رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی_ رضا باقری‌پور: دانیل پلتکا، تحلیلگر مسائل بین الملل، با انتشار یادداشتی با عنوان «قطری شدن خاورمیانه» در پایگاه تحلیلی فارن پالیسی، استدلال کرده که در اثر خروج ایالات متحده از منطقه خاورمیانه دولتها سیاستی را برای امور امنیتی خود در پیش گرفته‌اند که او از آن با عنوان الگوی قطری شدن یاد کرده است. برآیند این الگو، کاهش سهم آمریکا، نقشیابی‌های جدید کشورهای منطقه و فرصت‌های ویژه‌ای برای ایران است.
پس از این یادداشت بود که امیر قطر به تهران سفر کرد. این سفر را می‌توان به عملیات CPR (احیا) برجام تشبیه کرد. او پس از این به ترکیه سفر کرد و سفر آمریکا را پیش رو دارد. یعنی این روزها به کارهایی مشغول است که خاورمیانه‌ای‌ها و اساسا دنیا از عمان انتظار داشت.
پیوست همین مسائل، کمی در مورد قطر، برجام و خط انتقال گاز با رحمان قهرمان پور، تحلیلگر مسائل بین الملل صحبت کرده‌ایم. در ادامه می‌خوانید.
بهمن: در وهله اول طبیعتا می‌خواهیم بدانیم که پشت این سفر زنجیره‌ای امیر قطر به ایران، ترکیه و آمریکا چه هدفی نهفته است؟ مبتنی بر چه دستورالعملی، حال چه دستورالعمل قطری چه فراقطری در حال این رایزنی است؟
قهرمان پور: قطر جزو بازیگرانی است که روز به روز در خاورمیانه مهم‌تر می شود. چند ماه پیش دولت آمریکا اعلام کرد که قطر جز متحدان استراتژیک غیر ناتویی آمریکا است. این اتفاق بسیار مهمی برای قطر است. دوحه با تهران هم رابطه نزدیکی دارد و من جمله متحدان اصلی ترکیه در منطقه نیز است. هم‌اکنون میزبان پایگاه نظامی ترکیه و آمریکا است و از این نظر مزیت خاصی در منطقه دارد. شاید نتوان هیچ کشوری را در منطقه پیدا کرد که به طور هم زمان با سه بازیگر متفاوت مثل ایران و ترکیه و آمریکا ارتباط نزدیک داشته باشد. این وضعیت قطر به او این امکان را می دهد که در موضوعی چون مساله هسته‌ای ایران ایفای نقش کند.
سفر امیر قطر به ایران و سپس سفر او به ترکیه و آمریکا مشخص می کند که موضوع اصلی مساله برجام و خروج از بن‌بست فعلی است. ما دیدیم که بعد از سفر امیر قطر و انریکه مورا به تهران مقامات اروپایی اعلام کردند که مذاکرات هسته ای از سر گرفته می شود. از این رو فکر می کنم سفر اخیر امیر قطر به تهران در راستای وضعیتی است که در برجام به وجود آمده بود.
بهمن: دو سفر دیگر به موازات سفر امیر قطر به ایران انجام شده است. انریکه مورا و زبیگنیو رائو، وزیر امور خارجه لهستان هم اخیرا به دلایل مختلف به ایران سفر داشته‌اند. اما این سه جدای از بهانه‌های سفر یک وجه مشترک دارند و آنهم مساله گاز. چقدر احتمال می‌دهید این موضوع نیز بخشی از گفتگو را به خود اختصاص داده باشد؟
قهرمان پور: این نکته درست است؛ این فرض همیشه به عنوان یک خواسته مطرح بود که ایران در تامین گاز اروپا و کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه نقش ایفا کند؛ ولی در عمل بخاطر موانعی که وجود داشت و به دلیل سیاست کلان ایران برنامه به سمت عملی شدن حرکتی نشده است. ایران روابط نزدیکی با روسیه دارد و با کاهش وابستگی اروپا به روسیه ممکن است مطلوب ایران و مطلوب روسیه نباشد.
بعد از جنگ اوکراین آمریکایی ها تلاش کردند قیمت نفت زیاد بالا نرود؛ از طرفی به اروپاییان این اطمینان را دادند که در صورت همکاری با تحریک های آمریکا بر علیه روسیه، آمریکا به آن ها کمک می کند که بتوانند گاز خود را وارد کنند. چند منبع اصلی برای اروپا وجود دارد؛ مثلا نروژ و الجزایر که اروپایی‌ها می توانند به صورت زمینی از این کشورها گاز وارد کنند. مصر یک گزینه دیگر است. این ها گزینه های موجود هستند که ممکن است خرید گاز از آنها ظرف پانزده تا بیست روز عملیاتی شود.
علی‌رغم این قطر مهم است؛ ترکیه می تواند گاز منطقه را به اروپا انتقال بدهد اما بر سر این موضوع اختلاف وجود دارد. امروز یکی از موضوعات اختلافی ایران و ترکیه در سینجار و در اقلیم همین مساله انتقال گاز اقلیم به اروپا و فروش گاز آن به اسرائیلی ها است. یا در مورد منابع اسرائیلی بین اسرائیل و لبنان اختلاف وجود دارد؛ همچنین بین منابع مدیترانه یعنی بین قبرس و ترکیه نیز در این زمینه اختلاف وجود دارد. نکته ای که شما به آن اشاره کردید ممکن است در آینده محقق شود ولی فعلا آنچه که در دسترس است همین منابع گازی نروژ ، الجزایر و مصر است.
در مورد قطر بیشتر بحث گاز مایع مطرح بود چون قطر در کنار استرالیا یکی از عمده ترین صادر کنندگان ال‌پی‌جی در دنیا است؛ این می تواند در کاهش نوسانات قیمت گاز در دنیا در کوتاه مدت نقش ایفا کند ولی اگر از منظر خط انتقال گاز نگاه کنید من فکر می کنم شرایط برای این موضوع مناسب نیست چون ترکیه خود منابع گاز عملیاتی شده ندارد؛ بخشی را اکتشاف کرده ولی هنوز به بهره برداری نرسیده است. ایران هم هنوز در مورد انتقال گاز به اروپا تصمیم قطعی خود را نشان نداده است؛ لذا شاید امیر قطر در این مورد صحبتی کرده باشد ولی اینکه توافق های جدی صورت بگیرد، برای حال حاضر دور از ذهن است.
بهمن: پیوست همین خصوصیات خاصی که قطر را اکنون متمایز کرده، آیا می‌شود تصور کرد که این کشور محملی برای آشتی ایران و کشور های عربی شود؟ وسیله‌ای برای پیگیری آنچه که ما به آن صلح امید یا صلح هرمز می گفتیم؛ و یا اینکه با یک حوزه محدود کشورهای اخوانی روبروییم و ارتباطی با مابقی اعراب پیدا نمی‌کند؟
قهرمان پور: قاعدتا قطر خود مایل به انجام این کار است؛ تا نقش آفرینی این کشور بیشتر شود؛ اما واقعیت این است که در جهان عرب فعلا محور امارات و عربستان است. اگر بحرین و مصر را هم اضافه کنیم فعلا محور اصلی قطر را محاصره کرده است. و لذا ایران برای ورود به جهان عرب از دریچه قطر کار آسانی ندارد و البته نیازی هم ندارد. چون ایران با عراق و سوریه یک سری روابط سنتی دارد. البته مذاکرات با عربستان نیز در حال انجام است.
قطر به دلیل موضع گیری های متعددی که داشته ، مثلا در قضیه سوریه یا در لیبی و در شاخ آفریقا آنچنان نتوانسته جایگاه و پایگاه محکمی در جهان عرب داشته باشد. از طرفی محور عربستان و امارات و بحرین نیز تلاش زیادی کرده اند که قطر در جهان عرب به دلیل حمایت از اخوان منزوی شود لذا فعلا شرایط برای قطر فراهم نیست؛ یعنی حتی بیش از آنکه مانع فرامنطقه ای باشد و آمریکا مداخله‌ای کرده باشد، مساله منطقه‌ای است. عربستان و امارات به جد مانع از این هستند که قطر بتواند در جهان عرب نقش بیشتری ایفا کند. داستان افغانستان و سر کار آمدن طالبان در افغانستان هم نگرانی امارات و عربستان را از بابت قطر بیشتر کرده است. لذا در این مورد هم نمی توان گفت که قطر می تواند فعلا نقشی کلیدی ایفا کند.
بهمن: در خاتمه به عنوان تکمله بحث بهتر است این نکته پرسش برانگیز، یعنی ارتباط قطر و طالبان را نیز کمی شفاف کنید؛ چه چیزی عربستان و امارات را تهدید می کند؟
قهرمان پور: اگر به صورت سنتی نگاه کنید در دهه 90 عربستان و امارات نفوذ زیادی در افغانستان داشتند. عربستان عموما از طریق پاکستان در مسائل افغانستان نقش آفرینی می کرد. بعد از روی کار آمدن دولت کرزای و بعد دولت اشرف غنی ما شاهد مذاکرات صلح بین آمریکاییها و طالبان به میزبانی دوحه بودیم. هیچ کسی فکر نمی کرد مذاکرات به تغییر نظام سیاسی در افغانستان و روی کار آمدن مجدد طالبان منجر شود. حمایت های لوجستیکی،رسانه ای و مالی قطر بی تردید در قدرت گرفتن طالبان موثر بود. هر چند که قطر بنا به سیاستی که داشت نمی خواست این موضوع را علنی کند اما واضح بود که جناح های اصلی طالبان در دوحه مستقر بودند. بعد با هماهنگی هایی که با پاکستان صورت گرفت قطر توانست در مساله افغانستان دست برتر را داشته باشد و تا حدی نقش آفرینی امارات و عربستان را کمتر کند و این باعث نارضایتی عربستان و امارات شد.
از طرفی دیدیم که قطر تلاش کرد طالبان به نوعی با ایران و با ترکیه روابط بهتری داشته باشد از این نظر امارات و عربستان دوست ندارند که قطر در منطقه نقش آفرینی بیشتری داشته باشد ولی واقعیت این است که قطر با هوشمندی نقش خود را تکمیل می کند. محاصره عربستان و امارات و بحرین و مصر را به نوعی پشت سر گذاشت و امروز روابط نزدیکی با آمریکا دارد درحالیکه روابط عربستان و امارات با غرب دچار نوعی تنش است. بنابراین قطر با وجود سنگ اندازی های عربستان و امارات همچنان بازیگری مهم و نوظهور در منطقه است و به نظر می رسد در سال های آینده هم به بازیگری خود ادامه خواهد داد.
