مترو از دیروز تا امروز
به گزارش خبرنگار اجتماعی شبکه خبری ایران ۲۴، متروی تهران، به عنوان یکی از مهمترین شریان‌های حمل‌ونقل پایتخت، در حالی بیست و ششمین سال فعالیت خود را آغاز کرده است که این شریان در قالب 7 خط فعال و 159 ایستگاه
با پوشش 296 کیلومتر وسعت نزدیک 10 درصد سهم حمل و نقل عمومی پایتخت را با جا به جایی 2 میلیون و 500 هزار مسافر برعهده دارد.
اما مترویی که این روزها به یکی از عادی ترین و پیش پا افتاده ترن امکانات شهری تبدیل شده است در مسیر ایده تا بهره برداری از نخستین ایستگاه و مسافرگیری در ان فراز و نشیب های بسیاری را پشت سرگذاشته است که کمتر کسی پیدا می شود که درباره آن شنیده یا خوانده باشد.
آغاز یک تحول؛ از طرح اولیه تا اجرا
با بررسی برنامه‌های توسعه شهری تهران می‌توان متوجه شد که اولین برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌های ساخت بنای مترو تهران در سال 1350 پایه‌گذاری شد. مطالعات دقیق و کارشناسی‌شده در مهر 1353 و مشاوره با شرکت‌‌هایی مانند سوفرتو فرانسه به‌عنوان یکی از معتبرترین شرکت‌های خارجی باعث شد که در همین سال، طرح ساخت متروی تهران با 7 خط ارائه شود. تونل های مترو در برخی مناطق اجرا و جانمایی اولیه برای ساخت ایستگاه های مترو و تاسیسات شهری وابسته به آن نیز اجرا و ساخته شده بود. قبل از شروع جنگ تحمیلی ایران و عراق در سال 1359 و تا آذرماه همین سال، عملیات ساخت مترو تهران ادامه داشت و تا آن زمان، تقریبا 2300 متر از تونل مترو و 3 ایستگاه آن ساخته شده بودند.
با شروع جنگ و حمله عراق به ایران، شرکت‌های مشاور فرانسوی به نمایندگان خود دستور دادند که ایران را ترک کنند و در نهایت، هئیت وزیران در سال 1360 اعلام کرد که مراحل ساخت مترو متوقف شده است. با خروج شرکت های خارجی از ایران، کار ساخت مترو نیز متوقف و تونل ها و تاسیسات ایجاد شده نیز به حال خود رها شد. براساس گزارش کلانتری هایی که تونل های مترو در محدوده استحفاظی آنان قرار داشت و گزارش آن از سوی رییس پلیس وقت تهران به مسولان ذی ربط ارایه شد، تونل های ساخته شده به محلی برای حضور معتادان و افراد شرور تبدیل و معضلی امنیتی برای شهر شده بودند.
با این حال، اولویت مسولان وقت ساخت مترو در تهران نبود و اجرای این پروژه مخالفان جدی بسیاری نیز داشت. حسینعلی منتظری یکی از جدی ترین مخالفان ساخت مترو بود. او براین باور بود که با پول مردم سیستان و بلوچستان نمی‌توان برای مردم تهران هزینه کرد و خط مترو کشید.همین استدلال در مجلس وقت نیز موافقان بسیاری داشت. سال 1359 برخی نمایندگان خواستار آن بودند که به جای توجه به مترو، مشکلات مردم در حوزه انتخابیه آنان رسیدگی شود. با این اقدامات از تخصیص 100 میلیون تومان اعتبار برای ساخت مترو در این سال جلوگیری و قانون ساخت آن نیز از سوی دولت وقت ملغی شد.
خطبه مترو در نماز جمعه!
تا سال 1363 عملا مترو در تهران موضوعیتی نداشت اما تحولات اجتماعی و نیز جدی شدن موضوع ترافیک و آلودگی هوا در تهران سبب شد نگاه برخی موثرین آن روزگار به موضوع مترو، امیدها برای از سرگیری روند ساخت آن را افزایش دهد. اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی و امام جمعه موقت تهران، در نماز جمعه 5 بهمن 1363 از ضرورت سرعت گرفتن ساخت مترو تهران گفت و نسبت به آینده پایتخت از نظر شهری در نبود مترو و سیستم حمل ونقل پیشرفته هشدار داد. او در این خطبه گفته بود در 3 ماه گذشته به اتفاق حدود 30 نفر از نمایندگان تهران در مجلس و استاندار، شهردار و دیگر مسئولان برنامه ریزی شهر تهران جلسه مشترک و متعددی داشتیم و مساله سرنوشت سازی در حل معضلات اجتماعی، رفاهی شهر تهران مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفت.
مسله سرنوشت سازی که هاشمی رفسنجانی از آن یاد کرده، ساخت مترو بود. مترویی که هنوز قانون و اعتبار نداشت. درست در همان زمان که هاشمی در حال سخنرانی درباره مترو در نماز جمعه بود، محمد نبی حبیبی شهردار وقت تهران، جزییات ساخت مترو را در پایتخت برای خبرنگاران رسانه ای می کرد تا همزمان با پوشش خبری نمازجمعه، شهردار تهران نیز در روزنامه ها خبرتکمیلی درباره این پروژه را اعلام کند. سال 1364 و درست چند ماه بعد از خطبه های نماز جمعه ای که هاشمی آن را ایراد کرد و به خطبه متروییه شهرت پیدا کرد، کار ساخت مترو در تهران با وجود مخالفت ها درباره آن از سرگرفته شد.
سرمایه گذاری برای ساخت مترو با احتیاط انجام می شد و از این رو، ساخت خط 5 در مسیر تهران به کرج به دلیل هزینه کمتر و تاثیر اجتماعی ناشی از بهره برداری از آن میان افکارعمومی در دستور کار قرار گرفت.۱۶ اسفند ۱۳۷۷این خط رسما آغاز به کار کرد. پس از آن، توسعه خطوط مترو سرعت گرفت.
بومی سازی تکنولوژی ساخت مترو
با وجود خروج خارجی ها از فرایند ساخت مترو، این نگرانی وجود داشت که فناوری لازم برای ساخت مترو در ایران وجود نداشته باشد و توانایی کارشناسان ایرانی برای حفر تونل و تجهیزات مورد نیاز برای برآورده کردن نیازهای فنی در دسترس نباشد. با این حال، با مطالعات دامنه دار انجام شده در مراکز تحقیقاتی و استفاده از تجربه شرکت های ایرانی و دریافت مشاوره در حوزه ساخت تونل و تولید تجهیزات ساخت مترو، در بسیاری از بخش ها ساخت تونل ها و ایستگاه های مترو با تکیه بر دانش بومی و به روز رسانی آموخته های قبلی به انجام رسید. با این توانمندی براساس طراحی های قبلی انجام شده خطوط مختلف مترو تهران با سرعتی بیشتر از پیش بینی ها اجرا و ایستگاه های متعدد مترو ساخته شد و خطوط آن هم اکنون در 7 خط در حال ارایه خدمت است و فرایند ساخت خطوط 8 و 9 و 10 و 11 نیز در حال انجام یا پیگیری است.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
علی‌رغم رشد چشمگیر مترو، کمبود ناوگان و مشکلات تأمین مالی همچنان از چالش‌های اصلی این شهر زیرزمینی است. شهرداری تهران در راستای توسعه ناوگان مترو، در سال ۱۴۰۳ قرار دادی برای تأمین ۶۳۰ دستگاه واگن را به امضا رسانده است که با اجرای آن تعداد واگن‌های مترو به ۷۹۰ دستگاه افزایش خواهد یافت. شبکه مترو تهران اکنون به عنوان یکی از 20 شبکه قطار درون شهری جهان به ساکنان پایتخت خدمات ارایه می کند. در لایحه بودجه سال 1404 شهرداری تهران برای توسعه و تکمیل ایستگاه های مترو بالغ بر 19 هزار میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است که انتظار می رود با تخصیص این اعتبار زمیه برای سرعت بخشیدن به تکمیل ایستگاه ها و افزایش تعداد ناوگان حمل و نقل و دسترسی مردم به خدمات آن افزایش یابد.
