نقش آموزه‌های اسلامی در پیشگیری از افسردگی
بر اساس آخرین پیمایش ملی سلامت روان، حدود ۲۵ درصد از جمعیت ایران به نوعی اختلال روان‌پزشکی مبتلا هستند و افسردگی شایع‌ترین نوع اختلال روانی است که می‌تواند زندگی فرد و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار دهد.
در این میان برخورداری جمعیت جوان جامعه از سلامت روان، که سرمایه اجتماعی کشور محسوب می‌شوند از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. با وجود اینکه مشکلات سیاسی و اقتصادی از دلایل اصلی ابتلا به افسردگی هستند؛ عوامل فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی نیز نقش مهمی در شیوع آن دارند و سبک زندگی و مهارت‌های زندگی می‌تواند شدت و پیامد‌های این اختلال را کاهش دهد.
از این رو شبکه خبری ایران ۲۴ گفت و گویی با حجت الاسلام «محمد صادقی» استاد دانشگاه و دین‌پژوه داشته است که در پی می‌آید.
صادقی با اشاره به نمونه‌هایی مانند برگزاری جشن‌های نوروز و عید غدیر تصریح کرد: در جامعه‌ای که با فشار‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی روبه‌روست، هنوز نشانه‌هایی از شادابی و نشاط مشاهده می‌شود؛ حتی در شرایط بحرانی و پس از موشک‌باران دشمن و ترور برخی شخصیت‌های مهم کشور، مردم همچنان راهپیمایی‌ها و جشن‌ها را برگزار کردند. این رفتار‌ها نشان می‌دهد که مغز جامعه و متن اجتماعی، ظرفیت نشاط و امیدواری را دارد و می‌توان به آن توجه کرد.
عوامل اجتماعی و فرهنگی افسردگی
این دین پژوه معتقد است که شیوع افسردگی در جامعه به چند عامل مهم اجتماعی و فرهنگی مرتبط است:
۱. شکاف نسلی و تحولات اجتماعی
تغییر ارزش‌ها بین نسل‌های قدیم و جدید، ضعف عملکرد سیستم آموزش و پرورش و مراکز فرهنگی، سردرگمی و بیگانگی نسل جوان را افزایش داده است. آنچه نسل گذشته را شاد و راضی می‌کرد، امروز برای جوانان پاسخگو نیست و این تغییرات باعث کاهش رضایت و افزایش افسردگی می‌شود.
۲. رشد فناوری و رسانه‌ها
با پیشرفت تکنولوژی و ابزار‌های رسانه‌ای، جوانان تحت بمباران اطلاعاتی قرار دارند و نمی‌توانند همواره فرهنگ‌ها و ارزش‌ها را تطبیق دهند. این حجم از اطلاعات می‌تواند سردرگمی و احساس بیگانگی ایجاد کند.
۳. مشکلات اقتصادی
تورم، بیکاری و بی‌ثباتی شغلی فشار روانی ایجاد کرده و تلاش فرد برای پیشرفت را با چالش مواجه می‌کند. این مسائل محرک‌های اصلی اجتماعی برای افسردگی به شمار می‌روند.
۴. انتظارات اجتماعی بالا
امروزه فشار برای موفقیت تحصیلی، شغلی و خانوادگی بسیار زیاد است. تبلیغات رسانه‌ای نیز استاندارد‌هایی غیرواقعی ایجاد می‌کنند که جوانان نمی‌توانند با آنها همسو شوند، و همین امر کاهش عزت نفس و احساس شکست را به همراه دارد.
۵. محدودیت در روابط بین فردی
در ایران، محدودیت‌های فرهنگی و مذهبی باعث می‌شود بعضی جوانان حتی پس از ازدواج تحت کنترل والدین باشند. این مسئله به‌ویژه برای دختران محسوس است و می‌تواند زمینه افسردگی و انزوا را فراهم کند.
عوامل روانشناختی افسردگی
حجت‌الاسلام صادقی به چند عامل روانشناختی اشاره می‌کند که در جامعه ایرانی شایع است:
• تحریفات شناختی
تفکر همه یا هیچ، فاجعه‌سازی و نگرش‌های منفی باعث نشخوار فکری و ناامیدی می‌شود.
• کمبود مهارت‌های زندگی
ناتوانی در حل مسئله، مدیریت هیجانات و تاب‌آوری، فرد را در مواجهه با چالش‌ها دچار استرس و افسردگی می‌کند.
• کمال‌گرایی
فرهنگ عالی بودن در همه زمینه‌ها فشار و تجربه شکست‌های مکرر ایجاد می‌کند و زمینه روانی منفی برای جوانان فراهم می‌سازد.
عوامل زیستی و سبک زندگی
وی در این باره تصریح کرد: عوامل ژنتیکی، سبک زندگی، تغذیه سالم، ورزش منظم و خواب کافی نقش مهمی در سلامت روان دارند. کم‌توجهی به این عوامل می‌تواند زمینه افسردگی را تشدید کند.
آموزه‌های اسلامی در پیشگیری و مقابله با افسردگی
این دین پژوه تصریح کرد: اسلام یک نگرش جامع به انسان ارائه می‌دهد که شامل ابعاد زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است.
۱. تقویت معنویت و ارتباط با خدا
توکل و سپردن نتیجه تلاش‌ها به خدا باعث کاهش اضطراب و حسرت گذشته می‌شود. فرد تلاش می‌کند و نتیجه را به خدا واگذار می‌کند، این رویکرد اضطراب و استرس را کاهش می‌دهد.
۲. ذکر و یاد خدا
نماز، دعا و تلاوت قرآن تمریناتی برای آرامش ذهن و افزایش خودکنترلی ارائه می‌دهد و فرد را از ناامیدی و خستگی نجات می‌دهد.
۳. توبه و امیدواری
امید به بخشایش الهی، حتی پس از اشتباهات بزرگ، فرد را از افسردگی نجات می‌دهد و به او فرصت اصلاح و جبران می‌دهد.
۴. روزه و خودکنترلی
روزه، علاوه بر فواید جسمانی، مهارت خویشتنداری و تاب‌آوری در مواجهه با ناکامی‌ها را افزایش می‌دهد.
۵. حفظ عفت و کنترل نگاه
خویشتنداری از پرداختن به گناه و حسادت، مقایسه‌های ناسالم و روابط ناسازگار را کاهش می‌دهد و آرامش روانی ایجاد می‌کند.
۶. مقایسه هوشمندانه
در یک حدیث بسیار معروف رسول خدا «ص» به جناب ابوذر می‌فرماید که در امور معنوی دائما خود را با بالادست خود مقایسه کن و در امور مادی دائما خود را با پایین دست خود مقایسه کن. این کار رشد درونی و رضایت فردی را افزایش می‌دهد.
۷. سرمایه اجتماعی و صله رحم
روابط خانوادگی، کمک به دیگران و همدلی باعث افزایش معنا در زندگی و کاهش تمرکز بر مشکلات فردی می‌شود.
۸. اخلاق و عفو
دوری از کینه، حسد، خوش‌خلقی و جود، محیط اجتماعی سالم ایجاد کرده و به آرامش روانی جامعه کمک می‌کند.
۹. ترکیب علم و دین
اسلام نسبت به علم باز است و پیامبر اسلام توصیه می‌کند که از علم افراد، حتی اگر گناهکار و کافر باشند، بهره ببریم. استفاده از روانشناسی علمی همراه با رویکرد مذهبی، آموزش مهارت‌های زندگی و حل مسئله را تقویت می‌کند.
۱۰. مشاوره و روان‌درمانی
مراجعه به متخصص متعهد و متدین در شرایط اجتماعی امروز ضروری است و می‌تواند پیشگیری و درمان افسردگی را تسهیل کند.
نقش خانواده و اجتماع
• خانواده: پیوند و تعامل خانواده، حمایت در سختی‌ها و خوشی‌ها باعث تقویت بن‌مایه‌های روانی فرد و جلوگیری از افسردگی می‌شود.
• مسجد، نماز جماعت و هیات‌ها: جمع شدن در محیط‌های اجتماعی مذهبی، جشن‌ها و دورهمی‌ها نیز سلامت روان را تقویت می‌کند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
صادقی افزود: آموزه‌های اسلامی نسخه‌ای جادویی نیستند، بلکه سبک زندگی پیشگیرانه و معنا‌بخش ارائه می‌دهند که:
• سلامت روان را تضمین می‌کند،
• از افسردگی پیشگیری می‌کند،
• و فرد را برای مواجهه با چالش‌های زندگی توانمند می‌سازد.
ترکیب آموزه‌های دینی با علم روانشناسی، مهارت‌های زندگی، سرمایه اجتماعی و مراقبت‌های زیستی، راهکاری جامع برای زندگی سالم و متعادل در جامعه امروز ایران است.
