گزارش جامع ایران ۲۴ از بازار محصولات کشاورزی کشور؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و چشم‌انداز آینده
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، براساس آمار‌های ارائه شده ارزش صادرات کشاورزی ایران در سال ۱۴۰۲ به ۶.۳ میلیارد دلار رسید یهنی رشدی ۲۰.۵ درصدی نسبت به سال قبل همچنین سهم بخش کشاورزی از صادرات غیرنفتی: ۱۲.۸ درصدی از نظر ارزش و ۶.۴۵ درصدی از نظر وز داشته است و ایران توانسته محصولات کشاورزی خود را به ۱۳۰ کشور جهان صادر کند.
بازار‌های اصلی صادراتی ایران
۸۰ درصدی صادرات کشاورزی ایران به ۱۵ کشور همسایه متمرکز است که شامل:
۱ - عراق (۱.۷۸ میلیارد دلار - ۳۲ درصدی سهم)
۲ - امارات (۶۷۵ میلیون دلار - ۱۲ درصدی سهم)
۳ - روسیه (۴۶۴ میلیون دلار - ۸.۳ درصدی سهم)
۴ - پاکستان (۴۴۷ میلیون دلار)
۵ - افغانستان (۳۸۳ میلیون دلار)
سهم ایران در بازار جهانی محصولات استراتژیک
۱ - زعفران: طلای سرخ ایران
- تولید جهانی: حدود ۴۰۰ تن در سال
- سهم ایران: ۹۳-۹۴ درصدی تولید جهانی (۳۳۵ تن در سال)
- ارزش بازار جهانی: ۸ میلیارد دلار
- سهم ایران از ارزش بازار: تنها ۳۰۰ میلیون دلار (۳.۷۵ درصدی)
- قیمت صادراتی: ۱,۰۰۰-۱,۵۰۰ دلار بر کیلوگرم
- چالش اصلی: قاچاق سالانه ۱۲۰ تن زعفران و بازاریابی ضعیف
۲ - پسته: مهره سبز اقتصاد کشاورزی
- تولید جهانی: بیش از ۱ میلیون تن
- سهم ایران: ۲۴۰ هزار تن (پس از آمریکا و ترکیه، رتبه سوم)
- صادرات سالانه: ۱.۷ میلیارد دلار
- قیمت صادراتی: ۱۰-۱۵ دلار بر کیلوگرم
- چالش اصلی: رقابت با تولیدکنندگان آمریکایی و کاهش کیفیت محصول
۳ - خرما: شیرین‌ترین صادرات ایران
- تولید جهانی: حدود ۸ میلیون تن
- سهم ایران: ۱.۳ میلیون تن (رتبه سوم پس از عربستان و مصر)
- سهم بازار جهانی: ۱۴.۸ درصدی (در برخی سال‌ها تا ۱۸ درصدی)
- قیمت صادراتی: ۲-۵ دلار بر کیلوگرم
- چالش اصلی: بسته‌بندی سنتی و ضعف در بازاریابی بین‌المللی
چالش‌های کلیدی در افزایش سهم بازار جهانی
۱ - تمرکز جغرافیایی بیش از حد
- ۸۰ درصدی صادرات به تنها ۷ کشور (کاهش از ۲۱ کشور در سال ۱۳۸۳)
- وابستگی شدید به بازار عراق با ۳۲ درصدی سهم صادرات
۲ - ضعف در زنجیره ارزش
- ۳۵ درصدی ضایعات محصولات کشاورزی (۳۰-۴۰ میلیون تن در سال)
- تنها ۵۴ درصدی محصولات باغی توسط صنایع فرآوری جذب می‌شود
۳ - مشکلات ساختاری
- تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های مالی
- شبکه گسترده دلالان و واسطه‌گران
- ضریب مکانیزاسیون پایین (۲.۱ واحد در مقابل استاندارد‌های جهانی)
راهکار‌های افزایش سهم بازار جهانی
۱ - توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی
- نیاز به سرمایه‌گذاری ۱۸ هزار میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۳
- افزایش سهم محصولات فرآوری شده در سبد صادراتی تا ۵۰ درصدی
- کاهش ضایعات از ۳۵ درصدی به زیر ۱۵ درصدی با بهبود زنجیره تأمین
۲ - تنوع‌بخشی بازار‌های صادراتی
- توسعه بازار‌های جدید در اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین
- کاهش سهم عراق از ۳۲ درصدی به زیر ۲۰ درصدی در صادرات
- استفاده از دیپلماسی اقتصادی برای رفع موانع تجاری
۳ - ارتقای استاندارد‌ها و برندسازی
- اجرای سیستم‌های GAP، GMP و HACCP
- ایجاد برند ملی برای محصولات استراتژیک مانند زعفران
- صدور شناسنامه دیجیتال برای محصولات صادراتی
۴ - بهینه‌سازی تولید و صادرات
- توسعه کشاورزی هوشمند و دانش‌بنیان
- تجمیع اراضی کشاورزی (میانگین اندازه فعلی: ۱ هکتار)
- اجرای الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی
چشم‌انداز آینده و اهداف استراتژیک
با اجرای راهکار‌های فوق، ایران می‌تواند تا سال ۱۴۰۵ به اهداف زیر دست یابد:
۱. افزایش ارزش صادرات کشاورزی به ۱۵ میلیارد دلار (رشد ۱۳۸ درصدی نسبت به ۱۴۰۲)
۲. افزایش سهم از بازار جهانی زعفران به ۲۰ درصدی (از ۳.۷۵ درصدی فعلی)
۳. بازگشت به جایگاه اول صادرات پسته جهان
۴. افزایش سهم بازار جهانی خرما به ۲۰ درصدی
۵. تنوع‌بخشی بازار‌های صادراتی به بیش از ۴۰ کشور
نتیجه‌گیری: از ظرفیت تا عمل
ایران با دارا بودن مزیت‌های نسبی در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی، پتانسیل تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های اصلی این حوزه در سطح جهانی را دارد. اما تحقق این امر نیازمند:
- عزم ملی برای توسعه صادرات غیرنفتی
- اصلاح ساختار‌های سنتی تولید و توزیع
- سرمایه‌گذاری کلان در صنایع تبدیلی
- بهره‌گیری از فناوری‌های نوین کشاورزی
- تقویت دیپلماسی اقتصادی برای بازگشایی بازار‌های جدید
با توجه به رشد ۲۸ درصدی صادرات کشاورزی در هفت ماهه اول ۱۴۰۳، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای از تحول در این بخش دیده می‌شود. اما برای تبدیل ایران به هاب منطقه‌ای محصولات کشاورزی، نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و اجرای دقیق راهکار‌های ارائه شده است.
