سینمای ایران و اسکار؛ از «دایره مینا» تا «علت مرگ نامعلوم»

نخستین دوره جوایز آکادمی سال ۱۹۲۹ میلادی برگزار و از ۱۹۵۶ بخش رقابتی به نام بهترین فیلم خارجی یا غیر انگلیسی زبان به جوایز افزوده شد و سینمای ایران برای نخستین بار سال ۱۹۷۷ با «دایره مینا» داریوش مهرجویی پای به این رویداد گذاشت و هر چند پذیرفته نشد.

اما پس از «دایره مینا» معرفی فیلم به اسکار ۱۷ سال متوقف شد و سپس از سال ۱۹۹۴ با «زیر درختان زیتون» عباس کیارستمی از سر گرفته شد.

پس از «زیر درختان زیتون»، فیلم های «بادکنک سفید»، «گبه»، «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا»، «زمانی برای مستی اسب‌ها»، «باران»، «من ترانه ۱۵ سال دارم»، «نفس عمیق»، «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند»، «خیلی دور، خیلی نزدیک»، «کافه ترانزیت»، «میم مثل مادر»، «آواز گنجشک‌ها»، «درباره الی»، «بدرود بغداد»، «جدایی نادر از سیمین»، «گذشته»، «امروز»، «محمد رسول‌الله(ص)»، «فروشنده»، «نفس»، «بدون تاریخ، بدون امضاء»، «در جستجوی فریده»، «خورشید»، «قهرمان»، «جنگ جهانی سوم»، «نگهبان شب» و «در آغوش درخت» به اسکار معرفی شده اند.

از این تعداد «بچه های آسمان» و «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» برای حضور در رقابت های جوایز آکادمی پذیرفته شدند و در نهایت اصغر فرهادی برای «جدایی نادر از سیمین»(۲۰۱۱) و «فروشنده»(۲۰۱۶) موفق به کسب جایزه اسکار شد.

فرهادی با معرفی ۴ فیلم و کسب ۲ اسکار موفق ترین و مجیدی با معرفی ۵ فیلم به اسکار اما بدون کسب اسکار ناکام ترین کارگردان ایرانی است.

بهمن قبادی با «زمانی برای مستی اسب ها» و «لاک پشت ها هم پرواز می کنند» و رضا میرکریمی با «خیلی دور، خیلی نزدیک»، «امروز»، «یه حبه قند» و «نگهبان شب» پس از فرهادی و مجیدی بخت بیشتری را برای معرفی آثار به اسکار یافته اند.

سال ۲۰۱۲ نیز «یه حبه قند» به اسکار معرفی شد اما بدلیل بایکوت اسکار از سوی بنیاد سینمایی فارابی، از دور خارج شد. البته انتخاب نامزد سینمای ایران برای معرفی به اسکار نیز بی حرف و حدیث نبوده است.

سال گذشته در یک انتخاب مناقشه برانگیز، درام اجتماعی «رکسانا» که به باور منتقدان شایستگی حضور در اسکار را داشت، از گردونه رقابت خارج شد و «در آغوش درخت» به آکادمی معرفی شد اما نتوانست پذیرش رقابت در این بزرگترین رویداد سینمایی را کسب کند.

امسال نیز کشمکش خانه سینما و بنیاد فارابی دامن گیر معرفی فیلم به اسکار شد و پنج فیلم سینمایی شامل «پیرپسر»، «رها»، «زن و بچه»، «زیبا صدایم کُن» و «علت مرگ نامعلوم» جهت بررسی و انتخاب گزینه نهایی نامزد شدند و در حالیکه فیلم سینمایی «غریزه» به عنوان یکی از مدعیان نامزدی نتوانست به این فهرست راه یابد، در نهایت «علت مرگ نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار نامزد سینمایی ایران به اسکار معرفی شد.   

«علت مرگ نامعلوم» با بازی بانیپال شومون، علیرضا ثانی‌فر و ندا جبرائیلی نخستین فیلم بلند سینمایی علی زرنگار است. 

فیلم مضمونی اجتماعی دارد و به کشمکش و تعارضات تعدادی مسافر و اتفاقات که برای آنها در یک سفر می افتد، می پردازد.

دی سال ۱۴۰۳، «علت مرگ نامعلوم» و به ادعای کارگردان در شرایطی ناعادلانه به روی پرده رفت و با فروش ضعیف حدود ۵ میلیارد تومان از اکران پایین آمد.

اما «علت مرگ نامعلوم» در عرصه خارجی و با حضور در چند رویداد سینمایی از جمله جشنواره بین المللی فیلم شانگهای، جشنواره بین المللی فیلم زوریخ و جشنواره بین‌المللی فیلم هوف آلمان موفقیت های کسب کرده و از سوی دیگر از حمایت توزیع کننده بین المللی برخوردار است. 

تجربه نشان داده حضور در رویدادهای جهانی و داشتن پخش کننده معتبر خارجی از جمله شاخص هایی است که می تواند نظر ۱۱ هزار عضو آکادمی اسکار را نسبت به یک فیلم تغییر دهد.

نود و هشتمین دوره جوایز اسکار ۱۵ مارس ۲۰۲۶ برگزار خواهد شد و باید دید، «علت مرگ نامعلوم» می تواند افتخاری دیگر برای سینمایی ایران پس از «فروشنده» کسب کند.