رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی، سمیرا کریمشاهی: تحولات سیاسی کشور عراق با برگزاری انتخابات پارلمانی و تلاش گروه‌های سیاسی به منظور تشکیل دولتی نزدیک به خواسته‌های خود، به اوج خود رسیده است. اما طبق معمول عراق بر سر توافق برای گزینه‌های رئیس پارلمان، رئیس‌جمهور و نخست وزیر دچار چالش‌های متعدد است. در این میان تحولات کشور همسایه برای ایران با این عنوان که بیشترین اشتراک میان دو کشور با تاثیرگذاری متقابل وجود دارد، همواره حائز اهمیت است. برای تحولات عراق و نحوه مواجهه ایران با این کشور به سراغ دکتر سعدالله زارعی کارشناس مسائل منطقه رفتیم و در این خصوص نظر او را جویا شدیم.
بهمن: طی دو سالی که از حادثه فرودگاه بغداد می‌گذرد، نظری مطرح شده که میان نحوه کار ایران در عراق در دوره‌ی حیات سردار سلیمانی و بعد از آن باید تفاوت قائل شد. حتی قیس خزعلی در مصاحبه خود با بی‌بی‌سی به تغییر مدیریتی ایران اشاره‌ای داشت، آیا شما با وجود چنین تفاوتی موافقید؟ چه تغییراتی صورت گرفته؟
سعدالله زارعی: در نظام سیاسی، سیاست توسط فرد تعیین نمیشود. مخصوصا اگر فرد در جایگاه رهبری نباشد. بعد از رهبری در شوراهای بالادستی تصمیم‌گیری انجام می‌شود و بعد افراد به عنوان مجری سیاست کشور وارد می‌شوند در مسئولیت و جایگاهی که قرار گرفتند. بنابراین اگر در دوره سردار سلیمانی سیاست‌هایی به اجرا گذاشته شده در عراق و جاهای دیگر، این‌ها سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی ایران بوده نه سیاست‌های شخص سردار سلیمانی. الان هم با همان سیستم و دستگاهی که در دوره سردار شهید سلیمانی سیاستگذاری و تصمیم‌گیری انجام داده کار مدیریت می‌شود و دستگاه‌های مختلف و نیروی قدس با فرماندهی جدید خود همان را دنبال می‌کنند.
البته دو نکته وجود دارد. اول اینکه اشخاص به لحاظ نوع برخورد در اینکه یک تصمیم چگونه و با چه سطحی از موفقیت اجرا شود باهم متفاوتند و شبیه هم نیستند. مثلا وزرای خارجه شبیه هم عمل نمی‌کنند چون از یک توان واحد برخوردار نیستند. و همینطور سایر افراد در پست‌هایی که قرار دارند.
نکته دوم اینکه بسیاری از تحولات و رخدادهایی که روی تصمیم‌گیری و اجرا تاثیرگذارند در بستر زمان شکل می‌گیرند. یعنی ما نمی‌توانیم دو دوره را باهم مقایسه کنیم، یک دوره مثلا داعش آمده عراق را گرفته و همه در عراق متفق‌القول می‌شوند که کشورشان را از شر داعش نجات دهند. خوب در اینجا از ایران درخواست کمک شد و ایران وارد می‌شود و تبدیل شد به گل سرسبد امنیت در عراق.
اما فردای آن وقتی داعش کارش تمام می‌شود در عراق اولویت‌های دیگری خودش را نشان میدهد. مثلا مسئله‌ی اقتصادی و معیشت جایگزین امنیت می‌شود. در اینجا نیاز به ابتکارات جدیدی است. نمی‌توان با همان دست فرمان مبارزه با داعش به فضای عراق ورود کرد. بایستی دستگاه اقتصادی و افراد توانمند در حوزه اقتصاد ورود کنند و در اینجا میزان موفقیت کشور بستگی دارد به کارهای از نوع سرمایه‌گذاری در کشور هدف.
بهمن: با توجه به نکته دومی که فرمودید یک نگاه انتقادی نسبت به عملکرد کنونی ایران در عراق شکل گرفته. که با توجه به پوست‌اندازی دغدغه و اولویت‌های مردم عراق، ایران همچنان در همان آرایش سیاسی-امنیتی خود در برخورد با فضای عراق باقی مانده و باعث می‌شود از دغدغه‌های جامعه عراقی دور شود و چه بسا آن‌ها را نسبت به خود بیگانه کند. آیا شما این نقد را به نحوه عملکرد ایران وارد می‌دانید؟
سعدالله زارعی: درست است. البته باید این نکته را در نظر بگیریم که هنوز هم سطحی از تهدیدات امنیتی در عراق وجود دارد. لذا نمیشود ایران نسبت به حوزه امنیت عراق بی‌توجه باشد اما اولویت در عراق اکنون امنیت است؟ خیر. اولویت عراق اقتصاد است و ما بایستی بتوانیم ظرفیت‌های اقتصادی خودمان را با عراق هم‌گرا کنیم و به کار بگیریم. وضعیت عراق به لحاظ مالی که وضعیت قوی‌ای الان نیست درک بکنیم. سرمایه‌گذاری‌هایمان را در بسترهای زمان‌بر ببریم و در نهایت به جای اینکه بار دولت را سنگین بکنیم، کار را در بستر بخش خصوصی پیش ببریم و ظرفیت‌هایی که معطل هستند را بتوان در عرصه اقتصاد عراق به کار گرفت.
بهمن: وارد تحولات سیاسی این روزهای عراق شویم. ما شاهد این هستیم که با گذشت ماه‌ها از انتخابات پارلمانی عراق، همچنان برای توافق احزاب و گروه‌های سیاسی بر سر گزینه‌های مناصب قدرت اختلاف نزدیک به بن‌بست وجود دارد. شما نسبت به این فضا چه تحلیلی دارید و اینکه بالاخره چه زمانی گره توافق بر سر گزینه‌ها باز می‌شود؟
سعدالله زارعی: هم در عراق و هم در لبنان همواره شاهد هستیم که در حد فاصل برگزاری انتخابات پارلمانی تا تشکیل دولت یک زمان نسبتا طولانی به وجود می‌آید. مثلا در گذشته شاهد بودیم از انتخابات تا تشکیل دولت شش ماه طول کشید. الان هم وضعیت همینطور هست یعنی انتخابات در مهرماه برگزار شده و قاعدتا تا اواسط اسفندماه ممکن است تشکیل دولت جدید در عراق به درازا کشیده شود.
دلیل این امر این است که عراق دارای یک سیستم موزائیکی است و اقوام و گروه‌ها هرکدام وزن خاص خودشان را دارند و هیچ قدرت برتری در انتخابات شکل نگرفته و همان گروه‌ها و حتی اشخاص قبلی در صحنه هستند. لذا به شکل متداولی -اگرچه نا مطلوب- ما شاهد تاخیر در تشکیل دولت هستیم. ولی بعید به نظر می‌رسد قضایای مربوط به آن از نیمه‌ی اسفند بیشتر طول بکشد. فکر می‌کنم طی دو الی سه هفته آینده وضعیت دولت روشن خواهد شد. طبیعتا ابتدا رئیس‌جمهور و سپس نخست‌وزیر در این بازه‌ی زمانی انتخاب خواهند شد.
بهمن: مشخصا نقش بازیگران خارجی به ویژه آمریکا و یا ارتباط ترکیه و امارات با گروه‌های اهل سنت عراق در جریان است. تاثیر این متغیر را در صحنه‌ی سیاسی عراق چگونه می‌بینید؟
سعدالله زارعی: ما شکی نداریم که عربستان، امارات، ترکیه، اردن، آمریکا و اروپا این‌ها بسیار علاقمند هستند که دولت در عراق تغییر کند و گروه‌ها با ماهیت و سابقه مبارزاتی از صحنه سیاسی عراق حذف شوند، این علاقه‌ی آنهاست. اما آیا علاقه‌ی آن‌ها سرنوشت نخست‌وزیر در عراق را رقم می‌زند یا انتخاب نخست‌وزیر و تشکیل کابینه در یک فراگرد داخلی شکل می‌گیرد؟ من باورم این هست که این مردم عراق هستند که نخست‌وزیر را انتخاب خواهند کرد و مردم یعنی پارلمان که اینکار به عهده‌ی منتخب مردم است. و در نهایت تعامل عراقی است که منجر به تعیین فردی به عنوان نخست‌وزیر می‌شود. فکر می‌کنم تمایلات دخالت‌گرایانه‌ای که از خارج مرزها متوجه جمعیت‌های عراقی هست کم‌تر بتواند ساختار داخل عراق را تحت تاثیر قرار دهد.
بهمن: به عنوان سوال آخر، چه نقشی را می‌توان برای ایران نسبت به تشکیل دولت در عراق در نظر گرفت؟ با توجه به اینکه در هفته‌های اخیر ما شاهد بودیم سردار قاآنی در سفرهایی به عراق با گروه‌های متعدد سیاسی دیدار و گفتوگو داشتند.
سعدالله زارعی: ایران همیشه یک حرف اساسی داشته و آن این است که ایران از انتخاب طبیعی مردم عراق استقبال می‌کند و هیچگاه گزینه خاصی برای رئیس‌جمهور یا نخست وزیر یا به عنوان رئیس پارلمان و وزرا در عراق نداشته. چیزی که برای ایران نگران‌کننده است اختلافات و تشتت‌هاست. بنابراین ایران تاکید می‌کند نیاز است گروه‌ها باهم کار بکنند اما اینکه از دل این همگرایی گروه‌ها چه فردی به منصب نخست‌وزیری برسد، این موضوع اصلا مورد علاقه ایران نیست.
