بازسازی یا استعمار نوین؟ رمزگشایی از «طرح صلح» ترامپ
به گزارش خبرگزاری ایران24، پیشنهاد ۲۱بندی تازه دولت ترامپ می‌گوید باید ماشین جنگی در غزه فوراً متوقف شود؛ خلع سلاح صورت گیرد؛ نیرویی امنیتی با حضور کشورهای عربی و بین‌المللی حافظ جان مردم باشد؛ و با یک «طرح توسعه ترامپ» خرابی‌های عظیمِ جنگ جبران شود. با این حال، شماری از بندها احتمالاً با مخالفت تل‌آویو روبه‌رو خواهد شد.
طبق این طرح، پایان جنگ از آتش‌بس فوری آغاز می‌شود: خطوط درگیری در وضعیت کنونی متوقف می‌ماند و ظرف ۴۸ ساعت همه ۲۰ گروگان زنده و نیز پیکرهای بیش از20 نفر که کشته‌شدنشان محتمل است تحویل داده می‌شود.
به گفته مقام‌هایی که از سوی واشنگتن در جریان متن قرار گرفته‌اند، نسخه‌ای از این طرح ۲۱بندی به دست واشنگتن‌پست رسیده و محتوای آن تأیید شده است. در این متن آمده همه سلاح‌های تهاجمی حماس باید نابود شود. برای افرادی که «به همزیستی مسالمت‌آمیز متعهد شوند» عفو در نظر گرفته شده و برای کسانی که بخواهند غزه را ترک کنند، گذر امن فراهم می‌شود.
هنوز نه اسرائیل و نه حماس با این متن سه‌صفحه‌ای موافقت نکرده‌اند. دولت آمریکا این پیشنهاد را در دیدارهای سطح‌بالا در حاشیه‌ی سازمان ملل با دولت‌های منطقه و متحدان مطرح کرده است. انتظار می‌رود دونالد ترامپ در دیدار دوشنبه خود در کاخ سفید، بنیامین نتانیاهو را برای پذیرش آن تحت فشار بگذارد.
یک مقام ارشد اسرائیلی در نشست خبری جمعه گفت رهبری این رژیم متن را پیش از دیدار دوشنبه بررسی می‌کند.
به گفته منابع منطقه‌ای، نسخه‌ای از طرح هنوز به حماس داده نشده است. روشن نیست سازوکارهای مربوط به حکمرانی، امنیت و بازسازی که در متن آمده تا کنون آغاز شده یا در صورت تحقق آتش‌بس، با چه سرعتی قابل اجراست.
دونالد ترامپ که در کارزار انتخاباتی وعده داده بود سریعاً جنگ غزه را پایان دهد و بارها از «نزدیکی صلح» سخن گفته، روز جمعه اعلام کرد: «فکر می‌کنم شاید روی غزه توافق داشته باشیم. خیلی نزدیکیم… توافقی که گروگان‌ها را برمی‌گرداند و جنگ را پایان می‌دهد.»
با وجود این، متنِ منتشرشده جز درباره سه گام آغازین، آتش‌بس، آزادی گروگان‌ها و افزایش کمک‌های انسانی، جزئیات روشنی از ترتیب و شیوه‌ی اجرای ۲۱ بند نمی‌دهد. به‌صراحت تأکید می‌شود هیچ فلسطینی به اجبار آواره نخواهد شد و هر کس ناچار به ترک شد، حق بازگشت دارد؛ با این حال، به پرسش حیاتیِ «پناه مردم تا زمان بازسازی کجاست؟» پاسخی مشخص نداده و تنها از «طرح توسعه اقتصادی ترامپ برای بازسازی و احیای غزه» نام می‌برد.
یک مقام منطقه‌ای (به‌دلیل حساسیت موضوع بی‌نام) به واشنگتن پست گفت: «هنوز هیچ‌چیز نهایی نیست… این‌ها خطوط کلی‌اند. جزئیات زیادی باید روشن شود.»
کاخ سفید به پرسش‌ها درباره پیشنهاد پاسخ نداد. بخش‌هایی از طرح، شنبه صبح توسط تایمز اسرائیل گزارش شده بود.
برخی نکات متن بسیار مشخص‌اند. طبق طرح: «پس از آزادی همه گروگان‌ها، اسرائیل ۲۵۰ زندانیِ محکوم به حبس ابد و همچنین ۱۷۰۰ شهروند غزه‌ای را که بعد از هفتم اکتبر بازداشت شده‌اند آزاد می‌کند. برای هر گروگانِ اسرائیلی که پیکرش تحویل داده شود، اسرائیل پیکر ۱۵ فلسطینی را تحویل می‌دهد.»
همچنین آمده: «با پذیرش این توافق، کمک کامل و فوری وارد نوار غزه می‌شود… شامل بازسازی زیرساخت‌ها (آب، برق، فاضلاب)، بازسازی بیمارستان‌ها و نانوایی‌ها، و ورود تجهیزات لازم برای آواربرداری و بازگشایی راه‌ها.» اما در متن روشن نشده چه نهادی اجراکننده است و هزینه‌ها را چه کسی می‌پردازد.
بخش بزرگی از جهان، اسرائیل را به محدود کردن کمک‌ها متهم می‌کند؛ در مقابل، مقامات اسرائیلی، سازمان ملل و برخی نهادها را به بی‌کفایتی یا جانبداری از حماس متهم می‌سازند و حماس را به دست‌درازی به کمک‌ها. طبق طرح، ورود و توزیع کمک‌ها باید «بدون دخالت طرفین از طریق سازمان ملل و آژانس‌های آن، همراه با سایر نهادهای بین‌المللیِ غیرهمسو با طرفین» انجام شود.
در بخش حکمرانی، طرح از یک «حاکمیت انتقالی موقت» متشکل از «فلسطینیانِ دارای صلاحیت» و کارشناسان بین‌المللی سخن می‌گوید تا خدمات روزمره مردم را اداره کنند. این نهاد با پشتیبانی و نظارت یک «نهاد بین‌المللی جدید» که با ابتکار آمریکا و مشورت دیگران تشکیل می‌شود کار خواهد کرد؛ در این فاصله، تشکیلات خودگردان فلسطین باید اصلاحاتی انجام دهد تا در آینده اداره‌ی غزه را بر عهده بگیرد.
ایالات متحده همچنین با شرکای عرب و بین‌المللی برای ایجاد یک «نیروی موقت تثبیت‌کننده بین‌المللی» همکاری خواهد کرد تا فوری برای نظارت بر امنیت غزه مستقر شود، هم‌زمان با آموزش یک نیروی امنیتی فلسطینی.
طبق متن، ارتش اسرائیل به‌تدریج مناطق تحت اشغال در غزه را تحویل می‌دهد و در نهایت به‌طور کامل عقب‌نشینی می‌کند؛ جز یک «حضور پیرامونی» نامشخص.
به گفته یک مقام منطقه‌ای، برخی دولت‌های عربی به‌طور مشروط با مشارکت در این نیرو موافق‌اند، اما «گفت‌وگوهای بیشتری لازم است».
گزارش‌ها حاکی است ترامپ از نتانیاهو به تنگ آمده و نسبت به حمله هوایی اسرائیل در اوایل ماه جاری به قطر، که مذاکره‌کنندگان حماس در دوحه را هدف گرفت و روند یک پیشنهاد قبلیِ فرستاده ترامپ، استیو ویتکاف، را مختل کرد، ناخرسندی علنی نشان داده است. آن پیشنهاد در نشستی در کاخ سفید در اواخر اوت، با حضور جرد کوشنر و تونی بلر، بررسی شد.
طرح کنونی بخش‌هایی از همان چارچوب قبلی را حفظ می‌کند اما عناصر تازه‌ای دارد؛ از جمله تعهد اسرائیل به این‌که غزه را اشغال یا ضمیمه نکند و همچنین «هیچ حمله‌ی دیگری علیه قطر» انجام ندهد.
طرح، نقش میانجی‌گرانه قطر را، که به درخواست آمریکا و اسرائیل میزبان مذاکره‌کنندگان حماس شد، به رسمیت می‌شناسد. هم‌زمان، یک مقام ارشد اسرائیلی گفته برخی رهبران عربی در خلوت از کشته‌شدن رهبران حماس توسط اسرائیل خشنودند، «به شرطی که در خاک خودشان رخ ندهد»، اظهاری که با انتقاد جدیِ فعالان حقوق بشر مواجه است، زیرا جان غیرنظامیان در چنین حملاتی بارها در خطر بوده است.
در سخنرانی تند نتانیاهو در سازمان ملل، او بدون اشاره به توافقِ قریب‌الوقوع، تأکید کرد جهان «دیگر حمله‌ی ۷ اکتبر ۲۰۲۳» را، با حدود ۱۲۰۰ کشته و ۲۵۰ گروگان، به یاد نمی‌آورد. اما برای فلسطینیانِ محصور در نوار غزه، دو سال گذشته معنایی جز ویرانی گسترده، آوارگی و درد بی‌پایان نداشته است: بنا بر آمار نهادهای بهداشت غزه، بیش از ۶۰ هزار فلسطینی جان باخته‌اند؛ صدها هزار نفر در اردوگاه‌های چادری در حدود یک‌چهارم سرزمین غزه به‌سختی دوام می‌آورند و سازمان ملل در برخی مناطق قحطی اعلام کرده است.
این ماه، ارتش اسرائیل یورش تازه‌ای به شهر غزه آغاز کرد.
نتانیاهو گفت «باقی‌مانده‌های نهایی حماس» آنجا پنهان‌اند و ادعا کرد هدفشان تکرار ۷ اکتبر است: «آن‌ها می‌خواهند جنایات ۷ اکتبر را بارها تکرار کنند… به همین دلیل است که اسرائیل باید کار را تمام کند و به همین دلیل می‌خواهیم هرچه زودتر این کار را به انجام رسانیم.»
یک مقام ارشد اسرائیلی اذعان کرد برخی اجزای طرح، از جمله فرایند خلع سلاح، پیچیده است، اما مدعی شد اصلِ ایجاد دولت موقت با محوریت فلسطینی‌ها قابل قبول است و «فشار» نظامی می‌تواند حماس را به پذیرش توافق سوق دهد.
شاید جنجالی‌ترین بخشِ متن، دو بند پایانی است که برای جلب حمایتِ بیش از ۱۵۰ کشورِ به‌رسمیت‌شناسنده‌ی کشور فلسطین و نیز دولت‌های عربیِ شرط‌گذار تنظیم شده است.
متن با دقت می‌گوید: پس از تکمیل بازسازی و اصلاحات سیاسی، «ممکن است شرایط برای یک مسیر معتبر به سمت کشور فلسطین فراهم شود». آرزویی که ملت فلسطین نسل‌هاست برای آن می‌کوشد. همچنین آمده ایالات متحده «گفت‌وگو بین اسرائیل و فلسطینیان را برای توافق بر سر افق سیاسیِ همزیستیِ امن و شکوفا برقرار می‌کند.»
با این همه، نتانیاهو روز جمعه گفت اسرائیل اجازه نمی‌دهد غرب «یک کشور تروریستی را به ما تحمیل کنند.» او پیش‌تر نیز با تشکیل کشور فلسطین و حتی اداره غزه توسط تشکیلات خودگردان مخالفت کرده بود؛ موضعی که در عمل حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین را نادیده می‌گیرد.
هنوز روشن نیست این طرح در داخل اسرائیل چه بازتابی خواهد داشت؛ جایی که اعضای ائتلاف راست‌گرای افراطی نتانیاهو تهدید کرده‌اند اگر جنگ پیش از نابودی کامل حماس به پایان برسد، دولت را سرنگون خواهند کرد. وزرای تندرو خواستار اشغال کامل غزه و گسترش حاکمیت اسرائیل بر بخش زیادی یا حتی تمام کرانه باختری هستند.
سیاستمداران اسرائیلی پس از پایان شبات روز شنبه در شبکه‌های اجتماعی درباره طرح صلح موضع گرفتند.
ایتمار بن‌گویر وزیر امنیت ملی راست افراطی، در پستی کوتاه در ایکس مخالفت خود را اعلام کرد و نوشت نتانیاهو «اختیار پایان جنگ بدون شکست کامل حماس را ندارد.» بزالل اسموتریچ
بن‌گویر و بزالل اسموتریچ وزیر دارایی راست افراطی، به‌طور مداوم با توافق‌های مربوط به گروگان‌ها و آتش‌بس مخالفت کرده‌اند و به جای آن خواستار ادامه و تشدید فشار نظامی و اشغال کامل سرزمین شده‌اند. این دو تهدید کرده‌اند که اگر جنگ پایان یابد، دولت نتانیاهو را ساقط خواهند کرد.
چند دقیقه پس از پست بن‌گویر، گیدئون ساعر وزیر خارجه نتانیاهو در پیامی جداگانه نوشت که به نخست‌وزیر اعتماد دارد تا «منافع اسرائیل را همان‌طور که لازم است نمایندگی کند.»
وی افزود: «پس از دو سال جنگ، منفعت ملی روشن اسرائیل پایان جنگ و دستیابی به اهداف آن است.»
شریکان مذهبی - ارتدوکس نتانیاهو نیز از توافقی برای آزادی گروگان‌ها که جنگ را پایان دهد، حمایت کرده‌اند.
یائیر لاپید رهبر اپوزیسیون اسرائیل روز شنبه گفت به مقام‌های آمریکایی اطلاع داده است که «نتانیاهو برای توافق آزادی گروگان‌ها و پایان جنگ، از طرف من یک شبکه ایمنی (پشتوانه سیاسی) دارد» تا در صورت مخالفت راست افراطی، طرح صلح همچنان پیش برود.
او در ایکس نوشت: «برای این موضوع، هم در کنست (پارلمان) و هم در اسراییل اکثریت وجود دارد. نیازی به ترس از تهدیدهای توخالی بن‌گویر و اسموتریچ نیست.»
از منظر تحلیل ضد‌امپریالیستی، طرح ۲۱بندی ترامپ را می‌توان ادامه الگوی «مدیریت بحران از بالا» دانست که طی دهه‌ها در خاورمیانه به‌کار گرفته شده است.
این طرح با پوشش واژگانی نظیر «بازسازی» و «توسعه»، عملاً بر منطق وصایت بین‌المللی (international trusteeship) استوار است؛ مدلی که مردم بومی را فاقد توانایی اداره سرنوشت خویش معرفی کرده و سرنوشتشان را به نهادهای خارجی می‌سپارد.
نتانیاهو میان فشار راست افراطی که پایان جنگ را خیانت می‌داند و تهدید به فروپاشی دولت می‌کند، و اپوزیسیون و متحدانی که حاضرند برای آزادی گروگان‌ها و پایان جنگ به او پشتوانه بدهند، گیرافتاده است؛ وضعیتی که موقعیت سیاسی او را به‌شدت متزلزل کرده است.
در بعد امنیتی، تأکید بر خلع سلاح کامل و استقرار یک نیروی چندملیتی در غزه، بازتابی از سیاست‌های کلاسیک امپریالیستی است که مقاومت مردمی را «تهدید» تعریف کرده و به نفع رژیم اشغالگر اسرائیل ساختار امنیتیِ تحت کنترل بیرونی بنا می‌کند.
در حوزه سیاسی، انتقال تدریجی اداره به تشکیلات خودگردان، آن هم مشروط به «اصلاحات» مورد نظر واشنگتن، به معنای تداوم وضعیت نیمه‌استعماری و تعویق بی‌پایان حق حاکمیت واقعی فلسطینیان است.
ایالات متحده با حفظ نقش «میانجی» ظاهری، در عمل جایگاه خود را به‌عنوان قدرت هژمونیک تثبیت می‌کند و اسرائیل را همچنان به‌عنوان بازوی منطقه‌ای نظم امپریالیستی نگه می‌دارد.
در این چارچوب، طرح ترامپ نه مسیری به سوی صلح، بلکه ابزاری برای نهادینه‌سازی وابستگی و بازتولید نابرابری ساختاری میان اشغالگر و ملت تحت ستم است.