رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه اقتصاد - علیرضا خلج : در حالیکه سال ۱۴۰۰ توسط مقام معظم رهبری به سال «تولید؛ پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها» نامگذاری شده است، طبق آمار بانک مرکزی و مرکز آمار ایران رشد بخش کشاورزی منفی بوده است. براساس اطلاعات مرکز آمار میزان تولید بخش کشاورزی در نه ماهه امسال حدود ۳۸.۳ هزار میلیارد تومان بوده است که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل ۳.۹ درصد کاهش یافته است. در این گزارش ضمن بررسی مهمترین علل کاهش رشد تولیدات این بخش، به اهمیت استراتژیک بخش کشاورزی و نقش آن در امنیت غذایی ایرانیان اشاره خواهد شد.
مدیریت غلط در دو رکن اساسی کشاورزی
اگر دو رکن اساسی بخش کشاورزی را منابع آب و خاک بدانیم، باید در بررسی علل رشد منفی بخش کشاورزی به این دو عامل توجه ویژه داشته باشیم. متاسفانه با وجود اهمیت بسیار بالای مدیریت منابع آب در افزایش بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی، در کشور ما توجه چندانی به آن نمی شود. به عنوان نمونه در حالی که میزان نزولات جوی، مطابق آماری که وزارت نیرو منتشر نموده است، تا ۱۳ اسفند ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال پیش ۳۴ درصد افزایش داشته است، حجم ورودی سدهای کشور حدود ۱۹ درصد کاهش یافته است. ریشه این امر را در کژکارکردی های موجود در مدیریت منابع آب باید جست، بطوریکه شاهد احداث صنایع گوناگون در بالادست رودخانه و سد بوده ایم که منجر به انحراف منابع آب از بخش کشاورزی به سمت صنعت شده است.
متاسفانه علاوه بر مدیریت غلط منابع آب کشور، شاهد مدیریت غلط تر در مدیریت منابع خاک کشور نیز هستیم. طبق آمار سازمان امور اراضی، در سال ۱۳۹۹ شاهد تغییر کاربری بیش از ۱ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به بخش غیر کشاورزی بوده ایم. در حالی که تنها ۶۶ هزار از این اراضی تغییر کاربری شده بصورت غیر مجاز بوده است، بیش از ۹۸۱ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور، بصورت مجاز تغییر کاربری یافته اند، امری که در کاهش تولید بخش کشاورزی اثر بسزایی داشته است. همچنین میزان تولید محصول و منطقه‌ی کشت نیز باید براساس سند آمایش سرزمین بررسی و ایجاد می‌شود که متاسفانه از سوی دولت ها بصورت جدی پیگیری نمی‌شود. متاسفانه به دلیل بروز تحولات بسیار در بازار محصولات کشاورزی، کشاورزان به کشت محصولاتی می‌پردازند که تناسبی با اقتضائات منطقه ای ندارد.
یکی برای همه، همه علیه یکی
علی رغم اهمیت فوق العاده بالای بخش کشاورزی در تامین امنیت غذایی کشور، از منظر اقتصادی بخش کشاورزی نسبت به بخش صنعت و خدمات ارزش افزوده ریالی کمتری ایجاد می‌کند، از این رو شاهد تلاش عظیم مافیای صنعت و خدمات به دنبال گسترش صنعت به جای کشاورزی هستیم. امری که تبلور آن را در اختصاص زمین های کشاورزی به صنعت و همچنین واردات محصولات اساسی کشور با ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی می‌توان دید. با توجه به اینکه واردات این محصولات با نرخ ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی منجر به کاهش قیمت محصولات وارداتی نسبت به محصولات تولید داخل شده، رغبت کشاورزان ایرانی را نسبت به تولید محصولات کشاورزی کاهش داده است.
نقش آفرینی فعالانه دولت
با توجه به نیاز بخش کشاورزی به سرمایه‌گذاری و حرکت به سمت مکانیزاسیون، دولت باید به حمایت فعال این بخش بپردازد تا کشاورزی از کشت سنتی به سمت صنعتی تغییر کند تا شاهد رشد بهره وری در این بخش باشیم. این حمایت فعال شامل تسهیل فرآیند اخذ اعتبارات بانکی، جلوگیری از واردات به منظور حمایت از تولید داخلی و جلوگیری از تبدیل زمین های کشاورزی به اراضی صنعتی یا مسکونی و ... می باشد. البته نقش آفرینی دولت نباید منحصر به این امور شود، بلکه مهمترین نقشی که دولت میتواند ایفا کند تقویت اقتصاد روستایی و جلوگیری از مهاجرت نیروی کار کشاورزی به شهر است. توجه داشته باشید که امروزه میانگین سن کشاورزان ایرانی در حال افزایش است، این امر علاوه بر اینکه امکان آموزش علوم نوین کشاورزی به آنان را سخت می کند، خطری جدی برای بخش کشاورزی به حساب می آید. خطری که در بلند مدت و با توجه به فوت بخش عمده ای از فعالین بخش کشاورزی و عدم جایگزینی ایشان با نیروی کار جوان امنیت غذایی ایرانیان را با خطری جدی مواجه خواهد ساخت. امیدواریم دولت با دقت نظر در اهمیت استراتژیک بخش کشاورزی، زاویه نگاه خود را از کوتاه مدت به بلند مدت و از نگاهی بخشی به نگاهی جامع و فراگیر تغییر داده و موجبات تحول و جهش بخش کشاورزی را فراهم آورد.
