رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه اقتصاد - محمدباقر شیرمهنجی*: جنگ یکی از نامطلوب‌ترین اتفاقاتی است که بارها و بارها در طول تاریخ، زندگی بشر را دستخوش تحولاتی کرده است. جنگ، در وهله‌ی اول پیامدهای بی‌شماری برای طرفین درگیر در جنگ دارد و در ادامه ممکن است اثراتی بر منافع سایر کشورها داشته باشد. اگرچه جنگ روسیه و اوکراین در فاصله‌ی زیادی از ایران اتفاق افتاده است، اما این جنگ قطعاً برای کشور ما دارای پیامدهای اقتصادی مثبت و منفی زیادی است که توجه به آن‌ها حائز اهمیت است.
ایران با هر دو کشور درگیر در جنگ دارای رابطه تجاری است و در طول چند سال اخیر شاهد رشد این مبادلات تجاری هستیم. صادرات ایران به روسیه از سال 1397 رشد چشمگیری داشته است به طوری که از 283/8 میلیون دلار در سال 1397 به 503/4 میلیون دلار در سال 1399 رسیده است و این روند صعودی در سال 1400 نیز حفظ شده است. بیشترین رشد صادرات به روسیه مربوط به سال 1398 می‌باشد که ارزش دلاری صادرات نسبت به سال 1397، 61/8 درصد رشد داشته است؛ همچنین واردات ایران از روسیه از 1070 میلیون دلار در سال 1399 به 1329 میلیون دلار در ده ماهه نخست 1400، افزایش یافته است. در مورد حجم مبادلات با اوکراین نیز شاهد روند افزایشی بوده‌ایم. صادرات ایران به اوکراین از 50/6 میلیون دلار در سال 1399 به 50/8 میلیون دلار در 10 ماهه نخست سال 1400 تغییر یافته است که رشد اندک 0/49 درصدی را نشان می‌دهد؛ اما واردات ایران از اوکراین در 10 ماهه نخست سال 1400 نسبت به سال 1399 رشد چشمگیر 98 درصدی داشته است و از 56/2 میلیون دلار به 111/7 میلیون دلار افزایش یافته است.
منبع: آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران
منبع: آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران
همان‌طور که در دو نمودار بالا قابل مشاهده است تراز تجاری ایران در تعامل با هردو کشور روسیه و اوکراین منفی است. تراز تجاری مربوط به مبادلات ایران و روسیه در سال 1399 برابر منفی 566 میلیون دلار و در 10 ماه نخست 1400 برابر منفی 843 میلیون دلار است. همچنین تراز تجاری ایران در تعامل با اوکراین از منفی 5/6 میلیون دلار در سال 1399 به منفی 60/8 میلیون دلار در 10 ماهه نخست 1400، تغییر یافته است؛ بنابراین بر اساس این آمار، واردات کالا از این کشورها بیشتر از صادرات به این دو کشور است.
مطابق با آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، ارزش دلاری صادرات ایران به روسیه در سال 1399، 9/9 برابر ارزش دلاری صادرات ایران به اوکراین است. در 10 ماه نخست سال 1400 این رقم به 9/5 برابر رسیده است. ارزش دلاری واردات ایران از روسیه در سال 1399، 19 برابر ارزش دلاری واردات ایران از اوکراین است که این رقم در 10 ماهه نخست سال 1400 به 11/9 برابر رسیده است؛ بنابراین مبادلات تجاری ایران با روسیه اهمیت بیشتری نسبت به مبادلات تجاری با اوکراین دارد.
یکی از اقلام وارداتی عمده از کشورهای روسیه و اوکراین، گندم است که به دلیل خشک‌سالی‌های اخیر در ایران واردات گندم از این دو کشور افزایش یافته است. جنگ در این دو کشور می‌تواند سبب گران‌تر شدن قیمت گندم شود. همچنین ایران یکی از کشورهای واردکننده غلات از کشور روسیه و واردکننده دانه‌های روغنی و خوراک دام از کشور اوکراین است؛ بنابراین انتظار می‌رود قیمت خوراک دام، دانه‌های روغنی و غلات تحت تأثیر جنگ افزایش پیدا کند و سودآوری شرکت‌های دامی و زراعی در ایران با کاهش مواجه شود.
شاید ملموس‌ترین اثر جنگ روسیه و اوکراین افزایش قیمت نفت است. همان‌گونه که اخیراً شاهد آن هستیم قیمت نفت خام با ادامه جنگ روسیه و اوکراین رشد چشمگیری داشته و حتی به مرز 130 دلار نیز رسیده است. افزایش قیمت نفت، درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت را افزایش می‌دهد؛ از طرفی با افزایش قیمت نفت، قیمت محصولات پتروشیمی نیز افزایش می‌یابد که با توجه به وجود سقف قیمت برای نرخ خوراک پتروشیمی، تولیدکنندگان می‌توانند آن را با قیمتی کمتر از قیمت جهانی دریافت کنند، بنابراین انتظار می‌رود که سود شرکت‌های پتروشیمی رشد قابل‌توجهی داشته باشد. از سوی دیگر افزایش قیمت جهانی نفت باعث افزایش هزینه‌های حمل و نقل در مبادلات تجاری می‌شود؛ از این رو کالاها با قیمت چند برابری به دست مصرف‌کننده خواهند رسید و این موضوع می‌تواند باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی در ایران از جمله مواد غذایی گردد.
کشور روسیه بزرگ‌ترین تولید‌کننده گاز در جهان است و بسیاری از کشورهای اروپایی در واردات گاز به طور کامل وابسته به کشور روسیه هستند. اگرچه ایران دومین تولید‌کننده گاز در جهان است اما تراز گازی ایران منفی است؛ یعنی عرضه گاز کمتر از تقاضای آن است، همچنین صادرات گاز از ایران به اروپا نیازمند زیرساخت مناسب برای انتقال آن است؛ بنابراین بعید به نظر می‌رسد که ایران بتواند در کوتاه‌مدت به‌عنوان جایگزینی برای روسیه، به اروپا گاز صادر کند. با توجه به فرصت‌ها و چالش‌های مورد بررسی، تحولات بین‌المللی مربوط به جنگ روسیه و اوکراین نباید از چشم تحلیلگران اقتصادی، سیاستمداران و دولتمردان دور بماند و باید به نحوی مناسب از فرصت‌های پیش رو استفاده و برای رفع چالش‌های احتمالی برنامه‌ریزی کنند.
* دانشجوی دکتری اقتصاد
