رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه اقتصاد - دانیال داودی: نگارنده پیش‌تر در یادداشتی با عنوان «آیا تحریم‌ها به‌طور دائم و کامل رفع می‌شوند؟» توضیح داده است که چرا نمی‌توان به رفع تحریم‌ها از سوی آمریکایی‌ها خوشبین بود. همچنین با مرور نظرات سه اقتصاددان برجسته -یعنی محمدهاشم پسران، جواد صالحی اصفهانی و هادی صالحی اصفهانی- در یادداشتی با عنوان «آیا در شرایط تحریم، رشد اقتصادی ممکن است؟» روشن شد که بزرگترین اقتصاددانان ایرانی معتقدند می‌توان حتی با ماندگاری سطحی از تحریم‌ها، به رشد اقتصادی رسید. دکتر جواد صالحی اصفهانی معتقد است که اقتصاد ایران، مانند اقتصاد ترکیه قابلیت لازم را دارد که بتواند به کمک نیروی کار و بالا بردن بهره‌وری، حتی در شرایط استمرار تحریم‌های نفتی، رشد اقتصادی 4 یا 5%ی ایجاد کند (برنامه‌ی زاویه – شبکه‌ی 4 سیما – 20 بهمن 1400).
او حتی معتقد است که این رشد اقتصادی، به مراتب بهتر از رشد اقتصادی 8%ی است که به کمک صادرات نفت خام و بدون ایجاد اشتغال، بدست بیاید. اما چه سیاست‌هایی باید اعمال شوند تا شاهد چنین رشد پایداری باشیم!؟ در این یادداشت، خطوط کلی ایده‌های برنامه‌ی جایگزین (Plan B) این سه اقتصاددان برجسته‌ی ایرانی -برای شرایطی که سطحی از تحریم‌ها باقی بمانند- را بررسی کرده‌ایم.
• تلاش برای بهبود تجارت خارجی
هیچ اقتصاددانی نیست که برای پیشرفت اقتصادی، انزوا را توصیه کند. شکی نیست که تجارت جهانی، به رشد و توسعه کمک می‌کند. دکتر جواد صالحی اصفهانی نیز معتقد است که تجارت جهانی، نوعی کالای عمومی جهانی است؛ یعنی طی هزار سال با تلاش همه‌ی کشورها و مردم دنیا به وجود آمده است؛ ولی آمریکایی‌ها امروز با سوء استفاده از ابزار دلار، تجارت جهانی را مطابق میل خود مدیریت می‌کنند و کشورها را تحریم می‌کنند. حالا چه باید کرد؟!
این اقتصاددان در سخنرانی « اقتصاد ایران زیر بار تحریم و پاندمی کووید» با اشاره شرایطی که آمریکا ایجاد کرده، گفت: فکر می‌کنم ما اگر بتوانیم یک مقدار تجارت خارجی‌مان را با دوز و کلک باز کنیم، می‌توانیم با کمک سیستم بانکی‌مان -که الان کاملاً فریز شده و نمی‌تواند عمل کند- مشکل شرکت‌هایی که مثلاً می‌توانند در ترکمنستان یک چیزی بفروشند را برطرف کنیم تا بتوانند تولیدشان را بالا ببرند.
دکتر هاشم پسران نیز در گفت‌و‌گو با بی‌بی‌سی فارسی، پیشنهادی مشابه ارائه کرد. او معتقد است: ایران از لحاظ سوق‌الجیشی (موقعیت مناسبی دارد)، ما به خلیج فارس راه داریم. (و این مهم است، چون) ما با کشورهای شرق ایران؛ پاکستان، هندوستان، چین و ماوراء آن و همچنین کشورهایی که در خلیج فارس هستند، ارتباط پیدا می‌کنیم. دلیلی ندارد که ایران روابط خودش را با کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس و کشورهای دیگر دنیا حسنه نکند.
• هدایت اعتبارات به سمت تولید
جواد صالحی اصفهانی، همچنین معتقد است که در شرایط تحریم ممکن است تولیدکننده‌ها نیاز داشته باشند از فعالیت‌هایی که سود ده نیستند به سمت فعالیت‌هایی که سود ده هستند بروند. همچنین یک تولیدکننده ممکن است بخواهد با تغییر در تکنولوژی تولید (با به کار گیری نیروی کار بیشتر به جای کالاهای سرمایه‌ای آنچنانی)، سطح تولیدش را بالا ببرد. بنابراین لازم است نظام بانکی وارد شده و به تولیدکننده وام بدهد تا او بتواند جابه‌جایی تولید -که برای اقتصاد مقاومتی خیلی مهم است- را انجام دهد.
ایشان معتقد است چون نرخ ارز در کشور بالا رفته، دستمزد واقعی کارگر ایرانی نسبت به کارگران خارجی پایین‌تر آمده و تولیدات کاربر ایرانی قدرت رقابت در بازارهای داخلی و جهانی با مشابه خارجی را دارند. بنابراین اگر نظام بانکی تولیدکننده را پشتیبانی کند، می‌توان تولید را بالا برد، چون تقاضا وجود دارد. صالحی اصفهانی نقش اصلی بانک را این می‌داند که «ببیند کجا، کسی هست که پروژه‌ی خوبی دارد که می‌خواهد انجام بدهد، ولی پولش را ندارد. برود به او پول برساند که تولید کند».
• نمی‌توان شفاف بود!
ممکن است این پرسش مطرح باشد که حالا فرض کنیم نظام بانکی به تولیدکننده پول داد، او هم تولید را بیشتر کرد و در بازار داخلی فروخت. بعد از اینکه بازار داخلی اشباع شد، چطور می‌توان در شرایطی که ما با قراردادهای بین‌المللی مبارزه با پولشویی کار نمی‌کنیم، تولیدکننده می‌تواند کالا به خارج صادر کند و پولش را دریافت کند!؟
پاسخ دکتر جواد صالحی اصفهانی این است که ما در نهایت باید با اف‌ای‌تی‌اف کنار بیاییم؛ البته می‌گوید: «همه می‌دانند وقتی که تحریم هستیم، به نحوی باید از کنار این قراردادها رد شد و نمی‌توان شفافیت کامل را در اختیار دنیا گذاشت»(برنامه‌ی زاویه – شبکه‌ی 4 سیما – 20 بهمن 1400).
در شرایط تحریم، نقش بانک مرکزی سنگین‌تر است و باید بتواند در کشورهای مختلف، به صادرکننده‌ی ما پول برساند و مشکلش را حل کند. الان فکر کردن به اینکه چه شرکت‌هایی می‌توانند به خارج، صادر بکنند، چه کشورهایی می‌توانند از ما چیزی بخرند، چه نظام اقتصادی‌ای هست در سطح بین‌المللی که ممکن است گوشه و کنارش برای ما باز باشد، [راهگشاست]. این موارد، تنها گوشه‌ای از سیاست‌هایی بودند که می‌توانند در شرایط تحریم، وضع اقتصادی ما را بهتر کنند. بنابراین به نظر می‌رسد اقتصاددان‌هایی که یک دهه می‌گفتند «مشکلات اقتصادی ما، هیچ راه‌حل اقتصادی‌ای ندارد»، چندان اقتصاد نمی‌دانند!
