رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه سیاست - ایمان حیرانی: فعالین اجتماعی ایران در مواجه با مهاجرین افغانستانی دو رویکرد دارند، عده‌ای قائلند که وجود مهاجرین افغانستانی تهدید است و حاکمیت بایستی آنها را از کشور اخراج کند، و عده‌ای دیگر از فعالین اجتماعی، اخراج را راه‌حل و یا ممکن نمی‌دانند و سعی دارند بیشتر بر جنبه فرصت بودن مهاجرین افغانستانی تاکید کنند.
از این رو با مجید فولادیان، عضو هیئت علمی جامعه شناسی دانشگاه فردوسی، در خصوص فرصت یا تهدید بودن مهاجرین افغانستانی گفتگو کرده‌ایم.
بهمن: آیا اساسا ایران، هم در بعد حاکمیت و هم در بعد جامعه، مهاجرپذیر است؟
فولادیان: مساله کلیدی همینجا است. از بعد حاکمیت، هم رهبری گفتند و هم مقامات دیگر تاکید می‌کنند که ما با بحران جمعیت مواجه هستیم و پیرو همین موضوع سیاست‌های تشویقی تصویب و ابلاغ هم شده، که البته این سیاست‌های فاجعه بار و اشتباه است.
اما سیاستی که که دنیا آن را انجام می‌دهد و ما در عین مواجه بودن اما از آن بهره نمی‌بریم، همین سیاست مهاجرپذیری است. این بهترین روش برای حل بحران جمعیت است. ما در حال حاضر نزدیک شش یا هفت ملیون مهاجر داریم ولی متاسفانه در عین پرداخت هزینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی هیچ بهره‌ای نمی‌بریم. در حالی که بسیار راحت و کم هزینه می‌توانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و به آنها نیز در ایران جهت بدهیم. حال متاسفانه ضمن اینکه حاکمیت مهاجرپذیر نیست، جامعه نیز فاقد فرهنگ مهاجرپذیری شده‌است.
بهمن: در بحث مهاجرین افغان، با دو دسته از فعالین اجتماعی مواجه هستیم، یک دسته افرادی که مخالف حضور مهاجرین در ایران هستند، تحت این عنوان که مهاجرین افغان معضل آفرینند، و دسته‌ای دیگر که ضمن موافق بودن با حضور مهاجرین در ایران، از حقوق سلب شده مهاجرین در ایران نیز دفاع می‌کنند. نظر شما در رابطه با دسته‌بندی فعالین اجتماعی چیست و نسبت آنها در جامعه به چه صورت است؟
فولادیان: این‌ها دو بدل هستند در جامعه و هر کدام از این‌ها بدنه‌های اجتماعی مختلفی دارند. یک بخشی از جامعه مخالف حضور افغان‌ها در ایران هستند و همان بحث آسیب ها را، که البته به نظر من به شکل اشتباهی هم طرح می‌شود، قائل هستند و همچنین یک بخش دیگری از جامعه، که به نظر من اقلیت هم هستند، براین عقیده‌اند که حقوق افغانستانی‌های مقیم ایران رعایت نمی‌شود و ما باید به دنبال استیفای حقوق آنها باشیم. به طور کلی در خصوص مهاجرین ما این دو نوع نگاه داریم. یک نگاه، نگاهی است که مهاجرین را فرصت می‌داند و نگاه دیگر که منفی است و مهاجرین را در مواجه با بسیار از موارد تهدید می‌داند.
بهمن: این نگاه منفی نسبت به تمامی مهاجرین است یا در خصوص مهاجرین افغان است؟
فولادیان: نگاه منفی نسبت به مهاجرین افغانستانی است. چرا بحث مهاجرین افغان از سایر مهاجرین مهم‌تر است؟ چون بیش از هشتاد، نود درصد مهاجرین مقیم ایران، مهاجرین افغانستانی هستند. به همین خاطر هرزمان که در خصوص مهاجرین صحبت می‌کنیم، مقصودمان مهاجرین افغانستانی است.
وقتی بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که متاسفانه در جامعه نسبت به مهاجرین، نگاه مثبت بسیارکمی وجود دارد. وقتی برساخت‌هایی که از افغانستانی‌ها در ایران ترویج شده را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم غالبا به صورت منفی از آنها در جامعه برساخت کرده‌اند، عموم مردم نیز مبتنی بر همین برساخت‌ها، نگاه منفی دارند.
بهمن: چرا این نگاه منفی به مهاجرین افغان منطقی نیست؟
فولادیان: آن بخش از جامعه که نگاه منفی نسبت به مهاجرین دارند، آیا حرف و استدلال منطقی نسبت به این حس و نگاهشان، دارند؟ حرف‌هایی که در مورد مهاجرین می‌زنند، آنها مجرم هستند، آسیب‌های اجتماعی می‌آفرینند، بسیار اشتباه و نادرست است. نزدیک هفت درصد جمعیت ایران، مهاجرین افغانستانی هستند، این هفت درصد اگر به همین نسبت جرم مرتکب شوند یا آسیب اجتماعی ایجاد کنند، خارج از حد معمول جامعه ایران انجام نداده‌اند. این در حالی است جرائم و آسیب‌های اجتماعی کمتر از این هفت درصد است، و حتی اگر هفت درصد هم باشد، کمتر از میانگین ایران است. بنابراین این بزرگنمایی‌ها که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد، که مثلا یک مجرم افغانستانی یا یک آسیب اجتماعی از یک مهاجر، برجسته می‌کنند، کار اشتباهی است. یعنی برساخت اشتباهی از افغانستانی‌ها می‌سازند و این سبب افزایش تقابل‌های اجتماعی با این گروه می‌شود و برای ایران پیامدهای بسیار ویرانگری خواهد داشت.
بهمن: فارغ از بحث بحران جمعیت، حضور مهاجرین، از چه جنبه‌های دیگری فرصت می‌دانید؟
فولادیان: البته من مهاجرین را صرفا فرصت نمی‌بینم، قطعا تهدید هم می‌بینم، اما وقتی با شش هفت ملیون مهاجر مواجه هستیم، به کدام جنبه باید تاکید کنیم؟ جنبه تهدید یا جنبه فرصت؟ شما اگر صرفا تهدیدی نگاه کنی، نگاه امنیتی غلبه می‌کند، که امروز هم البته نگاه امنیتی غلبه پیدا کرده‌است. و اتفاقا این نگاه نمی‌گذارد شما از این موضوع بهره ببرید. در حالی که در ایران باید نگاه اجتماعی‌مان نسبت به مهاجرین غلبه پیدا کند، با این نگاه متوجه می‌شویم که چه فرصت‌ها و بهره‌هایی می توانیم از این موضوع داشته باشیم.
اما در خصوص فرصت‌هایی که مهاجرین برای ما دارند، ما هزینه تحصیل مهاجرین افغانستانی در ایران را پرداخت می‌کنیم، بسیاری از هزینه‌های اقتصادی آنها را نیز تامین می‌کنیم، همچنین هزینه‌های اجتماعی که ایجاد شده را نیز پرداخت می‌کنیم، اما با وجود این هزینه‌ها هیچ عایدی از این فرصت نداریم. به عنوان مثال، هزینه تحصیل یک افغانستانی را تا مقاطع بالا پرداخت می‌کنیم اما پس از فارغ التحصیلی، او را استخدام نمی‌کنیم. یعنی قوانین استخدامی ما، اجازه استخدام مهاجرین را به ما نمی‌دهد. ما هیچ قانونی برای استخدام و استفاده از ظرفیت‌های مهاجرین نخبه نداریم. درحالی که مهاجرین افغانستانی ظرفیت‌های زیادی دارند، از جمله این که زبان و آداب و دین و مذهب و ... آنها عموما با ما یکی است، به ایران بزرگ فرهنگی علاقه‌مند هستند، این برای ما یک فرصت طلایی است. حال ما آنچنان آنها را دفع می‌کنیم که سراغ گزینه مهاجرت دوم می‌روند. یعنی به ایران آمده‌اند، از ظرفیت‌های ایران استفاده کرده‌اند، توانمند شده‌اند، حالا که وقت ثمره دادن است، مجبورند از ایران بروند، چرا که در ایران شرایط کار و استخدام برای آنها مهیا نیست. این‌ها همان فرصت‌هایی است که ما به تهدید تبدیل کرده‌ایم.
بهمن: این انزجار و اختلافی که بین مهاجرین و ایرانی‌ها وجود دارد، ناشی از چه چیزی است؟
فولادیان: این ناشی از ناکارآمدی است. وقتی شما در دستگاه پیچیده بوروکراسی، راهکارهای عجیب و پیچیده برای آنها درست می‌کنید، اقامت آنها را با پیچیدگی و زحمت و تحقیر، تمدید می‌کنید و از طرف دیگر هیچ برنامه‌ای برای جذب آنها ندارید، برای ۀن که آنها بتوانند در ایران اقامت بگیرند و یا شهروند ایران بشوند سیاستگذاری نکرده‌اید، کاری که همه کشورهای دنیا انجام داده اند، قطعا در این شرایط آنها نسبت به این کشور منزجر می‌شوند.
