مدارهای بالای فضایی در دسترس سپاه

به گزارش رسانه تحلیلی تصویری بهمن به نقل از روزنامه ایران،ایجاد قابلیت پرتاب ماهواره با توجه به نیاز گسترده به بسترهای فضاپایه که امروزه به طور قطع به یک ضرورت برای قدرتمند بودن تبدیل شده از جمله اهداف نیروی هوافضای سپاه بود.

در اوایل دهه 1390 و پس از شهادت سردار حسن طهرانی مقدم، مسئول سابق یگان موشکی و مسئول وقت تحقیقات و خودکفایی سپاه، مهم‌ترین برنامه سپاه در عرصه فضایی رسیدن به پرتابگر ماهواره برای قرار دادن آن در مدار 1000 کیلومتری بیان شد.

حسن طهرانی مقدم در آخرین پروژه خود در حال آماده‌سازی یک ماهواره بر چهار مرحله‌ای سوخت جامد به‌نام «قائم» بود که قطر و طول مرحله اول آن به ترتیب 3.5 و 20 متر عنوان شده است.

با شهادت ایشان برنامه فضایی سپاه در بخش پرتابگر به‌مدت کوتاهی دچار وقفه شده و پس از حدود 6 ماه مجدداً از سر گرفته شد و به گفته فرمانده سابق سپاه، سرلشکر جعفری، پروژه آخر شهید طهرانی مقدم با پیگیری سایر متخصصان سپاه به نتیجه رسید.

حضور سپاه در عرصه فضایی همانند بسیاری دیگر از اقدامات این نهاد انقلابی غافلگیرانه بود. هرچند اولین نشانه در مورد فعالیت فضایی توسط خود سپاه در قالب رونمایی از موتور سوخت جامد «سلمان» در 20 بهمن 1398 بروز داده شد اما شاید هیچکس تصور نمی‌کرد اولین کاربرد سلمان در عرصه فضایی باشد.

تقریباً دو ماه و نیم بعد و در 5 اردیبهشت 1399 ماهواره بر سه مرحله‌ای «قاصد1» بدون هرگونه خبر قبلی -چه از داخل و چه ناظران خارجی- پرتاب شد.

نکته اینکه در پرتاب‌های فضایی «سفیر» و «سیمرغ» همواره با تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده از سوی خارجی‌ها، همه از قریب الوقوع بودن یک پرتاب آگاه می‌شوند اما سپاه قاصد1 را با استفاده از یک پرتابگر متحرک از پایگاه فضایی شاهرود که متعلق به نیروی هوافضای سپاه است پرتاب  و با موفقیت ماهواره «نور1» را در مدار حدود 430 کیلومتری تزریق کرد. این ماهواره با گذشت بیش از یک سال و نیم همچنان با کمی افت ارتفاع در مدار در حال گردش است.

اجرای این مأموریت موفق آن هم در اولین پرتاب، خبر شوکه کننده‌ای بود که با انتشار جزئیات ماهواره‌بر قاصد-1 ابعاد فنی مأموریت سپاه بیشتر آشکار شد.

حدود یکسال قبل از آن و باز هم بدون هرگونه انتشار خبری، سپاه یک پرتاب زیرمداری با محموله آزمایشی به‌نام «نبأ» انجام داده بود که این مأموریت هم از چشم ناظران خارجی پنهان مانده بود.

در پرتاب سال 1398، پرتابگر قاصد حامل یک محموله آزمایشی به‌نام نبأ بوده است. این مأموریت در ساعت 9:35  به وقت تهران صورت پذیرفته و محموله نبأ موفق به ارسال تصویر از ارتفاع 250 کیلومتری از ساحل دریای خزر در کشور ترکمنستان شده است.

این امر دارای پیام‌های مختلفی است از جمله سطح بسیار بالای حفاظت اطلاعات در سپاه و همچنین توانایی اجرای فوری، دقیق و صحیح پرتاب فضایی به‌صورت کاملاً مخفیانه حتی از دید ماهواره‌های دشمن.

اجرای این مأموریت در ابتدای سال 98 نشان می‌دهد که سپاه کار توسعه ایستگاه‌های کنترل و کاربری زمینی ثابت و متحرک مورد نیاز را نیز بی‌سر و صدا به انجام رسانده تا در این مأموریت مورد استفاده قرار گیرند.

در تابستان سال 98، پایگاه تحقیقات فضایی سپاه در حوالی کویر مرکزی ایران، روزهای شلوغ و پرکاری داشت. تصاویر ماهواره‌ای از محوطه آزمایش این تأسیسات، اجرای آزمایش‌های متعدد پیشران‌های سوخت جامد را نشان می‌داد. برخی تحلیلگران، این تصاویر را نشانه ورود تحقیقات موشکی سپاه به یک مرحله جدی و مهم می‌دانستند. از طرفی، تفاوت اثر آزمایش مذکور روی زمین نشان می‌داد که دست‌کم دو نوع پیشران در دست آزمایش بوده است.

قاصد-1 که در اردیبهشت 1399 پرتاب شد، در مرحله اول خود از یک موشک بالستیک «قدر اچ» استفاده کرده و به جای محموله جنگی با نصب موتور سلمان در مرحله دوم و موتور یا موتورهای سوخت جامد ناشناخته کوچک به‌عنوان مرحله سوم، اولین مأموریت پرتاب ماهواره برای سپاه را به انجام رساند. قاصد-1 طولی در حدود 18.1 متر داشته و جرم آن نیز در مرحله اول در حدود 16 تُن است.

مرحله اول قاصد-1 پس از 118 ثانیه عملکرد، خاموش و در ارتفاع 80 کیلومتری جدا شده و به داخل جو سقوط می‌کند. پس از آن مرحله دوم در ثانیه 290 و ارتفاع 415 کیلومتری جدا شده و به داخل جو می‌افتد.

نهایتاً موتور مرحله سوم در ثانیه 480 از شروع مأموریت و در ارتفاع 430 کیلومتری، ماهواره را با سرعت 7.65 کیلومتر بر ساعت که معادل سرعت 28 ماخ (بر اساس سرعت صوت در آن ارتفاع) در مدار تزریق می‌کند.

آنچه از ظاهر تصویر به نمایش گذاشته شده برای این ماهواره مکعب مستطیلی قابل دریافت است، نور-1 دارای چهار صفحه خورشیدی باز شونده است که در کنار صفحات خورشیدی نصب شده روی پنج وجه از بدنه، کار تأمین نیروی الکتریسیته لازم در عمر عملیاتی یک ساله این ماهواره را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که عمر عملیاتی ماهواره تابع عمر مداری و عمر تجهیزات نصب شده روی آن است.

موتور سلمان با قطر حدود یک متر دارای چند ویژگی برجسته است که یکی شامل استفاده از نازل تمام متحرک برای کنترل بردار رانش است. قبلاً در تمام موتورهای سوخت جامد و اکثریت قریب به اتفاق موتورهای سوخت مایع کشور با نصب تیغه‌های هدایتی در داخل نازل ثابت، کار کنترل بردار رانش صورت می‌گرفت که سبب اتلاف مقداری از انرژی و کم شدن از بیشینه رانش قابل کسب می‌شد.

مورد دیگر در مورد سلمان که با موتور سوخت جامد دیگری به‌نام «زهیر» مشترک است استفاده از مواد کامپوزیت غیرفلزی به‌عنوان پوسته موتور و همچنین بدنه بیرونی موتور بود.

تا قبل از آن در این بخش‌ها از فلز استفاده می‌شد که وزن آن در مقایسه با مواد ترکیبی یا کامپوزیتی غیر فلزی بسیار بیشتر است. موتور زهیر در موشکی به‌نام «رعد500» استفاده شده که با جرم حدود 1800 کیلوگرم یعنی کمی بیش از نصف جرم فاتح110 به برد 500 کیلومتر یعنی 60 درصد بیشتر می‌رسد.

اما سپاه این ترکیب طلایی را رها نکرده و چند روز پیش با اعلام خبر آزمایش موفق موتور فضایی جدید «رافع»، برگ دیگری از دفتر فضایی خود را ورق زد.

رافع موتور جدیدی با سوخت جامد با قطر حدود 1.25 متر و طول حدود 8 تا 9 متر است که طی روزهای اخیر آزمایش شد و فناوری‌های سلمان و زهیر را در یک ابعاد بزرگتر به ثبت رساند.

این موتور به رانش 68 تُن دست یافت که هر چند کمی کمتر از رانش 74 تنی موتور سوخت جامد ماهواره‌بر «ذوالجناح» است اما اولاً در قطر کمتر از آن به این رانش رسیده و دوماً رافع بسیار سبک تر از مرحله اول ذوالجناح است. رافع هم از نازل متحرک استفاده می‌کند و قرار است در مرحله اول ماهواره بر بعدی سپاه مورد استفاده قرار گیرد. در نتیجه ماهواره بر بعدی دردسرهای موتور سوخت مایع موجود در مرحله اول قاصد-1 را نخواهد داشت.

به گفته سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه، با استفاده از موتور رافع با هزینه ارزان ماهواره‌های بیشتری قابل قراردهی در مدار است. با توجه به اینکه رانش رافع تقریباً دو برابر رانش مرحله اول قاصد-1 است استفاده از آن به همراه سلمان و همان موتور مرحله سوم قاصد-1 احتمالاً جرم محموله را برای ماهواره بر بعدی سپاه به بیش از سه برابر افزایش می‌دهد