کسبوکارهای اینستاگرامی در سایه فیلترینگ؛ چالش‌ها و امید‌های جوانان کارآفرین
اینستاگرام که یکی از پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی و محبوب نسل جوان است، امروزه نه تنها به وسیله‌ای برای پرکردن اوقات فراغت، بلکه به ابزاری برای کسب درآمد تبدیل شده است.
از شیرینی‌ها و کیک‌های خانگی گرفته تا مشاوره روانشناسی و پزشکی؛ کاربران با فروش محصولات خود و یا ارائه خدمات از طریق اینستاگرام کسب درآمد می‌کنند و حتی با کارآفرینی باعث اشتغال زایی می‌شوند.
با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و تحریم‌های موجود، به نظر می‌رسد که اینستاگرام با مزایا و کاربرد‌های فوق‌العاده خود پنجره‌ای رو به سوی اشتغال‌زایی و کسب درآمد ایجاد کرده است.
در این رابطه شبکه خبری ایران۲۴ با دکتر «علیرضا شریفی یزدی» جامعه شناس گفت‌و‌گو کرده است.
وی در این گفت وگو درباره عوامل اجتماعی - فرهنگی که باعث محبوبیت و گسترش کسبوکارهای اینستاگرامی شده، تصریح کرد: همه‌گیری کووید ۱۹ باعث شد بسیاری از روابط اجتماعی چهره به چهره دچار مشکل و بحث ایزولاسیون جدی شد.
شریفی یزدی ادامه داد: برای جلوگیری از گسترش این موضوع فضای دیجیتال و مجازی در حوزه‌های مختلف در زندگی مردم گستردگی و عمق بیشتری پیدا کرد که یکی از مهمترین آنها بحث تجارت کسب‌وکار و مایحتاج و نیا‌زهایی بود که افراد بصورت روزمره به آنها نیاز داشتند. از اینجا شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و شبکه‌های مشابه آن کم کم فضایی که از قبل وجود داشت را گسترش دادند تا تعاملات اقتصادی و تجاری بین افراد شکل بگیرد که بعد از مدتی تبدیل شد به یک رویه ثابت زندگی. همانطور که امروزه می‌بینیم خرید‌های اینترنتی بسیار رایج و کامل شده است و هر نوع خدماتی که افراد نیاز دارند طبیعتا می‌توانند از طریق این شبکه‌ها و پیج‌هایی که این خدمات را ارائه می‌دهند بگیرند.
وی دراین باره افزود: پذیرش، استفاده و تطبیق با این مسئله برای نسل‌های قدیمی‌تر کار ساده‌ای نبوده است ولی برای نوجوانان و جوانان که این مقاومت را نداشتند راحت‌تر این پدیده صورت گرفت و باعث شد خیلی سریع بتوانند مزایای استفاده از فضای سایبری را برای گسترش کسب و کار، کارآفرینی و روابط اقتصادی تشخیص بدهند که موفق شدند خلاقیت‌های خیلی خوبی نیز در این زمینه انجام دهند. به شکلی که امروزه می‌بینیم در کشور نیز مانند بسیاری از نقاط دنیا، نسل نو بیشتر از این فضا استفاده می‌کنند و مزایای آن را می‌شناستد و این باعث شده است که رونقی به کسب و کار خود داده شود.
شریفی یزدی با اشاره به این موضوع که فضا‌های سایبری و شبکه‌های اجتماعی قابلیت تغییر ساختارمند شکاف‌های اجتماعی - اقتصادی یک جامعه را نداشته و این مسئله به ساختار‌های سنگین‌تر وابسته هستند، از دو ویژگی مهم شبکه‌های اجتماعی سخن گفتو افزود: شبکه‌های اجتماعی دو کار ویژه انجام دادند؛ در گام اول، نشان دادن اختلاف طبقاتی بود که قبلا خیلی دیده نمی‌شد. پس در رابطه با اختلاف و شکاف طبقاتی، بیشتر از اینکه تاثیرگذار باشند آن را بروز و ظهور دادند. این مسئله، هم به قشر توانمند و هم به قشر فقیر مربوط می‌شود. به این ترتیب که قشر‌های متوسط و پایین جامعه از سبک زندگی قشر‌های مرفه آگاه شدند و از آن طرف هم می‌توان دید که در نقاط محروم، فقر و بیچارگی و نداری و مشکلاتی وجود دارد.
وی ادامه داد: اما در گام دوم به جوان‌هایی که از طبقه میان دست و فرودست جامعه بودند این فرصت را داد تا بتوانند کسب و کار‌های مناسی داشته باشند و تغییرات جزئی در شاکله کلی و ساختار بزرگ ایجاد کنند.
این جامعه شناس در مورد مشکلات و چالش‌های کارآفرینان اینستاگرامی افزود: بزرگترین مانع شاید شیوه نگرش سنتی خانواده‌ها است که به شکل محافظه‌کارانه و بر اساس تجربه نسل‌های قبل متاسفانه این سبک از کسب درآمد را به رسمیت نمی‌شناسند، چون آگاهی آنها در این زمینه کافی نیست و در برخی موارد شاهد موانع تراشی آنها هستیم.
وی گفت: مانع دوم، مسئله به رسمیت شناخته شدن از طریق دستگاه‌های رسمی است. در ایران هنوز اینستاگرام فیلتر است؛ یعنی خود بستر که می‌تواند یک زمینه بسیار مناسبی برای ایجاد کسب‌وکار باشد از سوی مراجع رسمی به رسمیت شناخته نشده است و در نتیجه طبیعتا همراهی و همکاری‌هایی هم صورت نمی‌گیرد که یکی از آن حمایت‌ها می‌تواند مسئله حمایت بانک‌ها در زمینه وام وبرنامه ریزی در سرمایه گذاری باشد.
شریفی یزدی افزود: مانع سوم هم می‌تواند این باشد که متاسفانه در ایران دیدگاه غالب به اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی بیشتر به عنوان یک تفریح و گذران اوقات فراغت است و کسانی که می‌خواهند در این فضا کارآفرینی کنند خیلی جدی گرفته نمی‌شوند. در حالیکه کار‌های بسیار خلاقانه‌ای صورت گرفته و بسیاری به درآمد‌های خوبی رسیدند و حتی با کارآفرینی گروهی را به کار مشغول کرده‌اند. پس نوع نگرش تصمیم گیران کلان کشور باید اصلاح شود و تغییر کند.
وی همچنین با اشاره به این موضوع که اینستاگرام امکان فعالیت اقتصادی از راه دور را فراهم می‌کند، تصریح کرد: از آنجایی که در جامعه ما زنان بیشترین اقامت در خانه را در طول شبانه‌روز دارند، اینستاگرام بستر بسیار مناسبی برای خانم‌های ایرانی فراهم کرده تا بتوانند هم از استقلال اقتصادی برخوردار باشند و به اقتصاد خانواده و کشور خود کمک کنند و هم مشکلات فرهنگی که شاید برخی خانم‌های ایرانی با آنها مواجه شوند؛ از جمله عدم رضایت پدر و همسر در رابطه با کار بیرون از خانه، وظایف سنتی زن در خانه و ... را برطرف کرده و عدالت اجتماعی را در جهت مثبت قلقلک داده است.
شریفی یزدی در پاسخ به این سوال که چه حمایت‌های قانونی و اجتماعی مناسبی برای پایدار شدن فعالیت‌های کارآفرینان باید فراهم شود، افزود: در گام اول باید فیلترینگ غیر موجهی که در جامعه وجود دارد رفع شود. با توجه به این موضوع که میزان کاربران ایرانی اینستاگرام با وجود اینکه فیلتر است به چند 10 میلیون نفر می‌رسد، اولین کار این است که آن را از حوزه فیلتر خارج کنند. نکته دومی که وجود دارند این است که قوانین شفاف و روشنی برای تجارت و فعالیت اقتصادی کارآفرینان اینستاگرامی تدوین شود و آنها را مورد حمایت قانونی قرار دهد زیرا با این کار از یک سو آنها تحت حمایت قانون قرار می‌گیرند و از سوی دیگر مسئولییت کار‌های خود را برعهده می‌گیرند و به یک نهاد رسمی حقوقی قانونی پاسخگو هستند که به شفاف‌تر شدن فعالیت‌های کارآفرینان در حوزه اینستاگرام و امثال آن کمک می‌کند و باعث رونق بیشتر کارشان می‌شود.
وی در مورد آینده کسب و کار‌های اینستاگرامی نیز گفت: چند دهه‌ای است که تجارت الکترونیک و تجارت در فضای سایبری و دیجیتال که به غلط تحت عنوان فضای مجازی از آن یاد می‌شود در دنیا بسیار گسترش پیدا کرده و همه مطالعات بیانگر این نکته است که در آینده این سبک تجارت بیشتر از اینها گسترش پیدا خواهد کرد و سهم بیشتری در کل سبد تجارت کشور و جهان ایفا خواهد کرد و در نتیجه ما باید خود را از حالا آماده کنیم تا غافلگیر نشویم و آموزش‌های لازم هم به کارآفرینان فعال در این حوزه و هم به مخاطبان این جریان داده بشود چراکه از یک طرف باعث افزایش سواد رسانه‌ای شده و از طرف دیگر سواد مالی دیجیتال بالا می‌رود و کلاه گذاری‌ها و تقلب‌ها بشدت کاهش پیدا می‌کند.
