رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه اقتصاد - دانیال داودی: آیا تحریم‌ها علیه ایران به‌طور دائم و کامل رفع می‌شوند!؟ البته می‌دانیم که در صورت رفع تحریم‌ها، می‌توانیم نفت بیشتری بفروشیم، تجارت آسان‌تر می‌شود، مثلاً شاهد میانگین رشد اقتصادی 5 درصد خواهیم بود و وضع اقتصاد بهتر می‌شود. بنابراین، هنر یک اقتصاددان این نیست که به ما بگوید اگر تحریم‌ها رفع شوند، رشد اقتصادی خواهیم داشت. این را خودمان می‌دانیم! اقتصاددان باید بتواند توضیح دهد که در صورت رفع دائم و کامل تحریم‌ها، چطور می‌توان از رشد اقتصادی 5 درصد به 8 درصد رسید یا اگر سطحی از تحریم‌ها باقی ماند، چطور می‌توان در همان شرایط، شاهد رشد اقتصادی مثلاً 5 درصد بود. بنابراین برای اقتصاددان حقیقی، داشتن یک پاسخ درست و مبتنی بر واقعیت، برای پرسش ابتدای این یادداشت ضروری است؛ چون اگر بداند احتمال رفع دائم و کامل تحریم‌ها ضعیف است، صورت مساله‌اش تغییر می‌کند و تلاش علمی خود را معطوف پاسخ دادن به این پرسش واقعی می‌کند: چگونه می‌توان در شرایط تحریم، رشد اقتصادی ایجاد کرد!؟
ممکن است اقتصاددانی بگوید که رشد اقتصادی 5 درصد در شرایط تحریم، مانند سوار کردن یک فیل در پراید، غیرممکن است! نگارنده پیش‌تر در یادداشتی با عنوان «آیا در شرایط تحریم رشد اقتصادی ممکن است؟»، با مروری بر 3 اقتصاددان برجسته‌ی ایرانی نشان داد که بهترین اقتصاددانان ایرانی، چنان رشدی را دست‌یافتنی می‌دانند. با این حال، برخی همواره بر غیر ممکن بودن اصلاحات سیاستگذاری و ساختاری اقتصادی در شرایط تحریم تاکید می‌کردند. به‌طور مثال، محسن رنانی در مقدمه‌ی کتاب «اقتصاد سیاسی مناقشه‌ی اتمی ایران» (جلد اول الکترونیک- انتشار: اردیبهشت 1392؛ پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری) نوشت: «امروز اقتصاد ما هیچ راه‌حل اقتصادی ندارد. اقتصاد ما در بن‌بست سیاست به دام افتاده است و سیاست ما نیز در دام مناقشه‌ی اتمی زمین‌گیر شده است.» نتیجه‌ی چنین ادعایی، آن بود که دولت یازدهم و دوازدهم، تمام همت خود را صرف مذاکره کرد، هیچ برنامه‌ای برای بهبود وضع اقتصادی در شرایط تحریم نداشت و به رشد اقتصادی 0.5 درصدی اکتفا کردیم!
اکنون پس از گذشت یک دهه از تشدید تحریم‌ها، داشتن پیش‌فرض واقعی در مورد احتمال رفع تحریم‌ها می‌تواند کمک کند تا با درس گرفتن از تجربه‌ی دهه‌ی 1390، مسیر بهتری را انتخاب کنیم. هادی صالحی اصفهانی –استادتمام اقتصاد دانشگاه ایلی‌نویز- دلیل به هم خوردن برجام را ائتلاف غالب در بین سیاستمداران آمریکایی می‌داند. او می‌گوید: «دولت اوباما برجام را به تصویب کنگره نرساند و با یک اقلیتی، جلوی اکثریت هیئت حاکمه‌ی آمریکا را که مخالف برجام بودند، گرفت و در حقیقت خواست اکثریت کنگره را برای ادامه‌ی تحریم‌ها وتو کرد. بنابراین کافی بود که تعادل سیاسی در آمریکا یک تلنگر کوچک بخورد و ورق برگردد. اگر اوباما برای تایید برجام در کنگره حمایت 60 درصدی داشت، می‌شد اینطور تحلیل کرد که کار جریان مخالف برجام در آمریکا مشکل است و برای رسیدن به هدفش باید برود نیروی زیادی جمع کند؛ پس می‌شد به برجام امیدوار بود. اما در شرایط حاکم بر سیاستگذاری در آمریکا، مخالفان برجام در آمریکا اصلاً نیازی ندارند که نیرو جمع کنند؛ آدم دارند. فقط اوباما به عنوان رئیس‌جمهور در مقابلشان ایستاده بود که او هم وقتی کنار رفت، قال قضیه کنده شد. آن ائتلافی که در آمریکا هست و می‌خواهد هر جوری که هست روی ایران تحریم بگذارد و برای ما مشکلاتی ایجاد کند، خیلی بیش از نصف سیاستمداران آمریکا را شامل می‌شود. چندان دموکرات و جمهوری‌خواه هم ندارد.» (مصاحبه با ماهنامه تخصصی علوم انسانی اندیشه‌نامه- بهمن 1397)
هاشم پسران –استاد ممتاز دانشگاه کالیفرنیای جنوبی- نیز در مورد باقی‌ماندن تحریم‌ها، نگاهی مشابه هادی صالحی اصفهانی دارد. وی اخیراً در گفت‌و‌گو با برنامه‌ی به عبارت دیگر بی‌بی‌سی فارسی، با اشاره به نقش مخرب مجلس سنای آمریکا در رفع تحریم‌ها، با این استدلال که «همه‌ی مردم ایران نمی‌توانند منتظر باشند که ایران روابطش را با آمریکا حسنه کند؛ چون آمریکا فقط رئیس‌جمهورش نیست، سنای آمریکا هم هست.» بر لزوم داشتن برنامه‌ی جایگزین (Plan B) رشد اقتصادی در شرایط تحریم، تاکید کرد. دکتر جواد صالحی اصفهانی، دیگر اقتصاددان برجسته‌ای است که در گفت‌و‌گو با برنامه‌ی زاویه (شبکه‌ی 4 سیما) گفت: «تجارت جهانی یک کالای عمومی است و آمریکا یک گوشه‌ی این –که دلار است- را در دست گرفته و از آن استفاده می‌کند که سیاست خارجی‌اش را پیش ببرد. این، با یک قرارداد هم از بین نمی‌رود. آمریکا هیچ وقت نخواهد گفت که من دیگر بعد از این (قرارداد)، به هیچ عنوان کشوری را با استفاده از قدرت دلار در بازار جهانی تنبیه نمی‌کنم! من خوشبین نیستم که آمریکا این را کنار بگذارد. هر روز دارد این (سوء استفاده) را زیاد می‌کند و با هر کشوری که دعوایش می‌شود، تحریم می‌کند.»
بنابراین از نظر بهترین اقتصاددانان ایرانی، پیش‌فرض واقعی این است که احتمال رفع کامل و دائم تحریم‌ها ضعیف است. بنابراین اگر چه ضروری است دستگاه دیپلماسی تلاش کند تا با کاهش سطح تحریم‌ها از حق ایران در استفاده از تجارت بین‌الملل دفاع کند اما نباید به «رفع کامل و دائم تحریم‌ها» خوشبین بود. سیاست درست، طراحی برنامه‌ای جایگزین (Plan B) برای تحقق رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در شرایط تحریم است. همین اقتصاددانان در مورد خطوط کلی برنامه‌ی جایگزینی که می‌تواند در همین شرایط ما را به رشد اقتصادی 5 درصدی همراه با اشتغال برساند، ایده‌هایی دارند که بررسی‌شان مجالی دیگر می‌طلبد.
