رسانه بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی - سمیرا کریمشاهی : هنگامی که موج انقلاب‌های عربی با خاستگاه شمال آفریقا به راه افتاد و مردم مصر و تونس دستاورد مشارکت سیاسی را جشن می‌گرفتند، در کنار تحلیل‌های متعدد از آینده‌ی ساختار سیاسی دولت‌های عربی، چنین نظری وجود داشت که آفریفا الهام‌بخش و الگوی توسعه سیاسی برای حکومت‌های دیکتاتوری و پاتریمونیال عربی خواهد شد. اما این خوشبینی دوام چندانی نداشت و به همان سرعت که در دولت‌های آفریقایی دومینوی سقوط نظامیان و دیکتاتور‌ها به راه افتاد، سلسله‌ی شکست در انقلاب‌ها هم رقم خورد.
مصری‌ها با یک عقبگرد، نظامیان با رهبری السیسی را در راس قدرت دیدند که دولت محمدمرسی برآمده از آرای مردمی را کنار زده بودند. لیبی گرفتار جنگ داخلی شد که دیکتاتوری قذافی به آرزوی مردم این کشور تبدیل شده و برنامه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در کش‌وقوس دو جبهه جنگ داخلی یعنی دولت وفاق‌ملی و جریان خلیفته حفتر و از طرف دیگر بازیگران خارجی معلق مانده است.
از کشور تونس، با عنوان تنها کشوری که می‌توان همچنان آثاری از دستاوردهای خیزش 2011 را مشاهد کرد، یاد می‌شد. که می‌توان تاریخ انقضایی در تابستان 2021 برای آن در نظر گرفت. قیس سعید، رئیس جمهور تونس در یک اقدام ناگهانی، راشدالغنوشی، نخست‌وزیر برآمده از دل انقلاب تونس را برکنار و دستور به انحلال پارلمان این کشور داد. علی‌رغم موج اعتراضی مردم، رئیس‌جمهور تونس، اقدامات لازم برای تشکیل دولت انتقالی را پیش برد.
کنار گذاشتن راشد الغنوشی و حزب‌اسلام‌گرای او یعنی النهضه از قدرت، که با ریشه‌های اخوانی مورد حمایت ترکیه و قطر قرار داشت چنین تحلیلی را برای تحولات شمال آفریقا مطرح کرد که تغییرات شبه‌کودتایی در تونس بخشی از پازلی است که معادلات آن توسط محور اماراتی-سعودی نوشته می‌شود و تونس تکرار سناریو مصر و لیبی است که این محور خواهان آن است نه اخوانی‌ها در این کشورها جایگاهی داشته باشند و نه ساختاری با مشارکت مردمی باقی بماند که تاثیرات آن به جنوب خلیج‌فارس سرایت کند.
یک کودتای دیگر علیه تغییر، اینبار سودان
اما آفریقا، خارج از موج تحولاتی کشورهای پیشرو در خیزش‌های عربی 2011، در 2021 به عنوان یک منطقه‌ی کودتاخیز از آن یاد شد. بار دیگر سیر حوادث، سیطره بی چون‌وچرای ژنرال‌ها و نظامیان بر جای‌جای آفریقا را ثبت کرد. از کودتا و به دست گرفتن قدرت در کشورهایی همچون مالی، چاد و گینه که بگذریم از جمله تحولات مهم و قابل تامل، حوادثی است که سودان در 2021 تجربه کرد و دامنه‌ی آن تا سال جدید باعث شد در همین روزهای ابتدایی2022 باز سودان روزهای ناآرام خود را بر خود ببیند.
مردم سودان این روزها، خواسته‌های انقلاب سه‌ساله خود را تماما از دست رفته می‌بینند. آوریل 2019 گسترش اعتراضات مردمی نسبت به ناکارآمدی دولت و عدم حمایت نظامیان از دولت باعث سقوط دولت عمرالبشیر شد. پس از آن درگیری‌های متعدد در خیابان و اختلاف در کانون‌های قدرت و گروه‌های سیاسی و نظامیان بر سر تشکیل دولت رخ داد و سرانجام در اوت 2019 عبدالله حمدوک، به عنوان نخست‌وزیر دولتی تعیین شد که با انتقال قدرت از شورای نظامی انتقالی به شورای حاکمیت سودان، حمایت مردم و انقلابیون سودان را همراه خود داشت.
اما نظامیان هیچگاه در طی این چند سال ریاست حمدوک دست از دخالت در امور اجرایی و دولتی کشور برنداشتند؛ آنها بارها حمدوک به طور صریح یا غیرمستقیم اعتراض خود نسبت به این مسئله را اعلام کرده بود. اقدام اولیه نظامیان به رهبری ژنرال برهان در تابستان سال گذشته به منظور قبضه قدرت با ابزار کودتا، با عملیات خنثی‌سازی دولت، نتیجه‌ا‌‌ی جز شکست نداشت.
اما برهان و همراهانش به فاصله‌ی کم از اقدام قبلی، اکتبر 2021 کودتای خود را به سرانجام رساندند. کودتای عبدالفتاح البرهان بار دیگر خیابان‌های سودان را به صحنه‌ی تظاهرات مردم معترض به دخالت نظامیان تبدیل کرد. حمدوک به حبس خانگی محکوم شد اما با فشارهای داخلی و خارجی، ژنرال‌های کودتاچی مجبور شدند مقام نخست‌وزیری را به وی برگردانند. در این مدت فشارها بر حمدوک آنقدر زیاد شد که او روز دوشنبه سوم ژانویه2022 در یک پیام ویدئویی استعفای خود را اعلام کرد.
موج جدید اعتراضات مردمی در پی استعفای عبدالله حمدوک به راه افتاده و تحولات جدید بار دیگر توجه دیگر کشورها به سودان را جلب کرده است. اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد اگر دولت جدید با مشارکت همه‌ی طرف‌های سودانی نباشد از آن حمایت نخواهند کرد و سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز سخنان مشابهی را تکرار کرده است. چنین مواضعی، اقدامات آتی کودتاچیان را با محدودیت رو به رو خواهد کرد و آنها می‌دانند که عدم جلب رضایت اروپا و آمریکا چالش‌هایی به ویژه در بخش اقتصاد برای سودان تحت سیطره آنها به وجود می‌آورد. به طوریکه طبق اعلام جرییل ابراهیم، وزیر دارایی سودان، ایالات متحده به دلیل اقدامات البرهان، 700 میلیون دلار کمک اضطراری را کاهش داده و همچنین سهمیه 150 میلیون دلاری از برداشت ویژه صندوق بین‌المللی پول به دست سودان نرسیده است. البرهان برای آرام کردن فضای سودان و جلب اعتماد آمریکا در جریان دیدار روز سه‌شنبه با براین شوکان، کاردار سفارت آمریکا در خارطوم، به دیپلمات آمریکایی اعلام کرده است که درهای گفت وگو با همه نیروهای سیاسی و جوانان سودانی باز خواهد بود تا با تکمیل روند دوره انتقالی موافقت شود.
و مسیر تحول دموکراتیک برای رسیدن به انتخابات آزاد و منصفانه طی خواهد شد. وعده و ادعاهایی که تقریبا تمام کودتاچیان به منظور کاهش فشارهای داخلی و خارجی اعلام می‌کنند و در عمل به اهداف خود روی می‌آورند. البته تجربه‌ی شرنوشت دخالت دولت‌های غربی در انقلاب‌های2011 شمال آفریقا نشان می‌دهد، نباید فشارهای دولت‌های غربی را به جهت نگرانی از سرنوشت مردم سودان بدانیم و لازم است تحرکات اروپا و آمریکا در چارچوب تلاش به منظور امتیازگیری در میدان تحولات آفریقا تحلیل شود.
در طرف دیگر روسیه از جمله کشورهایی است که رابطه‌ِ بهتری با رهبر کودتا یعنی ژنرال برهان دارد و به نظر می‌رسد روس‌ها بیشتر حامی کودتاچیان باشند. همچنین دولت سیسی از مصر هم از تغییرات سیاسی سودان استقبال می‌کند که باعث شده به شعارها‌ی مردم سودان در جریان اعتراضات ورود کند و اقدامات عبدالفتاح البرهان را در پیوند با عبدالفتاح السیسی بدانند.
حمدوک پس از امضای توافقنامه سیاسی با کودتاچیان درنوامبر2021 به منظور ابقا در قدرت، بخشی از مشروعیت خود را در خیابان سودان و در میان نیروهای سیاسی غیرنظامی از دست داده بود. بخشی از افکار عمومی بلافاصله او را به عنوان خائن به انقلاب سودان محکوم کردند. به تدریج دیدگاه غالب در خیابان‌ها اینگونه شد که حمدوک هنوز نماینده حکومت غیرنظامی است و نیاز به حمایت دارد. اما این روزها استعفای نخست‌وزیر، بر ابهامات سرنوشت سودانی افزود که تا قبل آن همچنان مردمش امیدی از انقلاب 2019 خود به همراه داشتند. نگرانی و خشم جدید بار دیگر آنها را به خیابان‌ها کشانده تا شاید در این گذار تاریخی، سهم و یا تاثیری بر روزهای آینده سودان داشته باشند.
منابع:
aljazeera.net/news/politics/2022/1/5/السودان-القوى-الغربية-تدعو-لانتقال
aljazeera.net/ebusiness/2022/1/4/بعد-استقالة-حمدوك-وغياب-موازنة-الدولة
middleeasteye.net/opinion/sudan-coup-hamdok-all-bets-off
sudan-plus.net/2022/01/05/قمع-تظاهرات-السودان-الرافضة-للانقلاب/
