رپ فارسی همچنان در ابهام پذیرش و عدم!

به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، موسیقی رپ در دهه هشتاد میلادی و از میان موسیقی سیاه‌پوستان فقیر در ایالات متحده متولد شد. رپ در واقع یک نوع موسیقی با رویکرد اعتراض‌آمیز خیابانی است. این موسیقی از پیش‌ پا افتاده‌ترین، سهل‌ترین و خیابانی‌ترین کلمات استفاده می‌کند؛ بدون این که از حیث ادبی بتوان این نوع استفاده را نقد کرد. در نوشتن متن ترانه‌های رپ، هیچ الزامی برای رعایت قوانین ادبی وجود ندارد. موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی، اختلافات طبقاتی، ریاکاری، دعواهای خیابانی، فرهنگ غالب جهانی و همچنین بحران‌های سیاسی می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید اما با همین سادگی می‌کوشد تا معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند، که بعدی از زندگی مردم کوچه و خیابان است.

موسیقی رپ به شکل جدی در ایران در دهه ۹۰ میلادی متولد شد؛ به‌طوری‌که جوانان ایرانی ابتدا تنها با هیپ هاپ آشنا شدند و سپس با موسیقی و رشته‌های ورزشی دیگر مانند اسکیت بورد و به مرور، نقاشی گرافیتی(دیواری) نیز در ایران ظهور کرد. این سبک موسیقی پس از ترور توپاک شوکور (۱۹۹۶) و رسانه‌ای شدن نکات مثبت و معضلات این فرهنگ به صورت گسترده‌تری به نسل جدید جوانان ایران معرفی شد.

گروه سندی اوایل دهه ۷۰ شمسی، با آهنگ‌های «برو بابا»، «پری» و چند آهنگ دیگر این نوع موسیقی را به گونه‌ای جدی‌تر در دسترس طرفداران ایرانی قرار داد.

شایان را می‌توان از بنیان‌گذاران رپ فارسی در ایران دانست. او در سال ۱۳۷۵ در سبکهای گگستا رپ فارسی و آمریکایی آغاز به کار کرد. 

«یاس» خواننده معروف رپ در مصاحبه‌ای اذعان کرد که برای اولین بار، ایده نوشتن رپ فارسی را از شایان گرفته است. «هیچکس» هم در مصاحبه‌ای، شایان را اولین رپر ایرانی نامید. گروه واژخنیا دو آلبوم بین سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ به نامهای اخگر و شکافت بیرون داد. متعاقباً در اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی موسیقی با این حال و هوا در یک برنامه تلویزیونی به نام «اکسیژن» در ایران پخش شد. این قطعه توسط شهاب حسینی مجری برنامه خوانده شد و تا حدودی مورد توجه قرار گرفت. تقریباً دو سال بعد از این رخداد، اولین آلبوم رسمی رپ فارسی در ایران توسط شاهکار بینش پژوه با نام اسکناس منتشر شد.

فعالیت زیرزمینی رپرهای فارسی در ایران به دلیل پیچیدگی شرایط هنرمندان این سبک، منابع دقیق و موثقی دال بر تاریخچهٔ اصلی، برنامه‌های ملاقات و نحوه شکل‌گیری گروه‌های ابتدائی موجود نیست. با این وجود در اواخر دههٔ هفتاد خورشیدی رپ فارسی شکل جدی‌تری به خود گرفت، گروه زدبازی، گروه دونفرهٔ یاشار و شایان و سروش لشگری با نام مستعار «هیچ‌کس»، یاسر بختیاری با نام مستعار «یاس»، بهنام مهرخوان با نام مستعار «دیو سپید» در آمریکا از اولین خوانندگان و سپس بهرام نورایی، عرفان، حسین رحمتی، رضا ناصری آزاد، از اولین گروه‌ها یا اشخاصی هستند که به رپ فارسی پرداختند.

تعداد گروه‌ها و خوانندگان رپ در سال‌های اخیر در داخل ایران به شکلی معنادار افزوده شده‌ است. همچنین آثار گروه‌ها و خوانندگان رپ فارسی در خارج از ایران نیز از طریق اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای در ایران منتشر می‌شود. با توجه به این که اخذ مجوز از وزارت فرهنگ برای نشر قانونی تولیدات موسیقی، برای این افراد عملاً امکان‌پذیر نبوده‌ و با توجه به فقدان قوانین انتشار الکترونیک و حق تکثیر در ایران، پخش این آثار از طریق اینترنت و معمولاً به صورت رایگان انجام می‌گیرد. اغلب گروه‌های زیرزمینی ایرانی نیز آثار خود را از طریق شبکه های اجتماعی و صفحات شخصی به گوش شنوندگان می‌رسانند.

تصویری که از موسیقی رپ در ایران ترویج می‌شد گاهی آن را مرتبط با شیطان پرستی قرار می‌داد. در ۲۵ مهرماه ۱۳۸۷ برنامه‌ای از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد که به گفته سازندهٔ آن، به بینندگان نشان می‌داد که شیطان‌پرستی رابطه‌ای با رپ ندارد. با این حال، به نظر برخی منتقدان این برنامه در عمل تأثیر عکس روی بینندگانش می‌گذاشت.

گسترش رپ فارسی به‌طور زیرزمینی و از طریق اینترنت، به ویژه با توجه به این که برخی از آثار زیرزمینی شامل فحش و ناسزا بود، باعث شد که دفتر موسیقی وزارت ارشاد در مورد اعطای مجوز به آثار این سبک سخت‌گیرانه عمل کند. مدتی پس از این که قطعه‌ای در سبک «رپ-پاپ» فارسی در عنوان‌بندی مجموعهٔ تلویزیونی «خانه به دوش» از یکی از شبکه‌های تلویزیونی ایران پخش شد، دفتر موسیقی وزارت ارشاد در نامه‌ای به سازمان صدا و سیما از پخش ترانه‌ای با این سبک از رسانه‌ای مانند تلویزیون گلایه کرد. 

در آبان ۱۴۰۱ خبری مبنی بر حکم اعدام فردی به نام سامان یاسین که بر مبنای اجرا ترانه‌های سیاسی با مضمون رپ فارسی با حکم قاضی کل پرونده محکوم به اعدام شده‌است در فضای مجازی پخش شد.

مسیر رپ باز می‌شود؟

ممنوعیت رپ فارسی در ایران منجر به ممنوعیت بسیاری از رپرهای ساکن ایران و مهاجرت آنها به خارج از ایران شده است. با گذشت زمان و بازتاب رپ در همه عناصر جامعه اینطور به نظر می‌آید که حساسیت‌های حکومتی در این باب کم رنگ‌تر شده است تا جاییکه از این ژانر موسیقی ممنوعه در بخش‌هایی از سند ملی موسیقی اشاره شده و همین نشان می‌داد که مسیر در حال باز شدن است اما همچنان زور مخالفان بر موافقان می‌چربد.

علی‌رغم مشکلات و ممانعت‌های موجود، در مردادماه ۱۴۰۳ خبر مجوزدار شدن سه خواننده رپ در رسانه ها منعکس شد. «حمید صفت»، «چَرسی» و «دِدان» سه خواننده موسیقی رپ از سوی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز فعالیت رسمی پیدا کردند.

نادره رضایی معاون هنری وزیر فرهنگ بهمن ۱۴۰۳ در گفتگو با مهر در خصوص رپ و جایگاه آن در موسیقی فجر و سند ملی موسیقی گفت: ما در جشنواره موسیقی فجر تلاش کردیم موسیقی هویتی پررنگ داشته باشد و اجراهای بانوان، موسیقی نواحی و کلاسیک و جوانان را داشتیم و همچنین اجراهای متفاوتی در موسیقی پاپ داشتیم اما در مورد موسیقی رپ باید بگویم، به هر حال این نوع موسیقی نیاز بخشی از مخاطبان به ویژه نسل جدید است.

وی اظهار داشت: انواع موسیقی دچار مشکل نیستند و به نظرم اگر اصل را بر محتوا بگذاریم، در هماهنگی‌هایی که انجام می‌گیرد باید بستری ایجاد شود تا ستاد اجرایی سند ملی موسیقی بتواند به تصمیم‌گیری در این حوزه کمک کند. بحث و گفتگوهای خوبی می‌تواند در این ستاد رقم بخورد تا ببینیم سازوکارهای مورد نیاز به چه شکل می‌تواند در قالب سیاست‌ها و چارچوب‌ها پیش گرفته شود.

یک سال قبل از آن و در دولت شهید رئیسی، محمود سالاری معاون هنری وقت در خصوص مجوزدار شدن موسیقی رپ گفته بود: گونه «رپ» یک گونه‌ای خاص از موسیقی است و در واقع یک سبک زندگی تلقی می‌شود. «رپ» یک سبک زندگی و هنر اعتراض است. برای بررسی دقیق این سبک زندگی می‌بایست به تمام ابعادش پرداخته شود، کارگروهی که در معاونت هنری وزارت ارشاد برای بررسی موسیقی «رپ» شکل گرفته است، متشکل از متخصصان تمامی رشته‌ها اعم از روانشناسی، جامعه شناسی و ... است.

دی ماه سال گذشته علیرضا خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز گفته بود: آقایان اجازه اجرای کنسرت صحیح و سالم را با شرایطی که سند موسیقی اجازه داده و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مصوب کرده است، نمی‌دهند؛ بعد می‌پرسیم چرا جوانان ما به سراغ موسیقی های « رپ » یا «هوی متال» می‌روند.

حرف‌های خسروپناه به عنوان یکی از مسولین تصمیم گیرنده فرهنگی و القای حس نامطلوب نسبت به موسیقی رپ نشان از اختلافات فاحش بین مسولین بر سر رپ است با این وجود می‌دانیم این ژانر بخشی غیرقابل انکار در سبد مصرف موسیقی بویژه بین نسل جوان و نوجوان است.