زخم «وندالیسم» بر تن آثار تاریخی در نبود آگاهی و سواد میراثی

 ایران، به عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان، دربردارنده تعداد زیادی آثار تاریخی باشکوه است که نظیرش در هیچ کجا یافت نمی‌شود.

آثار و بقایایی بر جای مانده از مردمان گذشته که نه تنها یادآور شکوه وعظمت ایران باستان، بلکه شناسنامه و نماد ایران و ایرانی در جهان است. میراثی که صدها سال پابرجا مانده و همچنان باید بماند تا آیندگان هم از وجود این شگفتی‌های با شکوه بهره‌مند باشند.

حفاظت و صیانت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور، وظیفه حکومت‌ها و نیز شهروندان است. آثار تاریخی را علاوه بر تخریب محیطی و زیستی، آسیب‌های دیگری نیز تهدید می‌کند. یکی از این آسیب‌ها دیوار نویسی بازیدکنندگان از محل آثار تاریخی است.

برخی افراد هنگام بازدید از مکانی تاریخی، نام و یا تاریخ حضور خود در آنجا را با ابزار مختلف ثبت می‌کنند. 

این کار حتی اگر در یک مکان معمولی هم انجام شود قابل نکوهش است اما اگر دیوارنویسی بر روی آثار تاریخی انجام شود، یک فاجعه و جنایت فرهنگی صورت گرفته که پیگرد قانونی هم دارد.

 یادگاری نوشتن بر روی آثار تاریخی معضلی است که از دیرباز وجود داشته اما امروزه با توجه به گسترش سرعت ارتباطات و انتقال اخبار، اطلاعات مربوط به آن بیشتر به گوش می‌‌‌رسد .

سال‌ها پیش شاید بسیاری از مردم درک درستی از اهمیت بناهای تاریخی کشور نداشتند اما، امروزه می‌دانیم که این آثار چقدر از نظر فرهنگی، هویتی، تاریخی و اقتصادی اهمیت دارند و آسیب رساندن به آنها در واقع آسیب به فرهنگ، تمدن و هویت یک کشور است.

با این وجود، کارشناسان معتقدند آسیب رساندن به آثار فرهنگی با ارزش که از روحیه «وندالیسم» یا «تخریب گرایی» نشات می گیرد، ریشه در ناآگاهی و مشکلات فرهنگی دارد.

این کارشناسان تاکید می‌کنند که اگر مردم نسبت به ارزش این آثار آگاهی داشته و اهمیت آنها را برای حفظ تاریخ و فرهنگ کشور می‌دانستند، امروزه شاهد تعداد بالای دیوار نویسی‌ها وتخریب آثار تاریخی نبودیم.

در همین زمینه علیرضا ناصری کارشناس پژوهشگاه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با ایران ۲۴ تصریح کرد: آسیب رساندن به آثار تاریخی برمی گردد به سواد میراثی که باید توسط دستگاه های متولی مثل میراث فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و مخصوصا آموزش و پرورش که از دوران کودکی با بچه ها کار می کند، آموزش داده شود. در این چند ساله در این حوزه کوتاهی کرده‌ایم. چند سال است پیگیری می‌کنم که بتوانیم مواردی مثل آموزش میراث فرهنگی را در کتاب‌های دبیرستان و مدارس وارد کنیم اما متاسفانه به جایی نرسیده است. حتی انچه باید وارد کتاب‌‌های درسی شود تا بچه ها با این آثار شوند را ارائه داده‌ام اما این سواد وجود ندارد و اینکار هنوز انجام نشده است.

وی با بیان اینکه هم به کودکان و هم به بزرگسالان باید  آموزش داد، افزود: پدر و مادرها الگوهای خانواده هستند. وقتی پدر یا بزرگ خانواده چنین کاری انجام دهد، این در ذهن کودک می‌ماند. در حوزه راهنمایی و رانندگی در سال‌های اخیر کار خوبی انجام شد و بچه‌ها به عنوان همیار پلیس معرفی شدند و جلوی تخلف والدین را گرفتند. اگر بتوانیم به بچه ها یاد بدهیم که مثلا درخانواده میراث‌بان باشند، می‌توان جلوی خیلی از آسیب‌هایی که به آثار تاریخی زده می‌شود را گرفت. در مورد اخیر دیوار نویسی بنای تاریخی، شخص بزرگسال بود. بچه‌ها می‌توانند به بزرگترها آموزش دهند. چیزی که در این زمینه به ما آسیب رسانده، نبود سواد میراثی و عدم آشنایی جامعه با ارزش های میراث فرهنگی است. در ایام تعطیلات عید، دیدیم که برای خاک هرمز چه اتفاقی افتاد.

ناصری با بیان اینکه کوتاهی سیستم هم در خصوص آسیب به میراث تاریخی و فرهنگی تاثیرگذار بوده است، ادامه داد: در این حوزه فرهنگسازی نکرده‌ایم و از لحاظ امنیت هم با توجه به مشکلاتی که یگان حفاظت دارد، نتوانستیم خوب عمل کنیم. مورد بعدی استفاده از کمک های مردمی است. مثلا اگر ساکنان بومی هرمز بدانند هرمز به خاطر خاکش مقصد گردشگری است و اگر خاکش از بین برود منبع درآمدشان از بین می‌رود، خودشان هم می توانند محافظ این میراث فرهنگی باشند.

این کارشناس در این گفت‌ وگو قوانین و مقرراتی که برای مجازات خاطیان در این حوزه در نظر گرفته شده را غیربازدارنده خواند و خاطر نشان کرد: بسیاری اقدام به انتشار آگهی‌های گنج‌‌یابی می‌کنند، دستگیر می‌شوند، مدتی پس از دستگیری آزاد شده و مجددا همان کارها را تکرار می‌کنند. او تاکید کرده، وقتی کسانی که با اموال ملی تجارت می‌کنند با یک جریمه آزاد می‌شوند، مشخص است که این قوانین نتوانسته بازدارنده باشد. این کارشناس بازنگری در قوانین و پیشنهاد قوانین جدید به مجلس را راه‌حلی برای این موضوع عنوان کرده است.

ناصری به تعداد بالای بازدیدگنندگان اماکن تاریخی در فصولی از سال اشاره کرده و آن را به عنوان یک آسیب جدی به میراث گوشزد کرده است که باید توسط مسوولن کنترل شود.

مهدی حجت یگی دیگر از کارشناسان میراث فرهنگی نیز در گفت‌وگوی اختصاصی با شبکه ایران ۲۴، درباره اهمیت و ارزش آثار تاریخی عنوان کرد: آثار تاریخی آثاری هستند که ارزش‌های خودشان را به ما منتقل می‌کنند و چون چنین جایگاهی دارند باید مورد احترام قرار بگیرند. در محضر این آثار حاضر می‌شویم و از آنها هزار نکته می‌گیریم. اطلاعات، عواطف و احساسات، نحوه زندگی گذشتگانمان، دقتی که در انجام کارهایشان داشتند، نوع روابط انسانی و نوع ارتباطی که با طبیعت داشتند، همه این‌ها را ما از آثار تاریخی یاد می‌گیریم.

وی از مدیران سابق میراث‌فرهنگی بوده، درباره قوانینی که برای آسیب رساندن به آثار تاریخی وجود دارد و تاثیر آنها در کاهش این آسیب‌ها بیان کرد: برای فهمیدن، احترام گذاشتن و روبه‌رو شدن با آثار تاریخی‌مان نمی‌توانیم با روش‌های قهری اقدام کنیم. با قاچاقچیان و خلاف‌کاران هم برخورد می‌شود، اما با این برخوردها، کارها درست نمی‌شود. 

چطور می‌توان مانع آسیب رساندن اشخاص به آثار تاریخی شد؟

ناصری درباره اینکه بهترین راه برای جلوگیری از آسیب رساندن اشخاص به آثار تاریخی  چیست، گفت: بهترین کار فرهنگ سازی و آموزش سواد میراثی به جامعه است که باید توسط آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها آموزش داده شود. همانطور که دوره‌های مختلفی در دانشگاه داریم می شود که دو واحد هم آشنایی با میراث فرهنگی داشته باشیم و به بچه ها هم آموزش دهیم تا از کودکی با اهمیت آثار تاریخی آشنا شوند. تغییر بزرگسالان سخت تر است اما می توان برای کودکان و نوجوانان فرهنگ سازی کرد و از آنها به عنوان میراث بان استفاده کرد. خوشبختانه نسل جدید نشان داده که دوست دارد با این آثار آشنا شود و به تاریخش علاقه مند است. ما باید این پتانسیل بالقوه را به بالفعل تبدیل کنیم. اول به آنها آموزش دهیم و بعد از آنها کمک بخواهیم تا به داد میراث فرهنگی ما برسند.

حجت نیز با بیان اینکه با برخورد و روش‌های قعری نمی‌توان کار فرهنگی کرد، افزود: افراد باید بدانند که آثار تاریخی و باستانی احترام دارند و این احترام را باید نگه دارند. باید شعور و فرهنگ افراد بازدیدکننده بالا برود. این اشخاص نمی‌دانند که این آثار ارزشمندند و ما می‌خواهیم با اینها برخورد بکنیم. با برخورد کار فرهنگی اتفاق نمی‌افتد. دستگاه‌های مسئول باید مواجهشان مواجهه فرهنگی باشد. باید از کودکی آموزش دهند و این مسائل را تبلیغ کنند تا مردم آگاه شوند. در کشورهایی که این آسیب‌ها اتفاق نمی‌افتد، برخورد نمی‌کنند، شهروندان خودشان می‌دانند آثار تاریخی برای خودشان است و نباید تخریبش کنند. برای حفظ آثارمان نیاز به ارتقای سطح دانش و فرهنگ عمومی داریم.

این کارشناس میراث فرهنگی گفت: در مدرسه، پیش از مدرسه، در کتاب‌ها و در صداوسیما مرتب باید درباره اهمیت آثار تاریخی آموزش داده شود. تا کم کم عموم مردم متوجه شوند که نباید به آثار تاریخی آسیب برسانند و آشغال نریزند، میخ نکشند و یادگاری ننویسند. اینها همه نیاز به افزایش فرهنگ دارد. ما بعد از چهل سال در مورد مبارزه با مواد مخدر هم داریم به این نتیجه می‌رسیم که به جز عده‌ای که دانسته وارد این مسیر می‌شوند، بقیه نادانسته در دام می‌افتند و نیاز به آموزش دارند.

وی ادامه داد: همان‌طور که مبارزه با مواد مخدر یک کار فرهنگی است و فقط بزن و بگیر نیست، با زدن و گرفتن نمی‌توانیم از آثار تاریخی‌مان هم مراقبت کنیم. حتماً باید با ارتقای فرهنگ برای حفظ آثارمان کوشش کنیم.  حفاظت از میراث فرهنگی یک کار فرهنگی است، روش حفاظت هم باید یک روش فرهنگی باشد. البته نمی‌گویم قوانین بی‌ربط است اما قوانین برای کسانی که متعمدانه کار اشتباهی انجام می‌دهند مثل قاچاق اموال فرهنگی، کارساز است و باید برخورد کرد و سخت هم برخورد کرد. اما این کسانی که دیوارنویسی می‌کنند، چون هیچ منفعتی هم برایشان ندارد، فقط از روی بی‌اطلاعی این کار را می‌کنند.