تشدید تخاصم ترکیه و اسراییل/آیا آنکارا هدف بعدی است؟

به گزارش خبرگزاری ایران24، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه روز یکشنبه پیش از عزیمت به نیویورک اعلام کرد که موضوع «کشتارهای اسرائیل در غزه» را در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح خواهد کرد و ابراز امیدواری کرد شناسایی گسترده‌تر دولت فلسطین روند دستیابی به راه‌حل دو کشوری را تسریع کند.

وی گفت در جریان این سفر با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، درباره همکاری در حوزه تجارت و صنایع دفاعی گفت‌وگو خواهد کرد و همچنین دیداری با احمد الشرع رئیس‌جمهور سوریه خواهد داشت.

 این مواضع نشان می‌دهد که ترکیه قصد دارد هم پرونده فلسطین را در سطح بین‌المللی پررنگ‌تر سازد و هم روابط دیپلماتیک خود را با بازیگران کلیدی منطقه بازتعریف کند.

حمله اخیر اسرائیل به قطر، یکی از نزدیک‌ترین متحدان ایالات متحده در خلیج فارس، موجی از نگرانی در آنکارا برانگیخت. همزمان با این حمله، برخی  تحلیلگران نزدیک به تل‌آویو و واشنگتن صریحاً ترکیه را «هدف بعدی» اسرائیل معرفی کردند.

این گمانه‌زنی‌ها با واکنش تند مقام‌های ترک همراه شد و نشان داد که دولت رجب طیب اردوغان تهدیدات را جدی می‌گیرد. 

«مییر مسری» یکی از مشاوران ارشد رئیس‌جمهور ترکیه در شبکه ایکس در عباراتی کم‌سابقه نوشت: «به سگ صهیونیست اسرائیل… به‌زودی جهان با محو شدن تو از نقشه به صلح خواهد رسید.»

در این میان، سخنان بنیامین نتانیاهو درباره باور به ایده «اسرائیل بزرگ» معنای عمیق‌تری به نگرانی‌های ترکیه می‌دهد. این طرح که به‌زعم بسیاری به معنای گسترش نفوذ اسرائیل به سوریه، لبنان، اردن و مصر است، به‌طور مستقیم با سیاست منطقه‌ای آنکارا در تضاد قرار می‌گیرد.

ترکیه طی سال‌های اخیر بر حمایت از دولت‌های مرکزی و واحد در منطقه تأکید داشته، در حالیکه اسرائیل به‌دنبال تضعیف یا تجزیه همسایگان خود است.

هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه اشاره کرده است: چشم‌انداز «اسرائیل بزرگ» در پی آن است که کشورهای منطقه را ضعیف، بی‌اثر و به‌ویژه همسایگان اسرائیل را تکه‌تکه و تقسیم‌شده نگه دارد.

 ترکیه حامی دولت جدید دمشق است، اما اسرائیل از الگوی فدرالی و چندپاره حمایت می‌کند.

گدئون ساعار وزیر خارجه اسرائیل در دیدار با رهبران اروپایی در بروکسل آشکارا گفته بود: «آنچه ما ثبات در سوریه می‌دانیم، تنها می‌تواند در قالب یک سوریه فدرال با خودمختاری‌های مختلف باشد.»

همین تفاوت نگاه، سوریه را به مهم‌ترین صحنه رقابت میان دو طرف بدل کرده است. 

 بمباران مواضع حمص و حما، جایی که ترکیه قصد استقرار پایگاه نظامی داشت، نشان داد که اسرائیل برای جلوگیری از نفوذ آنکارا در سوریه حاضر به استفاده از زور است.

تحلیلگران نیز بر این باورند که نخستین برخورد مستقیم بین ترکیه و اسراییل به احتمال زیاد در همین جبهه رخ خواهد داد.

در همین حال، تحلیل‌های آمریکایی هم بر نگرانی آنکارا افزوده است.

تام باراک سفیر آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه در امور سوریه تابستان گذشته اعتراف کرده بود: «دولت‌های ملی قدرتمند یک تهدید به شمار می‌آیند به‌ ویژه دولت‌های عربی که به‌عنوان تهدیدی برای اسرائیل دیده می‌شوند.»

برای آنکارا، این اظهارات به‌وضوح نشان می‌دهد که اسرائیل تنها در شرایطی احساس امنیت می‌کند که به هژمون منطقه بدل شده باشد.

در کنار این، مدیترانه شرقی و قبرس نیز به عرصه دیگری از رویارویی بدل شده‌اند.

اسرائیل با همکاری یونان و قبرس یونانی و در سایه حمایت واشنگتن، حضور نظامی و اطلاعاتی خود را در این منطقه گسترش داده است.

آنکارا این اقدامات را نه دفاعی، بلکه به‌عنوان استراتژی محاصره و محدودسازی دکترین «میهن آبی» تعبیر می‌کند؛ دکترین امنیتی ترکیه که بر حفظ منافع دریایی و حراست از ترک‌های قبرس تأکید دارد.

استقرار سامانه‌های دفاعی اسرائیلی در قبرس یونانی، نگرانی‌های ترکیه را دو چندان کرده و خطر درگیری دریایی را افزایش داده است.

دیگر مساله حائزاهمیت در این بین، حمله اسرائیل به قطر بدون واکنش ایالات متحده، تردیدهای جدی درباره اعتبار ضمانت‌های امنیتی ناتو ایجاد کرد.

ترکیه اکنون بیش از گذشته متقاعد شده است که امنیت ملی‌اش تنها با تکیه بر توان داخلی و ائتلاف‌های منطقه‌ای تضمین می‌شود و نمی‌تواند به حمایت آمریکا یا ناتو اعتماد کند.

قطر از سال ۲۰۱۸ میلادی عنوان «شریک عمده غیرناتو» (Major non-NATO ally) را از ایالات متحده دریافت کرده است؛ این عنوان به کشورهایی داده می‌شود که عضو ناتو نیستند، اما روابط دفاعی و امنیتی بسیار نزدیک با آمریکا دارند.

با وجود این، چشم‌انداز رویارویی میان آنکارا و تل‌آویو هنوز به‌سوی جنگ تمام‌عیار سوق پیدا نکرده است. محتمل‌ترین سناریو، تشدید برخوردهای نیابتی و محدود است؛ چه در قالب حملات هوایی در سوریه، چه در شکل تنش‌های دریایی در مدیترانه شرقی یا اقدامات پنهانی و عملیات اطلاعاتی.

در برابر این وضعیت، ترکیه به‌دنبال تقویت سامانه‌های پدافند هوایی و موشکی، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهایی چون قطر، عراق و اردن، و در عین حال حفظ کانال‌های ارتباطی با آمریکا برای جلوگیری از انزوای استراتژیک است.

در مجموع، ترکیه و اسرائیل امروز درگیر رقابتی ژئوپولیتیک و ساختاری‌اند که فراتر از پرونده فلسطین رفته و به سوریه، قبرس و مدیترانه شرقی کشیده شده است.

این رقابت از تقابل دو رویکرد متفاوت سرچشمه می‌گیرد: اسرائیل در پی تجزیه و تضعیف دولت‌های منطقه است و ترکیه بر تقویت و حفظ انسجام آنها تأکید دارد.

اگرچه جنگ مستقیم میان ترکیه و اسراییل هنوز دور از ذهن است، اما شدت گرفتن درگیری‌های نیابتی و تقابل‌های محدود در آینده نزدیک اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.