چگونه سودان از چاله تحریم به چاه تجزیه و فروپاشی اقتصادی سقوط کرد؟

رسانه بهمن، گروه سیاست خارجی – مونا نعیمی: روزگاری سودان در شرایط تحریم و فشار اقتصادی بود اما امروز او هر آنچه غرب درخواست کرده را به انجام رسانده تا جایی که نیروهای نظامی‌اش در یمن به نفع ائتلاف عبری - عربی می جنگند اما با این حال مشکلات این کشور نه تنها رو به بهبود نرفته بلکه بسیار پیچیده تر از قبل شده و شهد آشتی با کشورهای مخالف به زهر فلج کننده بدل گشته است.

در سودان چندی قبل کشور دچار جنگ داخلی شد و سرانجامی بهتر از تجزیه نیافت و مناطق نفت خیز از کشور جدا شد. کودتا دیگر رهاورد وضع جدید بود و نیروهای نظامی توانستند نیروهای سیاسی را به عقب برانند. از سوی دیگر وضعیت اقتصادی بسیار بدتر از قبل شده و تورم فزاینده و افسارگسیخته کل جامعه سودان را در خود فرو برده است. درباره شناخت بهتر این وضعیت در این گزارش نیم نگاهی به رسانه‌های عرب زبان شده است.

سودان قبل از آشتی با غرب

پایگاه خبری خلیج آنلاین به قلم محمد النحاس، تحلیلگر امور سودان نوشت: «مناسبات سیاسی سودان با غرب طی حکومت مستبد 30 ساله عمر البشیر، نظامی دیکتاتور سودانی همواره با فراز و فرودهای فراوانی همراه بود؛ به‌ویژه آنکه، تحریم‌های آمریکا ضد نظام وی، فشارهای اقتصادی زیادی ضد این کشور غنی از نفت رقم زد و وضعیت حکومت البشیر تا همین اواخر در سال 2019 همواره تیره و تار بود.

بر اساس این گزارش، خارطوم در پی پناه دادن به اسامه بن لادن، رهبر گروهک تروریستی القاعده از سال 1993 تا 1996 موجب خشم واشنگتن و تحریم این کشور مهم افریقایی در سال 1993 شد.

النحاس در ادامه گزارش با اشاره به پیشینه تحریم های آمریکا بر سودان می افزاید تداوم مجازات‌های مالی اقتصادی و بلوکه‌شدن دارایی‌های خارطوم توسط ایالات متحده و همراهی کشورهای عربی و حکام خلیج فارس طی بیش از 28 سال با آمریکا، موجب شد اقتصاد و زیرساخت‌های توسعه این کشور راهبردی و غنی از نفت و محصولات کشاورزی، با بحران غذایی و قحطی مواجه شود.

این تحلیلگر علت تقابل جبهه غرب ضد سودان را اینگونه تشریح می کند که پیشینه ضد اسرائیلی رهبران سودان و رویکرد اخوانی آنان و علاوه بر اینها، مشارکت در جنگ شش روزه اعراب ضد اسرائیل بیانگر پایه مستحکم ایدئولوژیک و انقلابی مردم و رهبران این کشور ضد امریکا بود، بنابراین غرب به‌ رهبری آمریکا همواره درصدد فشار اقتصادی و ایجاد جنگ داخلی بر این کشور طی دهه‌های گذشته بوده است.

سودان و حکومت عمر البشیر در پی تحریم‌های ویرانگر آمریکا طی 28 سال گذشته شرایط سختی را سپری کرد؛ تحریم‌های آمریکا هر بار به‌دلایلی از جمله ادعای واشنگتن در حمایت سودان از جریان‌های ضد آمریکایی در ماجرای انفجار سفارتخانه این کشور در کنیا و تانزانیا و همچنین دست داشتن در انفجار ناوشکن موسوم به «کول» در سواحل عدن، بارها تشدید شد.

سودان بعد از آشتی با غرب

خلیج آنلاین با طرح آغاز فصل نوینی از صفحه روابط سیاسی مناسبات خارطوم با غرب پس از بسته شدن سی سال یکه تازی البشیر بر سودان می نویسد اینک در پی انعطاف و کرنش مقامات خارطوم و پرداخت غرامت آن خسارت‌ها و اعلام عادی‌سازی روابط با اسرائیل و شرکت در جنگ ضد حوثی‌های یمن، این روابط وارد دور تازه ای شده است.

این تارنمای وابسته به قطر در ادامه به تحولات اخیر پس از کودتا و کشاکش معترضان با نظامیان پرداخته و می نویسد: «وقوع کودتای نظامیان طرفدار غرب از یک سو و تشدید قحطی و گرسنگی باوجود برخورداری از ثروت طبیعی این کشور راهبردی از سوی دیگر، شرایط ناگواری را برای ساکنان آن پدید آورده و اکنون که این کشور پس از 30 سال از استبداد البشیر در کودتای سال 2019 نجات یافته است، ترک تازی عبدالفتاح البرهان دست نشانده غرب بر دولت انتقالی و مردمی حمدوک تنور، اعتراضات مردمی را شعله‌ور و نارضایتی فعالان و مردم فقیر سودان را عمیق‌تر کرده است.

گره کور امنیتی و اقتصادی بر پیکره بحران سودان

این گزارش در ادامه، نابسامانی شرایط اقتصادی را از قول ناظران سیاسی اینگونه بیان می کند: «اقتصاد طوفان زده و بحرانی سودان، با توجه به برخورداری از ثروت خدادادی نفت، طلا و مراتع سرسبز فراوان، نتیجه دام سیاسی نظامیان، فساد اداری و مدیریتی و سه دهه تحریم‌های فلج کننده اقتصادی آمریکا است.

با نگاهی به منابع طبیعی و ثروت های خدادادی سودان می توان به اهمیت ژئوپولوتیکی آن پی برد. این کشور بزرگ آفریقایی به علت موقعیت راهبردی جغرافیایی خود از جمله مجاورت با دریای سرخ و عبور کشتی‌های باری جهان از این آبراه حیاتی، وجود مراتع کشاورزی گسترده به میزان 200 میلیون هکتار، ثروت دامی بیش از 150 میلیون راس از گونه‌های مختلف دامی و حیوانی و همچنین برخورداری از 12 منبع جوشان رودخانه پرآب و باران‌های موسمی و ... همیشه مورد طمع  قدرت‌های اقلیمی و غربی قرار داشته است.

از یکسو چشم طمع قدرت‌های اقلیمی و غربی، فساد داخلی و ناکارآمدی مدیریتی و جنگ داخلی در این کشور که طی سال‌های اخیر بیشتر شده است، باعث شده که سودان به شمال و جنوب تقسیم شده و با توجه به اینکه ثروت نفتی آن عمدتا در جنوبی واقع شده، مردم این کشور با قحطی غذایی روبرو شوند.

از سوی دیگر، گسترش بخش دولتی در اقتصاد و کاهش نقش خصوصی‌سازی، انفصال جنوب از شمال و اختصاص 75 درصد از درآمد نفت در جنوب و اختصاص بودجه گسترده برای نظامی‌ها، به رشد منفی بخش صنعت و کشاورزی با میانگین سالیانه منفی 3/0 انجامیده است. همچنین تشدید جنگ‌های داخلی نیز به افزایش بودجه نظامیان منجر شده که در کنار تحریم‌ها، باعث نارضایتی شدید مردم شده است.

طبق آمارهای رسمی منتشر شده، رشد منفی سودان در بخش کشاورزی، غذایی و تولید در پی جنگ داخلی و نزاع محلی در دارفور، طی دهه‌ها باعث وابستگی فزاینده به اقتصاد نفتی و واردات شده است. همچنین صادرات کالاها از این کشور نیز کاهش یافته و موجب نیاز شدید به ارز خارجی و استقراض این کشور شده است، تا حدی که نارسایی تراز تجاری این کشور ثروتمند از 300 میلیون دلار در سال2011 میلادی به نزدیک  6 میلیارد دلار در 2018 رسیده است.

ذکر این نکته ضروریست که درگیری داخلی در دارفور موجب افزایش 70 درصدی بودجه نظامیان و پلیس شده و علاوه بر آن توقف طرح‌های توسعه‌ای و کاهش سرمایه‌گذاری در این منطقه را رقم زده است.

گفتنی است طبق گزارش پایگاه خبری الجزیره 15 میلیون نفر از جمعیت سودان که بالغ بر 50 درصد جمعیت می‌شود، از گرسنگی و قحطی غذایی و فقر رنج می‌برند.

در پایان لازم به ذکر است سودان با حضور گسترده مردم معترض و خسته از نابسامانی اقتصادی و خطر گرسنگی، با تجربه ای که از حکومت غرب گرا کسب کرده اکنون وارد مرحله پیچیده شده و سرنوشت سیاسی این کشور را با ابهامات فراوانی روبه رو ساخته است.