خطرات فقر غذایی در کشور/ بحران اجتماعی پنهان در مناطق محروم
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، براساس گزارش سال ۲۰۲۳ «وضعیت امنیت غذا و تغذیه در جهان» که فائو منتشر کرده است، ۷۳۵ میلیون نفر در جهان در سال ۲۰۲۲ با گرسنگی مواجه بوده‌اند که تقریباً معادل یک نفر از هر ۱۰ نفر است و افزایش ۱۲۲ میلیون نفری را نسبت به سال ۲۰۱۹ (قبل از همه‌گیری کرونا) نشان می‌دهد. برآورد‌ها حاکی از آن است که اگر این روند هم‌چنان ادامه یابد، تعداد گرسنگان در سال ۲۰۳۰ به بیش از ۸۴۰ میلیون نفر خواهد رسید. در حال حاضر آسیا هم‌چنان بیشترین تعداد گرسنه را در جهان دارد.
فقر غذایی در ایران، اما به عنوان یک بحران نادیده گرفته‌شده در بسیاری از مناطق کشور به‌ویژه در نواحی کم‌درآمد و محروم تبدیل به یک چالش جدی برای سلامت عمومی و رفاه اجتماعی شده است.
این بحران به‌ویژه در مناطق روستایی و حاشیه‌نشین به وضوح مشاهده می‌شود و به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر تاثیر می‌گذارد. به رغم وجود منابع طبیعی غنی در کشور، بسیاری از مردم قادر به تأمین مواد غذایی سالم و کافی برای خود و خانواده‌شان نیستند. این وضعیت به‌ویژه در سال‌های اخیر که تورم و بحران‌های اقتصادی شدت گرفته، مشکلات عدیده‌ای را برای اقشار ضعیف جامعه ایجاد کرده است.
براساس آمار‌های رسمی مرکز آمار ایران، در ۱۰ سال گذشته حداقل یک سوم قدرت خرید جامعه پایین آمده است. جمعیت مردم زیر خط فقر در سال ۱۳۹۰، حدود ۲۰ درصد بود و درسال ۱۴۰۰ به ۳۱ درصد رسید. یعنی یک سوم جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفتند. اکنون بیش از ۷۰ درصد مردم ایران ۴ تا ۵ برابر زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
چالش تامین نان و برنج در برخی از مناطق کشور
می‌توان گفت یکی از دلایل اصلی فقر غذایی در ایران نابرابری شدید در توزیع ثروت و درآمد است. در حالی که در برخی از مناطق شهری و حتی روستایی کشاورزان و خانواده‌ها با دسترسی به منابع غذایی سالم مواجه هستند، در برخی دیگر از مناطق حتی تأمین مواد غذایی اولیه مانند نان و برنج نیز به یک چالش تبدیل شده است. بسیاری از خانواده‌ها به‌ویژه در استان‌های کم‌درآمد نظیر سیستان و بلوچستان، کرمانشاه و برخی مناطق دیگر مجبور به انتخاب غذا‌های ارزان‌قیمت و فرآوری‌شده می‌شوند که ارزش غذایی کمی دارند و به طور مستقیم به سلامت آنها آسیب می‌زنند.
براساس گزارش‌های جدید، در برخی مناطق حاشیه‌ای شهر‌های بزرگ، فقرغذایی به یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی تبدیل شده است. در این مناطق، بسیاری از خانواده‌ها برای تأمین غذای روزانه خود با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند. این وضعیت به‌ویژه در شرایطی که هزینه‌های زندگی به شدت افزایش یافته، به یک بحران اجتماعی تبدیل شده است.
قیمت مواد غذایی، به‌ویژه محصولات اساسی مانند نان، برنج و گوشت، با توجه به تورم بالا و بحران اقتصادی کشور به‌طور پیوسته در حال افزایش است و قدرت خرید اقشار کم‌درآمد کاهش یافته است.
علاوه بر این، نبود تنوع غذایی و دسترسی به مواد غذایی تازه و سالم در برخی از مناطق کشور، باعث بروز مشکلات بهداشتی و جسمی برای مردم شده است. بسیاری از خانواده‌ها مجبور به مصرف غذا‌هایی با ارزش غذایی پایین‌تر و کالری‌های اضافی هستند که می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، چاقی، بیماری‌های قلبی وعروقی شود. در واقع، این بحران فقر غذایی تنها به کاهش سطح رفاه اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه پیامد‌های جدی‌تری برای سلامت عمومی دارد که در درازمدت جامعه را با چالش‌های بهداشتی و اجتماعی بیشتری مواجه خواهد کرد.
در این میان، افزایش بیماری‌های مزمن به دلیل تغذیه نامناسب در میان گروه‌های کم‌درآمد، بار اقتصادی سنگینی به نظام سلامت کشور وارد کرده است. بسیاری از افراد در مناطق محروم برای درمان بیماری‌های ناشی از فقر غذایی به مراکز بهداشتی مراجعه می‌کنند، اما به دلیل ناتوانی در تأمین هزینه‌های درمان، غالباً مجبور به تحمل درد و بیماری خود می‌شوند. این وضعیت نه تنها به‌طور مستقیم بر سلامت مردم تأثیر می‌گذارد، بلکه فشار زیادی بر نظام بهداشت و درمان کشور وارد می‌کند و موجب افزایش هزینه‌های درمانی و بهداشت عمومی می‌شود.
افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش قدرت خرید مردم باعث شده است که بسیاری از خانواده‌ها قادر به تأمین غذای مناسب و سالم برای خود نباشند. در این وضعیت، بسیاری از افراد به سمت استفاده از غذا‌های فرآوری‌شده و ارزان‌قیمت سوق پیدا کرده‌اند که اغلب فاقد مواد مغذی و ضروری برای حفظ سلامت بدن هستند.
از سوی دیگر، مشکلاتی نظیر نابسامانی در توزیع کالا‌ها و نداشتن برنامه‌ریزی صحیح برای تأمین مواد غذایی در مناطق مختلف کشور نیز به وضعیت فقر غذایی دامن زده است. نبود نظارت کافی بر بازار و توزیع مواد غذایی در برخی از مناطق کشور، باعث شده است که قیمت‌ها به شدت افزایش یابد و دسترسی به مواد غذایی سالم برای اقشار کم‌درآمد دشوارتر شود. این امر باعث بروز مشکلات بهداشتی و تغذیه‌ای برای کودکان و بزرگسالان می‌شود که در صورت عدم توجه به آن، می‌تواند به یک بحران اجتماعی و بهداشتی تبدیل شود.
متخصصان بهداشت عمومی تأکید دارند که فقر غذایی می‌تواند تأثیرات بلندمدت و مخربی روی سلامت جامعه بگذارد. از جمله این مشکلات می‌توان به کاهش سطح انرژی و توان جسمی، افزایش بیماری‌های مزمن، کاهش رشد و توسعه کودکان و آسیب به سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
در برخی از موارد، کودکانی که از نظر تغذیه‌ای دچار کمبود هستند، با مشکلاتی همچون تأخیر در رشد جسمی و ذهنی، کم‌خونی و ضعف سیستم ایمنی روبه‌رو می‌شوند که می‌تواند در طول زندگی آنها مشکلات متعددی ایجاد کند.
در این وضعیت نیاز است که دولت و نهاد‌های غیردولتی به فکر ارائه برنامه‌های فوری و موثر برای حل بحران فقر غذایی باشند. این برنامه‌ها باید شامل تأمین غذا‌های سالم و مغذی برای اقشار کم‌درآمد، توسعه شبکه‌های توزیع مناسب در مناطق مختلف کشور و آموزش خانواده‌ها در زمینه تغذیه سالم باشد.
همچنین با توجه به مشکلات اقتصادی موجود، دولت باید بسته‌های حمایتی ویژه‌ای برای خانواده‌های کم‌درآمد در نظر بگیرد و کمک‌های فوری در اختیار آنها قرار دهد.
با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد، حدود ۲۲ سال پیش برنامه حمایت غذایی از کودکان کمتر از پنج سال به صورت پایلوت در هفت استان کشور با همکاری کمیته امداد، وزارت بهداشت و سازمان برنامه و بودجه آغاز شد و پس از بررسی میزان اثربخشی آن، توزیع سبد غذایی در کل کشور توسعه یافت، اما از ابتدای امسال این برنامه در حالی به وزارت رفاه واگذار شده که طبق اعلام کمیته امداد، این نهاد دیگر هیچ‌گونه مسئولیتی در مورد توزیع سبد و شناسایی نیازمندان ندارد، از آنجا که مددجویان تحت پوشش از ضعیف‌ترین اقشار جامعه هستند، طی تعاملات صورت‌گرفته با وزارت رفاه، مقرر شده امکاناتی در مورد بهره‌مندی کودکان تحت پوشش کمیته امداد از این طرح صورت گیرد.
پیامد‌های سوء تغذیه در مادران باردار
دراین راستا می‌توان حتی سوء تغذیه را یکی از مشکلات تغذیه‌ای مادران باردار و شیرده خواند که اختلال در رشد و تکامل مغزی و جسمی، تضعیف سیستم ایمنی بدن، افزایش موارد مرگ و میر، افزایش هزینه‌های درمانی و مراقبت‌های پزشکی، افت تحصیلی و تحمیل هزینه‌های سنگین به آموزش و پرورش کشور و از دست دادن روز‌های کاری را رقم می‌زند.
مهم‌ترین علل بروز سوء تغذیه در مادران را می توان نبود دسترسی به غذای کافی، بی‌سوادی، بیکاری، ناآگاهی تغذیه‌ای، خشکسالی، بحران‌هایی همچون سیل، اپیدمی بیماری‌های عفونی مثل شیوع بیماری کووید- ۱۹ دانست.
مهم‌ترین مداخلاتی که باید برای پیشگیری از سوءتغذیه در گروه‌های آسیب‌پذیر تغذیه‌ای به کار گرفته شود، توانمندسازی خانوار با اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی، کمک به افزایش درآمد خانواده‌ها، آموزش تغذیه‌ای به منظور استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و در دسترس به ویژه آموزش و توانمندسازی زنان که مسئولیت تهیه و طبخ غذا در منزل را به عهده دارند و هم چنین کمک‌های غذایی است که با جلب همکاری بخش‌های مختلف توسعه، مشارکت جامعه و خیران باید به اجرا گذاشته شود.
پیشگیری و کنترل سوءتغذیه مادران باردار نقش مهمی در رشد جسمی و تکامل مغزی جنین و همچنین حفظ و ارتقاء سلامت مادران دارد و هرگونه تاخیر در رساندن مواد مغذی به مادر و جنین طی دوره بارداری و ماه‌های اول زندگی شیرخوار می‌تواند پیامد‌های غیرقابل جبرانی از جمله افزایش مرگ و میر نوزاد به دلیل وزن کم، کاهش بهره هوشی و اختلال در توانمندی‌های جسمی و ذهنی کودکان به دنبال داشته باشد.
از ابتدای سال ۱۳۹۹ اجرای برنامه ارتقاء سلامت مادران باردار و شیرده در قالب توزیع سبد غذایی به روش بن‌کارت غیرنقدی طی تفاهم‌نامه‌ای از سوی بنیاد مستضعفان به کمیته امداد واگذار شد. این برنامه مشارکتی با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بنیاد علوی و کمیته امداد در حال ارائه خدمات به مادران دارای سوء تغذیه‌ای است که توسط مراکز بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور براساس شاخص‌های تن سنجی شناسایی و سپس به ادارات شهرستانی و استانی کمیته امداد معرفی می‌شوند و پس از استحقاق‌سنجی (حداکثر تا دهک پنج درآمدی) می‌توانند از مزایای این برنامه بهره‌مند شوند.
در سال جاری ۶۰ هزار مادر شناسایی شده، مستحق دریافت بن‌کارت غیرنقدی ۳۵۰ هزار تومانی به صورت ماهیانه هستند و می توانند از فروشگاه‌های منتخب دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، مواد غذایی که از سوی دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت تهیه و اعلام شده است، خریداری کنند.
این مادران از ابتدای دوره بارداری تا پایان ۲۴ ماهگی کودک می‌توانند حداکثر ۱۲ سبد غذایی به صورت ماهیانه دریافت کنند که تاکنون (از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا پایان آذر ماه) اعتباری قریب به ۱۷۰ میلیارد تومان هزینه شده است.
برنامه رفع سوء تغذیه کودکان کمتر از پنج سال از ابتدای سال ۱۳۸۰ به صورت پایلوت در هفت استان ناامن غذایی کشور با همکاری کمیته امداد، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان برنامه و بودجه آغاز شد و پس از تأیید نهایی و بررسی میزان اثربخشی توزیع سبد غذایی در کل کشور توسعه یافت، اما از سال گذشته این برنامه به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی واگذار شد و کمیته امداد در خصوص توزیع سبد، شناسایی و ... هیچ‌گونه مسئولیتی بر عهده ندارد.
از آنجایی که مددجویان تحت پوشش از ضعیف‌ترین اقشار جامعه بوده و قریب به اتفاق دارای فقر اقتصادی هستند که این امر موجب بروز اختلالات در سلامتی به ویژه تغذیه خانوار می‌شود، بنابراین کودکان تحت پوشش کمیته امداد می‌توانند در اولویت دریافت سبد غذایی در قالب کالابرگ الکترونیکی قرار گیرند. در همین راستا طی تعاملات صورت گرفته و برگزاری جلسات متعدد با دفتر امور حمایتی و توانمندسازی وزارت رفاه مقرر شد امکاناتی در خصوص بهره‌مندی کودکان تحت پوشش امداد از این طرح صورت گیرد.
حل بحران فقر غذایی در ایران نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، نهاد‌های غیر دولتی و جامعه مدنی است. تنها با اقداماتی گسترده و هماهنگ می‌توان به این بحران پایان داد و مردم را از دسترسی به غذای سالم و کافی بهره‌مند ساخت. فقرغذایی نه تنها یک مشکل اقتصادی است، بلکه یک چالش اجتماعی و بهداشتی جدی برای کشور به شمار می‌رود که اگر به‌موقع به آن پرداخته نشود، پیامد‌های منفی آن در آینده بیشتر خواهد شد.
