رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی_ امیر جعفری : بیش از دو ماه است که مذاکرات هسته ای در وین متوقف شده و چشم انداز روشنی نیز برای بازگشت هیات های مذاکره کننده به پای میز گفتگوها وجود ندارد. نقطه پایانی مذاکرات در وین هرچند با اعلام شکست همراه نبود، ولی کنش‌ها و واکنش‌های دو ماه اخیر نشانی از بازگشت سریع به میز مذاکرات ندارد. اظهارنظرهای مقامات ایرانی و آمریکایی بیم و امیدها را مدام کاهش و افزایش می دهد. اما نهایتا باید برای توافق هسته ای خوشبین یا بدبین بود؟ راه رسیدن به توافق از قبل طولانی تر شده یا خیر؟
تصویب طرح ضد ایرانی در سنای آمریکا
سنای آمریکا با اکثریت جمهوری‌خواه آن، در یک اقدام خصمانه علیه ایران، طرح غیرالزام آوری را با رای اکثریت به تصویب رساند؛ براساس این طرح دولت آمریکا در صورت بازگشت به برجام نباید سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از لیست تحریم و تروریسم خارج کند. این طرح چهارشنبه شب هفته گذشته به پیشنهاد "جمیز لنکفورد"، سناتور تندرو جمهوری خواه ایالت اوکلاهاما تصویب شد که در پی قرار دادن مسائل فرابرجامی در هرگونه توافق احتمالی کاخ سفید برای بازگشت به برجام و ممانعت از رفع تحریم های سپاه است.
آمریکا حتی در زمان توافق موسوم به برجام در سال 2015، درخواست های فرابرجامی خود را به انحای مختلف در اولویت سیاست خارجی قرارداده بود. امری که در زمان به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در سال 2016 منجر به طرح شروط دوازده گانه وزارت خارجه آمریکا برای بازگشت به برجام و یکسره شدن کار برجام شد. شروطی که هرنوع مصالحه ای را غیرممکن می ساخت.
اما چهارشنبه شب آمریکا، پایان روند تصویب طرح های ضدایرانی در سنای آمریکا نبود. این مجلس در اقدامی دیگر طرحی را برای حفظ تحریم علیه بانک مرکزی جمهوری اسلامی با هدف محدود کردن همکاری با چین تصویب کرد. سنا این طرح را با هدف حفظ تحریم‌های مرتبط با تروریسم با رای مثبت 86 سناتور به تصویب رساند؛ تد کروز، پشنهاد‌دهنده این طرح در سخنانی اعلام کرد: «چین و ایران از خطرناک ترین دشمنان آمریکا هستند و پکن مهمترین دشمن ژئوپولتیک آمریکا برای صد سال آینده خواهد بود.» وی همچنین ایران را به عنوان پیشروترین حامی تروریسم در جهان معرفی کرد.
بازی دوگانه آمریکا: فشار و گفتگوی همزمان
همزمان با تصویب این مصوبات در سنای آمریکا، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در نشستی در عصر چهارشنبه هفته گذشته، در خصوص مذاکرات برجامی گفته بود: « ما در ماههای اخیر پیشرفت قابل توجهی در مذاکرات کسب کردیم ولی دستیابی به توافق کماکان نامشخص است. ما همچنان متعهد به بررسی امکان بازگشت متقابل به پایبندی مشترک به برجام هستیم؛ چرا که این امر در راستای منافع ملی ما قرار دارد.»
ند پرایس همچنین به دو سناریوی موفقیت و شکست مذاکرات هسته ای اشاره کرده و اعلام کرد که از آنجاییکه بازگشت دوجانبه به اجرای برجام در موقعیت بسیار مبهمی است، آمریکا برای هر دو سناریو آماده می شود.
در یکسال اخیر، آمریکا بارها درباره سناریوهای مختلف در صورت شکست مذاکرات سخن گفته است. پیش از این نیز آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا نیز گفته بود اگر توافق هسته ای حاصل نشود، « همه گزینه ها همچنان روی میز خواهد بود.»
کارشکنی های آمریکا در راستای بازگشت به برجام در حالی است که روز 13 اردیبهشت ماه یعنی یک روز قبل از تصویب طرح های ضد ایرانی در سنای آمریکا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفتگوی تلفنی با همتای ایرلندی خود، خواهان اصلاح رفتار غیرقانونی ترامپ از سوی آمریکا شده بود؛ وی گفته بود که :«ایران علاوه بر ابتکارات سیاسی، وجود اراده لازم برای رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار را در مذاکرات لغو تحریم ها بارها در عمل نشان داده و اکنون این طرف آمریکایی است که باید با رویکردی واقع بینانه، به اصلاح رفتار غیر قانونی ترامپ مبادرت ورزد و در مسیر ابتکار سیاسی گام بردارد.»
امیرعبداللهیان همچنین اعلام کرد که مذاکرات در وین متوقف نشده، بلکه درشکل دیگری از طریق تبادل پیام‌های مکتوب با طرف آمریکایی از سوی نماینده اتحادیه اروپا به منظور رفع تحریم‌های یک جانبه تحمیلی علیه ایران ادامه دارد. مرتبط با این نشریه آمریکایی پولیتیکو در گزارشی نوشت که یکی از دلایل عمده تعلل واشنگتن در بازگشت به برجام آن است که دولت بایدن در تردید شدید به سر برده و زیر فشار داخلی برای نهایی کردن توافق قرار دارد. در بخشی از این گزارش اشاره شده که حزب دموکرات به این نتیجه رسیده که امضای توافق با ایران در آستانه انتخابات کنگره هزینه سنگین دارد. این در حالی است که در گزارش‌هایی بعد از توقف مذاکرات در اسفندماه، سخن از وجود متن نهایی در وین و آمادگی طرفین برای حضور وزرای خارجی جهت امضای توافق وجود دارد؛ امری که بیشتر به خبرسازی می ماند تا واقعیت روی زمین.
واقعیت آن است که آمریکا همچنان نامطمئن در رسیدن به توافق است و عدم گرفتن تضمین های واقعی می تواند هر نوع توافقی را در وین به مانند گذشته به بن بست برساند. نمایندگان کنگره آمریکا در هشت اردیبهشت ماه با 424 رای موافق و تنها دو رای مخالف، طرحی را تصویب کردند که براساس آن خواهان توقف توان پهبادی ایران شدند. طرح ضد ایرانی سیدا (قانون توقف هواپیماهای بدون سرنشین ایران) برای تبدیل شدن به قانون نیازمند تصویب سنا و امضای رئیس جمهور است. چنین طرح هایی، تحریم های متعددی را علیه اقتصاد ایران در نظر گرفته اند که اجرایی شدن آنها، حتی در صورت بازگشت آمریکا به برجام، بار دیگر توافق هسته‌ای را در معرض شکست قرار می دهد.
دولت دونالد ترامپ با خروج از برجام علاوه بر بازگشت تحریم های هسته‌ای علیه ایران، صدها تحریم دیگر را علیه ایران اجرایی ساخت که عملا در حال حاضر به یکی از دلایل اصلی عدم توافق تبدیل شده است. ادامه اقدامات خصمانه سنا و کنگره علیه ایران در آینده می تواند به راحتی مجموعه تحریمی ضد تهران را به برجام گره بزند و مسیر را برای پایداری توافق ناهموارتر سازد.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران و بنگاه های حاکمیتی مانند ستاد اجرایی و بنیاد مستضعفان که توسط ترامپ به بهانه مبارزه با تروریسم در بسته تحریمی ایران قرار گرفتند، ابتکار عمل در مذاکرات هسته ای وین را به حداقل رسانده؛ آمریکا معتقد است این تحریم ها ربطی به برجام ندارد ؛ اما به عقیده ایران تمامی تحریم های آمریکا پس از خروج از برجام توسط دولت ترامپ باید لغو شوند. تهران همچنین خواهان تضمین عینی برای عدم تکرار این روند است.
سپاه کجای کار قرار دارد؟
بسیاری از تحلیلگران و رسانه های غربی سعی دارند تا عدم توافق ایران و آمریکا بر سر خروج سپاه از لیست تروریسم را یکی از عمده ترین دلایل عدم توافق اعلام کنند. اما آنچه از سوی طرف ایرانی عنوان شده، عدم تصمیم سیاسی آمریکا برای دادن تضمین و لغو واقعی تحریم‌ها در کنار لغو تحریم های ضدایرانی ترامپ پس از خروج از برجام است. این بدان معناست که ایران مجموعه ای از دلایل را برای طولانی شدن مذاکرات برمی شمرد که حذف سپاه از لیست تروریسم یکی از آنهاست و لزوما تنها دلیل موجود در این زمینه نیست.
با این حال روزنامه وال استریت ژورنال، به نقل ازمقامات اروپایی در 12 اردیبهشت ماه خبر داد که اتحاده اروپا آماده است برای برون رفت از بن بست مذاکرات هسته ای، انریکه مورا؛ مسئول مذاکرات اتحادیه اروپا با ایران را راهی تهران کند؛ در صورت اجرایی شدن این سفر وی از ایران خواهد خواست تا خارج شدن سپاه از فهرست تروریستی آمریکا را فعلا کنار گذاشته و آن را به مراحل بعد گفتگوها موکل کند و توافق جدید را امضا کند!
از سوی دیگر، در گزارش هایی عنوان شده که آمریکا در صورتی نام سپاه پاسداران از فهرست سیاه وزارت خارجه خارج خواهد کرد که ایران متعد شود، به منافع آمریکا در منطقه حمله نکند یا دست به ترور مقامات آمریکا نزند! همچنین اعلام شده که آمریکا در صورت خارج کردن نام سپاه پاسداران، سپاه قدس را در این فهرست حفظ خواهد کرد و براساس ادعای وال استریت ژورنال حتی با خروج نام سپاه از فهرست تروریستی، تحریم های آمریکا به اشکال دیگر شامل حال این نیرو خواهد بود.
در این میان، روسیه که تا پیش از شروع جنگ اوکراین به عنوان یک میانجی فعال در حال نقش آفرینی بود، فعالیت خود را کاهش داده است. اتحادیه اروپا سعی دارد این نقش را با تبادل پیام های مکتوب میان ایران و آمریکا و سفر احتمالی مورا به ایران تا حدی جبران کند.
به نظر می رسد حصول توافق هسته‌ای در کوتاه مدت ممکن نباشد و هنوز باید نظاره‌گر اظهارات طرفین در متهم کردن یکدیگر در عدم توافق بود. اما اینکه در صورت تداوم انسداد مذاکرات، سوت پایان برجام و مذاکرات را چه کسی به صدا در خواهد آورد، سوالی است که می توان بعد از انتخابات کنگره امریکا و افزایش فشارهای خصمانه کنگره احتمالا جمهوری خواه با قرائن بیشتری به آن پاسخ داد. گره زدن مذاکرات به معادلات داخلی آمریکا، نقطه ضعف برجام بود؛ ادامه چنین ضعفی در برجام، آن را همواره به یک توافق ناپایدار و موقتی تبدیل خواهد ساخت.
