قرایی‌مقدم: «رفاه» و «امید به آینده» پیش نیاز فرزندآوری است/کمک های دولت به خانواده ها برای فرزندآوری ناچیز است
اخیرا در نشستی، صالح قاسمی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور، از کاهش 6 دهم درصدی نرخ رشد جمعیت کشور خبر داد و اعلام کرد که بر اساس برآوردها، این شاخص تا سال ۱۴۱۵ به صفر خواهد رسید.
وی همچنین به کاهش ۶۰۰ هزار تولد در یک دهه اخیر اشاره کرده و گفته است: در سال‌های گذشته تعداد تولد‌های سالانه حدود ۱.۶ میلیون نفر بود که این رقم اکنون به ۴۵۰ تا ۴۸۰ هزار تولد کاهش یافته است.
براساس گزارشی که از این نشست فراهم شده است، مشخص شد که نرخ باروری در دهه ۶۰ بیش از 6 فرزند برای هر زن بود، ولی هم‌اکنون این نرخ در کشور به حدود ۱.۵ تا ۱.۶ رسیده، به طوری که به طور میانگین از هر ۱۰ زن، تنها ۱۵ تا ۱۶ فرزند متولد می‌شود.
کاهش جمعیت و نرخ باروری باعث افزایش جمعیت سالمندان می‌شود که پیامد‌های بسیاری را در پی خواهد داشت ولی چرا زوج‌ها به فرزند آوری روی نمی‌آورند؟ آیا این فقط به دلیل شرایط نابسامان اقتصادی و سیاسی است یا لایه‌های پنهانی نیز وجود دارند که مانع از تصمیمی گیری برای فرزندآوری می‌شوند؟
در این خصوص شبکه خبری ایران۲۴ در گفت و گویی با دکتر «امان‌الله قرایی‌مقدم» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نظر وی را جویا شده که در پی می‌آید:
قرایی‌مقدم تصریح کرد: مسئله تنظیم خانواده یا فرزندآوری (family planning) قبل از انقلاب آغاز شده بود و شعارش «فرزند کمتر، زندگی بهتر» بود. این رویکرد به این دلیل بود که جامعه‌شناسان از مدت‌ها قبل بر اساس تئوری «افزایش بی رویه جمعیت»، خطر افزایش جمعیت را در مجامع مختلف با توجه به محدودیت‌هایی که در زمینه آب و غذا و مسکن و ... وجود داشت مطرح کرده بودند.
وی ادامه داد: این باعث شد که طرز فکر به تدریج تغییر کند؛ یعنی امروزه فکر بانوان و دختران تغییر پیدا کرده است؛ بانوان به آینده کودک خود فکر می‌کنند و رفاه و چشم‌انداز قابل توجهی را برای کودک خود پیش بینی نمی‌کند از این جهت از فرزندآوری منصرف می‌شود. این نشان می‌دهد که زنان از طرز تفکر قدیم موجود که «فرزند روزی خود را می‌آورد» بسیار فاصله گرفته‌اند و حداکثر به آوردن ۲ فرزند بسنده می‌کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به تغییر ذهنیت‌ها در رابطه با فرزندآوری افزود: امروزه یکی از سیاست‌هایی که بر روی فرزندآوری تاثیرگذار بوده است، امکان تحصیلات بیشتر برای اقشار مختلف جامعه، مطالعه بیشتر و محاسبه آینده برای فرزند و آینده نگری و بالا رفتن درک و فهم از شرایط موجود است. در نتیجه یکی از عوامل مهم به غیر از عوامل اقتصادی، ناامیدی نسبت به آینده و غیره، تغییر ذهنیت زنان است که دیگر نسبت به مسئله فرزندآوری مانند نسل‌های گذشته خود نمی‌اندیشند.
وی ادامه داد: اکنون مشاهده می‌شود که فرزندآوری در طبقات مرفه‌تر جامعه کمتر است زیرا قشر‌های توانمند‌تر جامعه آگاهانه‌تر و حسابگرانه‌تر می‌اندیشند و تصمیم می‌گیرند؛ که این قضیه نیز در نتیجه تغییر ذهنیت‌ها است و این فکر در میان نسل جوان شکل گرفته که آنها یکبار به دنیا می‌آیند و باید از زندگی خود لذت ببرند نه اینکه چندین فرزند به دنیا بیاورند و زندگی خود را وقف آنان کنند.
این جامعه شناس تصریح کرد: از منظر جامعه شناسی تاکنون چهار نظریه بزرگ در رابطه با جمعیت مطرح شده است؛ نظریه اول دوره افلاطون و یونان باستان است که «نظریه ثبات جمعیت» را مطرح می‌کند؛ بدین معنی که جمعیت باید ثابت بماند و کم یا زیاد نشود. نظریه دوم، نظریه مذهبیون و ادیان است که پیروان خود را برای گسترش امت، تشویق به فرزندآوری می‌کند. نظریه سوم، نظریه توماس مالتوس اقتصاددان انگلیسی است. او این نظریه را مطرح کرد که جمعیت با سرعتی بیشتر از منابع غذایی رشد می‌کند و اگر کنترل نشود، منجر به فقر، قحطی و نابسامانی‌های اجتماعی می‌شود.
وی ادامه داد: ولی اکنون در قرن بیستم نظریه حد متناسب جمعیت است یا منحنی لوژستیک که جمعیت نه خیلی زیاد و نه خیلی کم شود. بر اساس این نظریه رشد جمعیت ابتدا سریع است، اما با محدود شدن منابع (مثل غذا، مسکن، شغل و آموزش) به تدریج کاهش می‌یابد و در نهایت به حد تعادل می‌رسد؛ یعنی جایی که جمعیت نه خیلی زیاد است و نه خیلی کم، بلکه با منابع موجود در توازن قرار دارد.
قرایی‌مقدم با تاکید بر اینکه مسئله کاهش جمعیت یک مسئله جهانی است، گفت: اکنون بسیاری از کشور‌های جهان از جمله ژاپن، چین و اروپای غربی با کاهش جمعیت رو به رو هستند و این مسئله مختص به ایران نیست. این نشان دهنده تغییر ذهنیت جهانی و تصمیم گیری آینده نگرانه نسبت به فرزندآوری و دور شدن از طرز تفکر سنت گرایانه است. در مقابل در کشوری مانند هند که سنت‌ها و هنجار‌ها همچنان پررنگ هستند جمعیت و فرزندآوری رو به افزایش است. همچنین بیشترین تشویق به فرزند آوری در ایالات متحده صورت می‌گیرد ولی مشاهده می‌شود که در این کشور نیز نرخ باروری کاهش پیدا کرده است.
وی درباره کمک هزینه‌های دولت گفت: دولت کمک هزینه‌هایی را برای خانواده‌ها و فرزندانشان ارائه کرده که حتی قادر به پوشش دهی هزینه‌های اولیه زندگی نمی‌باشد در این صورت چگونه خانواده‌های کم درآمد به فرزند آوری روی آورند و اطمینان حاصل کنند که فرزندشان از آینده‌ای مطمئن برخوردار خواهد بود؟ از این رو اکثر خانواده‌ها به فرزند گریزی روی می‌آورند.
وی افزود: با توجه به شرایط موجود نرخ باروری افزایش پیدا نخواهد کرد. باید تلاش کرد تا با فراهم کردن امکانات مناسب جامعه را در حد دو یا سه فرزند نگه داشت. کلید اصلی افزایش باروری در جامعه تغییر ذهنیت‌ها است که آن هم به آسانی تغییر پیدا نخواهد کرد.
