نقش رسانه‌ها در جنگ؛ مرزبانان جبهه روایت و مقابله کننده با جنگ روانی دشمن
نقشی که رسانه‌ها در دوران جنگ ایفا می‌کنند، فراتر از صرفاً انتقال خبر است. آنها افکار عمومی را شکل می‌دهند، اضطراب یا آرامش می‌آفرینند، و می‌توانند در حفظ انسجام ملی یا گسترش ترس و تفرقه نقش‌آفرین باشند.
در این خصوص شبکه خبری ایران ۲۴ گفت وگویی با دکتر «علیرضا شریفی‌یزدی» جامعه‌شناس و دکتر «احمد کارخانه» متخصص علوم ارتباطات و استاد دانشگاه ترتیب داده و نظر آنها را جویا شده است که در پی می‌آید:
شریفی یزدی در مورد نقش رسانه‌ها در شرایط جنگ گفت: در دوران جنگ رسانه‌ها می‌توانند به ابزار قدرت یا ضعف یک کشور تبدیل شوند.
وی ادامه داد: رسانه‌ها باید اخبار را به صورت دقیق و صادقانه به مردم منتقل کنند. البته این اطلاع رسانی باید به شکلی باشد که امکان سوءاستفاده از طرف دشمن وجود نداشته باشد و اخبار و اطلاعات به دشمن برای انجام عملیات بیشتر کمک نکند.
شریفی‌یزدی در مورد وظایف رسانه‌ها افزود: رسانه‌ها وظیفه دارند تا وضعیت جنگ، حملات، مناطق امن، اقدامات دولت، نحوه کمک‌رسانی دولت به مردم، کمک رسانی مردم به مردم را اطلاع رسانی کنند. کار دوم رسانه این است که به جای اخبار ناامید کننده و افزایش ترس و اضطراب، امیدواری را در دل مردم بکار و به تقویت روحیه ملی گرایی و ایستادگی بپردازد. وظیفه سوم این است که در برابر جنگ‌های روانی که توسط برخی رسانه‌ها انجام می‌شود، مانند دروغ پراکنی، شایعه‌سازی و سانسور اطلاعات درست باید مقابله کند و وظیفه چهارم رسانه، جهت‌دهی افکار عمومی داخلی و خارجی برای نشان دادن جنایت‌های دشمن، مظلومیت مردمی که تحت فشار جنگ قرار گرفتد و جلب حمایت‌های بین المللی است.
این جامعه‌شناس در مورد نقش رسانه‌ها در ایجاد وحدت ملی گفت: رسانه‌ها در شرایط جنگ از طریق فیلتر اطلاعاتی باید به منظور پرهیز از ایجاد تفرقه و حفاظت امنیت ملی و وحدت در داخل بکوشند. یعنی می‌تواند مردمی را که دارای اختلافات قومی، زبانی، مذهبی، سیاسی و ... دارند متحد کند و در نهایت در حل مسئله بحران‌های انسانی مانند کمبود غذا و دارو و امثالهم و به منظورکمک‌های بشر‌دوستانه نقش‌آفرینی کنند.
شریفی‌یزدی در مورد تشخیص اخبار درست در شرایط بحرانی مانند جنگ تصریح کرد: تشخیص اخبار درست توسط مردم دو راه‌حل کوتاه‌مدت و بلند‌مدت دارد؛ راه‌حل کوتاه‌مدت این است که مردم تا جایی که امکان پذیراست از منابع موثق اطلاعات دریافت کنند. راه‌حل بلند‌مدت افزایش سواد رسانه‌ای مردم است که در طی زمان آنها خود اخبار را فیلتر خواهند کرد و اخبار درست و غلط را از هم تشخیص خواهند داد.
وی رسانه‌ها را صدای قربانیان جنگی دانست و گفت: رسانه‌ها باید با نشان دادن هرچه بیشتر جنایت‌های جنگی و قربانی‌شدن زنان، کودکان، سالمندان و افراد بی‌گناه و همچنین تحلیل‌های مناسب و صحیح به آگاهی رسانی بپردازند.
شریفی یزدی افزود: در شرایط کنونی یقینا رسانه‌ها با فضا‌سازی مناسب می‌تواند اهرم فشار خوبی باشند تا این جنگ ناعادلانه به نتیجه مطلوبی برسد و نقش موثری را ایفا کنند.
این جامعه‌شناس در مورد همکاری رسانه‌ها با فیلتر‌های دولتی گفت: در زمان جنگ گردش آزاد اطلاعات به طور صد درصد نمی‌تواند اتفاق بیفتد و دلیل آن است که با توجه به شرایط و اتفاقات این خطر وجود دارد که خبری نادرست و یا خبری مهم ولی قابل استفاده با توسط دشمن منتشر شود. پس، رسانه‌ها باید با دولت همکاری داشته باشند و اگر تذکری از سوی دستگاه‌های دولتی مبنی بر عدم انشار خبری، داده می‌شود، فقط برای جذابیت کار آن خبر را پخش نکنیم.
شریفی‌یزدی در مورد دنبال کردن لحظه به لحظه اخبار از سوی شهروندان در شرایط جنگ گفت: دنبال کردن بیش از حد و لحظه به لحظه خبر برای شهروندان آسیب‌زا است زیرا اضطراب حادثه را بالا می‌برد و مشکلاتی ایجاد می‌کند، البته شهروندان باید هشیار باشند و تا اندازه‌ای که از اتفاقات با خبر باشند و وظیفه خود را در برابر اخبار و اطلاعیه‌های مهمی که ممکن است از سوی ستاد مدیریت بحران منتشر می‌شود بدانند کافی است.
وی افزود: مهمترین کاری که رسانه‌ها باید انجام دهند این است که نباید صداقت را فدا کنند. برخی با انتشار اخبار جعلی فکر می‌کنند می‌توانند به شرایط موجود کمک کنند که شاید در کوتاه مدت این کار انجام شود ولی در بلند‌مدت به اعتماد عمومی نسبت به آنها لطمه خواهد زد. در نتیجه تا جایی که امکان‌پذیر است اخبار را صادقانه ولی در چارچوب نقطه‌نظر‌هایی که دولت بیان می‌کند باید مطرح کنیم.
دکتر «احمد کارخانه» متخصص علوم ارتباطات نیز با تاکید بر اینکه امروز علاوه بر جنگ نظامی و موشکی، جنگ تصویر و روایت‌ها نیز است، بیان کرد: در زمان جنگ، مسئولیت رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی، جهاد تبیینی و ارتباطی است.
وی افزود: در شرایط جنگ، رسانه ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی نقشی فراتر از اطلاع‌رسانی ساده دارند. آنان مرزبانان جبهه روایت‌ها هستند.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: جایی که نبرد افکار، جای نبرد اسلحه را گرفته است، وظیفه رسانه‌ها در گام نخست، اطلاع‌رسانی دقیق، سریع و حرفه‌ای است؛ مبتنی بر داده‌های تایید شده و پرهیز از اغراق و بزرگ‌نمایی.
وی افزود: هرگونه خلاء در اطلاع‌رسانی رسمی، میدان را برای شایعات و عملیات روانی دشمن باز می‌گذارد.
کارخانه توضیح داد: از سوی دیگر، افزایش تاب‌آوری روانی جامعه از طریق تولید محتواهای امید‌بخش، مستندهای مقاومت، روایت‌های فداکاری و همبستگی ملی، می‌تواند نقش کلیدی در حفظ روحیه عمومی داشته باشد.
این کارشناس حوزه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری تاکید کرد: در این شرایط، کاربران فضای مجازی مانند خبرنگاران هم مسئولند زیرا بازنشر ناآگاهانه اخبار بدون راستی‌آزمایی، یا افشای اطلاعات امنیتی، منافع ملی را تهدید می کند.
کارخانه تصریح کرد: افزایش سواد رسانه‌ای مردم و رسانه‌ها باید در دستور کار قرار گیرد. جنگ امروز، جنگ تصویر، واژه و روایت است. پیروزی در آن با سلاح دانایی، همبستگی و مسئولیت‌پذیری ممکن می‌شود.
وی افزود: در جبهه فعلی باید در نظر داشت که روایت‌سازی، کار فعالان و کنش‌گران فعال در شبکه‌های اجتماعی است نه موضوعی اداری و ابلاغی توسط دستگاه‌های اجرایی.
