گزارش جامع ایران ۲۴ از بازار محصولات پتروشیمی کشور؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و چشم‌انداز آینده
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر به حدود ۹۷ میلیون تن رسیده که برای اولین بار از میزان مصرف خوراک سبقت گرفته است.
در سال گذشته، ۴۲ میلیون تن محصول نهایی پتروشیمی به فروش رسیده که ۲۹ میلیون تن آن مربوط به صادرات با ارزش ۱۳ میلیارد دلار و ۱۳ میلیون تن نیز مربوط به فروش داخلی با ارزش ۱۱ میلیارد دلار بوده است.
محصولات اصلی صادراتی ایران شامل:
- پلی‌اتیلن با صادرات ۳,۰۹۴,۲۰۵ تن در سال ۲۰۲۳ به کشور‌هایی مانند چین (۱,۷۶۶,۳۸۱ تن)، ترکیه (۲۵۹,۵۹۹ تن) و هند (۲۱۶,۴۹۹ تن)
- متانول با ظرفیت فعلی ۵ میلیون تن که پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۲۵ به ۳۴ میلیون تن افزایش یابد
- اوره با قیمت‌های اخیر در محدوده ۳۴۰-۳۴۵ دلار برای هر تن (FOB) و پیشنهادات جدید ایرانی در سطح ۳۵۰ دلار
چین همچنان بازار اصلی محصولات پتروشیمی ایران است و حدود یک پنجم واردات پلی‌اتیلن و یک سوم واردات متانول این کشور از ایران تأمین می‌شود.
چالش‌های پیش روی صنعت
۱ - بحران تأمین خوراک و انرژی
قطع گاز ۱۲ مجتمع پتروشیمی در زمستان ۱۴۰۳ به مدت ۴۵ روز، زیانی بالغ بر ۱ میلیارد دلار به این صنعت وارد کرد. هم‌اکنون ۲۲ درصد از ظرفیت تولید پتروشیمی کشور بلااستفاده است که در صورت تداوم ناترازی گاز، این میزان به ۳۰ درصد خواهد رسید.
۲ - تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی
تحریم‌های آمریکا باعث شده ایران نتواند به راحتی به تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز صنعت پتروشیمی دسترسی داشته باشد. همچنین محدودیت‌های بانکی، مبادلات تجاری این صنعت را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.
۳ - چالش‌های قیمت‌گذاری داخلی
برخلاف روند نزولی قیمت‌های جهانی، قیمت محصولات پتروشیمی در ایران افزایش یافته که دلیل اصلی آن فاصله نرخ ارز نیمایی و آزاد، و فعالیت سوداگران در سامانه بهین‌یاب است.
برنامه‌های توسعه و راهبرد‌های آینده
۱ - افزایش ظرفیت تولید
برنامه‌ریزی شده است که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی ایران تا سال ۲۰۲۵ به ۱۸۰ میلیون تن برسد. در سال جاری (۱۴۰۴)، بهره‌برداری از ۱۵ طرح جدید با سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلار پیش‌بینی شده که ظرفیت تولید را هششت میلیون تن افزایش خواهد داد.
۲ - تنوع‌بخشی به محصولات و بازار‌ها
ایران قصد دارد تولید محصولات با ارزش افزوده بالا مانند پلی‌پروپیلن، MTBE، اسید استیک و فرمالدیهاید را افزایش دهد. همچنین برنامه‌ریزی شده تا با همکاری وزارت امور خارجه و سازمان توسعه تجارت، بازار‌های صادراتی متنوع‌تری ایجاد شود.
۳ - توسعه صنایع پایین‌دستی و تکمیل زنجیره ارزش
تخصیص ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار جهت توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی و برنامه‌ریزی برای تکمیل زنجیره تولید محصولاتی مانند استامینوفن و متفورمین از ماده اولیه تا داروخانه، نشان‌دهنده توجه ویژه به این بخش است.
۴ - بهینه‌سازی مصرف انرژی و خوراک
اجرای پروژه‌هایی مانند خاموشی فلر‌ها و بازیابی گاز‌های مشعل می‌تواند روزانه ۹ میلیون مترمکعب گاز به چرخه خوراک پتروشیمی بازگرداند. همچنین استفاده از خوراک‌های جایگزین مانند نفتا و اتان در دستور کار قرار دارد.
نوآوری و فناوری در صنعت پتروشیمی
۱ - هوشمندسازی و تحول دیجیتال
برنامه‌ریزی شده صنعت پتروشیمی بر اساس برنامه هفتم توسعه هوشمند شود. مشوق‌های مالیاتی برای توسعه هوش مصنوعی در پتروشیمی نیز پیش‌بینی شده است.
۲ - بومی‌سازی تجهیزات
پتروشیمی اروند موفق به طراحی و ساخت داخلی برج‌های خشک‌سازی کلر شده است. در سال جاری نیز سه تجهیز بزرگ و پیشرفته برای نخستین‌بار در کشور داخلی‌سازی خواهد شد.
چشم‌انداز آینده
با تحقق برنامه‌های توسعه، پیش‌بینی می‌شود:
- ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی تا پایان ۱۴۰۴ به ۱۰۷ میلیون تن برسد.
- ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از ۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۴۱ میلیارد دلار در ۱۰ سال آینده افزایش یابد.
- ایران به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ESBR در منطقه تبدیل شود.
صنعت پتروشیمی ایران علیرغم چالش‌های متعدد از جمله تحریم‌ها، کمبود خوراک و مشکلات مالی، با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های داخلی در حال گذار از مرحله خام‌فروشی به تولید محصولات با ارزش افزوده بالا است.
موفقیت در این مسیر مستلزم جذب سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیارد دلاری تا پایان سال ۲۰۲۵، تنوع‌بخشی به بازار‌های صادراتی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی است. با تحقق این اهداف، صنعت پتروشیمی می‌تواند سهم بیشتری از بازار جهانی را به خود اختصاص داده و نقش پررنگ‌تری در اقتصاد مقاومتی ایران ایفا کند.