شامخ آذرماه گروه خودرو نشان از کاهش قابل‌توجه این شاخص در بیشتر فاکتور‌های مورد بررسی دارد. نقطه برجسته این آمار امیدواری مدیران به بهبود وضعیت خودروسازی در آینده است. با‌این‌حال، برخلاف شامخ آبان‌ماه، نظر مدیران در مورد وضعیت و شرایط تولید در آذرماه کاملا منفی است. از بین ۱۳ شاخصی که در شامخ مورد بررسی قرار می‌گیرند به‌جز «میزان سفارش‌های جدید»، «قیمت خرید مواد اولیه» و «انتظارات تولید آینده» همه ۱۰ فاکتور دیگر با سیر کاهشی همراه بوده و در برخی موارد این کاهش بسیار چشم‌گیر است.
شامخ کل گروه خودرو که تحت عنوان «شاخص تولیدکننده وسایل نقلیه و قطعات وابسته» بررسی می‌شود، به‌خوبی نمایی کلی از وضعیت تولید صنعت خودروی کشور به دست می‌دهد. این شاخص در آذرماه با ۹/ ۲ واحد سقوط به ۶۰/ ۵۷ رسیده است. در آبان‌ماه شامخ این گروه ۵۰/ ۶۰ بود. اتاق بازرگانی ایران، به عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را اینطور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشور‌های توسعه‌یافته قرار دارد. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹ هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰ کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص بر‌اساس پایش پرسشنامه‌ای به دست می‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. در واقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به نوعی نشان از میزان امید آن‌ها به آینده دارد.»
شاید بتوان نابسامانی بازار ارز را یکی از دلایل اصلی کاهش شامخ گروه خودرو و به‌خصوص افزایش قابل‌توجه شاخص مربوط به «قیمت خرید مواد اولیه» دانست. شرایط تورمی حاکم بر کشور وضعیت تامین مالی خودروسازان را با مشکل مواجه کرده است. گرچه سیاستگذاران قصد داشتند با عرضه خودرو در بورس کالا بخشی از افزایش هزینه‌ها را جبران کنند، اما شامخ آذرماه نشان از موفقیت آن‌ها ندارد. به نظر می‌رسد گرچه بورس کالا توانسته به خودروسازان کمک کند بخشی از محصولات خود را از ورطه زیان خارج کرده و سودی را عاید آن‌ها کند، اما آنطور که مشخص است گویا عرضه حدود دو‌درصدی محصولات خودروسازان در بورس کالا نتوانسته کمک شایانی به جبران رشد روزافزون هزینه‌های این صنعت پرحاشیه کند.
از طرف دیگر صنایع وابسته خودروسازی که در این شاخص نیز محاسبه می‌شوند، وضعیت چندان مناسبی ندارند. در واقع کاهش توان مالی خودروسازان سبب شده است آن‌ها نتوانند بدهی‌های انباشته خود را به صنایع وابسته مانند قطعه‌سازی پرداخت کنند. همچنین این صنایع نیز به‌خودی‌خود درگیر رشد هزینه‌های ناشی از اقتصاد تورم‌زده و افزایش نرخ ارز در آذرماه بوده‌اند.
با این وجود خودروسازان امیدوارند در آینده بتوانند رشد تولید بیشتری داشته باشند. شاخص مربوط به «انتظارات تولید آینده» در شامخ آذرماه از رشد قابل‌توجهی برخوردار بوده است. این شاخص که در آبان‌ماه، با افت ۱۰ واحدی نسبت به ماه پیش از آن، به ۵۴ واحد رسیده بود، در آذرماه با ثبت رکوردی جدید بعد از خردادماه گذشته، به ۱۵/ ۷۱ واحد رسید که نشان از رشد قابل‌توجه ۱۵/ ۱۷ واحدی این شاخص دارد. شاید دلیل رشد انتظار تولید آینده خودروسازان را بتوان به فشار‌های وزارت صمت در این رابطه مربوط دانست. وزارت صمت در چند وقت گذشته وعده‌های زیادی در مورد رشد تولید در چند ماه آینده داده است. در یکی از این اظهارنظر‌ها سخنگوی وزارت صمت گفته بود تا انتهای خردادماه آینده خودروسازان داخلی حدود ۷۰۰ هزار دستگاه خودرو تولید خواهند کرد. با‌این‌حال وضعیت اقتصاد کلان کشور، به‌خصوص تورم جاری، نشان از آن ندارد که خودروسازان بتوانند بهبودی در وضعیت صورت‌های مالی خود بدهند.
فراز و نشیب‌های شامخ
همانطور که اشاره شد در شامخ آذرماه که توسط مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر شده، در میان فاکتور‌های شامخ صنعت خودرو که تحت عنوان «وسایل نقلیه و قطعات وابسته» بررسی می‌شود، ۱۰ فاکتور از ۱۳ فاکتور موردبررسی با افت همراه بوده است. یکی از علل این امر، موج تورمی است که به‌شدت خودروسازان را تحت تاثیر خود قرار داده است. شاهد این موضوع شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» بوده که از معدود شاخص‌هایی است که با افزایش همراه بوده است. این شاخص در آذرماه سال جاری، با افزایش قابل‌توجه ۶۲/ ۱۲ واحدی، از رقم ۰۰/ ۷۲ واحد که در آبان ثبت شده بود به ۶۲/ ۸۴ واحد رسید.
در یک سال گذشته شاخص قیمت خرید مواد اولیه به چنین رقمی نرسیده بود و می‌توان ۶۲/ ۸۴ واحد را رکوردی جدید در سابقه یک‌ساله این شاخص دانست. این شاخص به‌خوبی نشان می‌دهد فعالان صنعت خودرو در این ماه برای خرید مواد اولیه مورد‌نیاز خود به نقدینگی بیشتری نیاز داشته و تحت تاثیر تورم بوده‌اند. شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» بعد از مردادماه امسال که رقم ۵۰ را ثبت کرده بود، سیر افزایشی خود را آغاز کرد و در آذرماه به ثبت رکوردی جدید رسید. نزدیک‌ترین رقم به رکورد آذرماه مربوط به خرداد می‌شود که این شاخص به ۱/ ۸۲ واحد رسیده بود.
گرچه در آبان‌ماه نیز این شاخص افزایشی بود، اما خودروسازان ترجیح داده بودند در این ماه موجودی مواد اولیه خود در انبار را افزایش دهند. شاخص مربوط به «موجودی مواد اولیه» در این ماه رقم ۰۰/ ۵۸ را ثبت کرده بود، اما به نظر می‌رسد که فعالان این صنعت نتوانسته‌اند این سیر را تداوم دهند. بررسی این شاخص در شامخ آذرماه نتایج جالبی را به دست می‌دهد. شاخص مربوط به موجودی مواد اولیه در آذرماه به ۱۵/ ۴۶ واحد رسید تا ضمن سقوط آزاد ۸۵/ ۱۱ واحدی، مرز ۵۰ را هم پشت سر بگذارد. رقم ۵۰ مرز مهمی در بررسی شامخ است. در واقع در آبان‌ماه خودروسازان موجودی مواد اولیه خود را رو به بهتر شدن می‌دیدند، اما در آذرماه نگاه آن‌ها به این فاکتور به سمت بدتر شدن رفته است. در واقع رقم زیر مرز ۵۰ در شامخ نشان از بدتر شدن وضعیت دارد. بر این اساس چنانچه عدد محاسبه‌شده زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدتر شدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌شده بالای ۵۰ باشد، اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است.
موجودی محصول در انبار خودروسازان نیز از الگوی مشابهی پیروی کرده و به زیر مرز ۵۰ سقوط کرده است. این شاخص که آخرین تجربه خود را زیر سقف ۵۰ در مردادماه تجربه کرده بود، در ماه پایانی پاییز به ۳۸/ ۴۰ واحد رسید تا کمترین مقدار خود را در دوره یک‌ساله ثبت کرده و به میزان آبان‌ماه سال ۱۴۰۰ برسد. آبان‌ماه سال جاری، یعنی یک ماه پیش از بازه مورد بررسی، شاخص مربوط به موجودی محصول در انبار خودروسازان ۰۰/ ۵۲ واحد بود که نشان می‌دهد در این مدت ۶۲/ ۱۱ واحد کاهش در این شاخص رخ داده است. شاید اینطور به نظر برسد که خودروسازان در این ماه در اجرای سیاست تولید عبور مستقیم خودرو موفق‌تر بوده‌اند؛ با‌این‌حال کل کاهش رخ‌داده در موجودی محصول انبار خودروسازان را نمی‌توان به این موضوع مرتبط دانست.
بخشی از آن نیز مربوط به کاهش شاخص مرتبط با «مقدار تولید محصولات» خودروسازان است. این شاخص نیز یکی از نکات جالب‌توجه شامخ آذرماه خودروسازان است. گرچه وزارت صمت اصرار دارد رشد تولید سرعت بیشتری به خود گرفته، اما اعداد و ارقام شامخ نشان از کاهش سرعت رشد تولید خودرو در آذرماه دارند. در آبان‌ماه شاخص «مقدار تولید محصولات» گروه خودرو با رشد همراه بود و به رقم ۶۸ واحد رسیده بود، اما در آذرماه با افت همراه بوده و به ۴۶/ ۶۳ واحد رسیده که نشان از کاهش ۵۴/ ۴ واحدی دارد. البته از آنجا که این رقم همچنان بیشتر از ۵۰ است، در آذرماه نیز رشد تولید اتفاق افتاده، اما کاهش شاخص نسبت به ماه پیش از آن نشان از کاهش سرعت رشد تولید دارد؛ بنابراین این موضوع را نیز می‌توان در کاهش موجودی محصول خودروسازان در انبار موثر دانست.
البته با وجود کاهش موجودی محصول در انبار و به‌رغم افزایش عرضه خودرو در بورس کالا، «میزان فروش محصولات» نیز افزایش پیدا نکرده و حتی با کمی کاهش مواجه بوده است. این شاخص در شامخ نهمین ماه از سال، ۴۶/ ۶۳ واحد را ثبت کرده که نسبت به رقم ۶۴ واحدی آبان‌ماه، ۵۴/ ۰ واحد کمتر شده است. البته این کاهش قابل‌توجه نیست، اما اهمیت آن در این است که با وجود عرضه خودرو در بورس کالا، باز هم میزان فروش محصولات رشد پیدا نکرده است.
اما عجیب‌تر شاید این باشد که حتی «قیمت محصولات تولیدشده» نیز رشدی را به خود ندیده است. درواقع با افزایش سرعت ورود خودرو‌ها با بورس کالا انتظار می‌رفت این شاخص با رشد همراه باشد؛ اما همانطور که گفته شد به نظر می‌رسد زور خودرو‌هایی که به قیمت کارخانه و تحت طرح‌های ویژه به فروش می‌رسند به خودرو‌های عرضه‌شده در بورس کالا با قیمت حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کمتر از بازار چربیده است. این شاخص در آذرماه به رقم ۶۹/ ۵۷ رس یده است. این در حالی است که در دومین ماه از پاییز، این رقم کمی بیشتر بوده و ۵۸ واحد ثبت شده است؛ بنابراین در این مدت شاخص «قیمت محصولات تولیدشده» با ۳۱/ ۰ واحد کاهش مواجه بوده است.
شاهد دیگر اینکه کاهش موجودی انبار کاملا مرتبط به تولید عبورمستقیم نیست، کاهش رقم مربوط به شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش» بود. این فاکتور در مهرماه نسبت به شهریورماه کاهشی بود، در آبان‌ماه با رشد ۷۴/ ۲ واحدی همراه بود و از ۲۶/ ۵۹ واحد به رقم ۰۰/ ۶۲ واحد رسید. اما در آذرماه باز هم کاهشی شد و با ۳۱/ ۴ واحد افت به ۶۹/ ۵۷ واحد رسید. «انتظارات تولید آینده» را شاید بتوان مهم‌ترین شاخص در میان آمار‌های اعلامی در شامخ دانست. این فاکتور نشان از آن دارد که تولیدکنندگان تا چه اندازه به آینده امیدوار هستند و افق پیش روی خود را چگونه می‌بینند. این شاخص در آذرماه، برخلاف عمده شاخص‌های این ماه، با رشد قابل‌توجهی مواجه بوده است. همانطور که اشاره شد این شاخص که در آبان‌ماه، با افت ۱۰ واحدی نسبت به ماه پیش از آن، به ۵۴ واحد رسیده بود، در ماه پایانی پاییز با ثبت رکوردی جدید بعد از خردادماه گذشته، به ۱۵/ ۷۱ واحد رسید که نشان از رشد قابل‌توجه ۱۵/ ۱۷ واحدی این شاخص دارد. این در حالی است که نشانه‌ای از کنترل شرایط تورمی در کشور دیده نمی‌شود.
یکی از معدود فاکتور‌هایی که در شامخ آذرماه با رشد همراه بوده، شاخص مربوط به «میزان سفارش‌های جدید» است. این شاخص از ۵۶ واحد در آبان‌ماه به ۶۹/ ۵۷ واحد در آذرماه رسیده است. این بدان معناست که سرعت سفارش‌گیری خودروسازان در این ماه افزایش یافته است. این درحالی است که در این ماه سرعت فروش و تولید محصولات کاهش یافته بود؛ بنابراین این موضوع را می‌توان به پیش‌فروش در خودروسازی‌ها مرتبط دانست. در آذرماه امسال گروه خودروسازی سایپا طرح پیش‌فروشی را عملیاتی کرده بود.
«میزان صادرات» نیز شاخص دیگری است که در شامخ آذرماه مورد بررسی قرار گرفته و کاهش قابل‌توجهی داشته است. این شاخص که در آبان ماه رقم ۵۶ واحدی را که از ابتدای سال جاری بی‌سابقه بود ثبت کرده بود، در آذرماه یک سقوط آزاد را تجربه کرده و با عبور از مرز ۵۰ به ۱۵/ ۴۶ واحد رسیده است. البته اطلاعاتی در دسترس نیست که این افت شاخص به چه علت رخ داده و صادرات به کدام کشور کاهش یافته و حتی متوقف شده است. شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» نیز سیر افزایشی خود را متوقف کرده و با ۲۳/ ۲ واحد کاهش، به ۷۷/ ۵۵ واحد رسیده است. این شاخص در آبان‌ماه رقم ۵۸ واحد را ثبت کرده بود. با‌این‌حال این رقم همچنان بالای مرز ۵۰ قرار گرفته و نشانگر آن است که همچنان استخدام در خودروسازی‌ها افزایشی بوده، اما سرعت آن کم شده است. رشد استخدام در خودروسازی‌ها در صورتی است که مدت‌هاست خودروسازان مدعی‌اند با مازاد نیروی کار مواجه‌اند و حتی برخی از وجود ۲۵ هزار نیروی کار مازاد در خودروسازی‌ها یاد می‌کنند.
میزان «مصرف حامل‌های انرژی» نیز آخرین شاخصی است که در شامخ آذرماه خودروسازی‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم. این شاخص که از مردادماه و با عبور از اوج مصرف برق، سیر افزایشی به خود گرفته بود و در آبان‌ماه نیز رکورد ۷۲ واحد را ثبت کرد، در نهمین ماه از سال و با سردتر شدن هوا کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده و به ۴۶/ ۶۳ واحد رسید که نشان از افت ۵۴/ ۸ واحدی دارد. این امر نشان از آن دارد که احتمالا با سردتر شدن هوا، قواعدی برای کاهش مصرف گاز در خودروسازی‌ها به وجود آمده است.
دنیای اقتصاد
