تجردگرایی در ایران و پیامد‌های منفی آن/وقتی آب وهوای اجتماعی و اقتصادی برای ازدواج مساعد نیست
در سال‌های اخیر پدیده تجردگرایی به یکی از مسائل مهم اجتماعی در ایران تبدیل شده و وضعیت اقتصادی و سیاسی، و تغییرات فرهنگی، نگرش نسل جوان به ازدواج دگرگون شده است.
بر اساس جدید‌ترین گزارش‌ها از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حدود ۱۲ میلیون نفر در کشور در وضعیت تجرد به سر می‌برند؛ این در حالی است که جمعیت دختران مجرد در بازه سنی ۱۵ تا ۴۰ سال به حدود ۵.۶ میلیون، و پسران در بازه سنی ۲۰ تا ۴۵ سال به ۶ میلیون نفر می‌رسد.
این آمارها، زنگ خطر جدی در حوزه جمعیت و آینده نیروی انسانی کشور را به صدا درآورده‌اند.
در این میان دولت سعی کرده است تا با حمایت‌های اقتصادی جوانان را به ازدواج و فرزندآوری تشویق کند، از جمله اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» از طریق پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه، که بر اساس آمار‌های اعلام‌شده از سوی سخنگوی دولت و بانک مرکزی، از ابتدای اجرای این قانون در سال ۱۴۰۰ تاکنون، بیش از ۳.۳ میلیون نفر وام ازدواج و ۲.۳ میلیون نفر وام فرزندآوری دریافت کرده‌اند.
یا کمک‌هزینه ازدواج سازمان تأمین اجتماعی که طبق آن معادل یک ماه حقوق بیمه‌شده به عنوان کمک هزینه به هریک از زوج‌های واجد شرایط در آستانه ازدواج تعلق می‌گیرد.
با وجود این حمایت‌های دولتی اما، هنوز هم شکاف‌هایی میان نیاز واقعی جامعه جوان و سطح حمایت‌ها وجود دارد و واقعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی موجود همچنان موانع جدی بر سر راه ازدواج و فرزندآوری جوانان ایرانی هستند.
با توجه به نقش نیروی انسانی به‌عنوان اصلی‌ترین سرمایه هر کشور، وضعیت کنونی مجردان در ایران نه تنها یک مسئله فردی یا خانوادگی، بلکه یک چالش ملی محسوب می‌شود؛ چالشی که اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر ساختار جمعیتی و اجتماعی ایران بگذارد.
شبکه خبری ایران ۲۴ در گفت و‌گو با دکتر «امان‌الله قرایی‌مقدم» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، نظر وی را در این خصوص جویا شد.
قرایی‌مقدم در مورد عوامل تجردگرایی جوانان ایرانی گفت: عوامل متعددی در زمینه تجردگرایی جوانان وجود دارد که مهترین آنها مسئله بیکاری و ناامنی موجود در جامعه است و جوانان چشم‌انداز جامعه را بد و تاریک می‌بینند.
وی ادامه داد: البته به جزعوامل سیاسی و اقتصادی مانند تورم و گرانی، عوامل دیگری مانند عدم شناخت و تناسب فرهنگی، بدبینی که پسران و دختران نسبت به یکدیگر پیدا کرده‌اند، تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر ذهنیت جوانان، تنوع‌خواهی، آمار طلاق (هر ساعت ۲۰ تا ۲۱ طلاق)، دوستی‌های خارج از چهارچوب خانواده نیز ازعواملی است که ازدواج را به تاخیر می‌اندازد.
قرایی‌مقدم افزود: یکی ازعوامل دیگر تجردگرایی نیز که بسیار خطرناک و آسیب‌زا است پدیده «ازدواج سفید» است که البته اصطلاحی بی‌معنا است و به جای آن باید از اصطلاح «همباش‌های سیاه» استفاده کرد زیرا ازدواج به معنای پیوند شرعی، عرفی و قانونی میان زن و مرد است، حال آنکه کسانی که به ازدواج سفید روی می‌آورند هیچ پیوند عرفی و قانونی بین آنها جاری نیست و ازدواج در شناسنامه آنها ثبت نمی‌شود. همچنین عاقبت خوبی در انتظار این افراد نیست.
این جامعه شناس واستاد دانشگاه ازدواج را وظیفه‌ای برای جوانان دانست و گفت: جامعه ما جوانان را وظیفه‌مدار و مسئولیت‌پذیر بار نمی‌آورد. جوانان نه در خانه و نه در مدرسه وظایف و مسئولیت‌های خود را نمی‌شناسند حال آنکه یکی از وظایف جوانان ازدواج کردن و تشکیل خانواده است.
وی افزود: البته اقداماتی از سوی دولت برای کمک به جوانان در زمینه ازدواج انجام شده است از جمله دادن زمین و وام و امثالهم، اما این کمک‌ها با وضعیت گرانی و تورم و ناامنی اقتصادی و سیاسی و همه عوامل دیگر که گفته شد راه‌حلی پایدار نخواهد بود.
قرایی‌مقدم ادامه داد: همچنین در جامعه شاهد بحران معنویت و تغییر ارزش‌ها وهنجار‌ها هستیم. جامعه ایرانی در گذشته ازدواج را مقدس می‌شمرد، تا حدی که مرد مجرد و بدون همسر در نزد جامعه ایرانی فاقد احترام بود، ولی اکنون می‌بینیم که تقدس ازدواج کاهش پیدا کرده است؛ که البته این مسئله در شهر‌های بزرگ بیشتر است.
وی در مورد پیامد‌های تجردگرایی در جامعه گفت: یکی از پیامد‌های مهم عدم تشکیل خانواده، جلوگیری از رشد و شکوفایی اقتصادی است.
قرایی مقدم ادامه داد: از نظر جامعه‌شناسی یکی از پنج نهاد اصلی جامعه، نهاد خانواده است و سلول بنیادی جامعه را خانواده تشکیل می‌دهند. وقتی خانواده تشکیل نمی‌شود اقتصاد شکوفا نمی‌شود و توسعه پیدا نمی‌کند، چون خانواده است که اقتصاد را شکل می‌دهد.
این جامعه شناس و استاد دانشگاه افزود: وقتی دو فرد ازدواج می‌کنند به سرمایه گذاری و جمع آوری مال و تولید و کار و کوشش می‌پردازید. وقتی فردی مجرد است فقط به اندازه مصرف خود به درآمدزایی می‌پردازد.
وی ادامه داد: با تجردگرایی، نه تنها اقتصاد شکوفا نمی‌شود بلکه نسل آینده به خطر می‌افتد و با کمبود نیروی انسانی در بخش‌های مختلف جامعه مواجه خواهیم شد. نیروی انسانی، مخصوصا نیروی ماهر و متخصص، مهمترین سرمایه هر کشور است و قدرت جامعه در نیروی انسانی آن نهفته است.
قرایی‌مقدم در مورد پیامد‌های اجتماعی تجردگرایی افزود: در نتیجه تجردگرایی، بی بندوباری جنسی و فساد اخلاقی در جامعه بوجود می‌آید. همچنین زمانی که فرد مجرد است تعهد کمتری نسبت به خود و جامعه احساس می‌کند و ممکن است به کار‌های خلاف بپردازد.
وی ادامه داد: همچنین افسردگی در میان افراد مجرد بیشتر دیده می‌شود و افراد مجرد دچار نوعی ناامنی درونی می‌شوند، همانطور که از پژوهش‌ها در ۳۳ استان برآمده است، آمار خودکشی جوانان مجرد بیشتر از متاهلین است زیرا وابستگی و پیوستگی به محیط اطرافشان کمتر است.
این جامعه شناس در مورد جهانی بودن تجردگرایی گفت: با وجود اینکه موضوع تجردگرایی یک پدیده جهانی است، ولی با توجه به تفاوت‌های فرهنگی موجود نمی‌توان الگوی تجرد کشور‌های غربی را با ایران مقایسه کرد زیرا ارزش‌ها و هنجار‌ها و همچنین نوع نگاه به زن در فرهنگ غربی تفاوت دارد. در حالی که در ایران دختر مقدس شمرده می‌شود که البته اکنون این تقدس توسط فیلم‌ها و سریال‌ها و شبکه‌های اجتماعی شکسته شده است.
قرایی‌مقدم در مورد وظایف مسئولان و راهکار‌های موجود تصریح کرد: مسئولان باید چشم‌انداز آینده و آب‌وهوای اجتماعی را مساعد کنند. همانطور که امروزه قابل مشاهده است، حتی افرادی که از نظر اقتصادی در رفاه قرار دارند نیز تن به ازدواج نمی‌دهند و یا در صورت ازدواج فرزندآوری نمی‌کنند، زیرا چشم‌انداز آینده، چه از لحاظ اقتصادی و چه امنیت سیاسی و مسائل مربوط به درگیری‌های احتمالی و جنگ برایشان ترسناک است.
وی ادامه داد: مسئولان وظیفه دارند شادی و نشاط را در جامعه فراهم آورند و از غم پراکنی و ایجاد ترس و دلهره در میان مردم جلوگیری کنند و برای جوانان محیط پرنشاط و سالمی به وجود آورند تا بتوانند با یکدیگر معاشرت کنند.
قرایی‌مقدم افزود: درکل باید محیطی فراهم شود تا نیرو‌های تشویق به ازدواج از نیرو‌های بازدارنده بیشتر باشد.
