روانشناس و پژوهشگر اجتماعی: خریدن کردن فقط یک رفتار اقتصادی نیست/پاساژگردی باعث بهبود روحیه می شود

جشنواره‌های تخفیفی مانند «بلک فرایدی» طی سال‌های اخیر به یکی از محبوب‌ترین مناسبت‌های خرید در ایران و جهان تبدیل شده‌اند؛ رویداد‌هایی که نه‌تنها بازار‌ها را شلوغ می‌کنند، بلکه با جذابیت قیمت‌ها، تنوع کالا‌ها و هیجان خرید، اثرات روانی قابل‌توجهی بر مردم دارند. اما آیا این خرید کردن و تخفیف‌ها که محرک میل بیشتر افراد به خرید هستند، واقعاً تأثیر روانی مثبتی بر افراد می‌گذارند؟

در این خصوص شبکه خبری ایران۲۴ در گفت وگویی با دکتر «افشین طباطبایی» روان‌شناس، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی، نظر وی را درباره نقش خرید کردن، پاساژگردی و جشنواره‌های تخفیفی نظیر «بلک فرایدی» در بهبود حال روانی افراد جویا شده است که در پی می‌آید: 

خرید کردن؛ یک میل روانی قدیمی و جهانی
طباطبایی با بیان اینکه خرید کردن فقط یک رفتار اقتصادی نیست، گفت: خرید کردن، اساساً میل به تازه شدن، میل به کشف چیز‌های جدید و میل به گردش و چرخیدن را در انسان فعال می‌کند و این اثر مطلوب، مختص امروز نیست. اما متاسفانه برخی در این مورد زیاده روی می‌کنند و خرید کردن به یک گرفتاری روانی تبدیل می‌شود که در آن فرد فقط با خرید کردن حالش خوب می‌شود و به آن «شوپاهولیسم»(Shopaholism) می‌گویند. 

وی تأکید کرد که این پدیده از گذشته‌های بسیار دور وجود داشته است. در اغلب کشور‌ها بازار وجود داشته و در شهر‌های ایرانی مثل اردکان، شیراز، یزد، اصفهان و تبریز هم بازار‌های سنتی دقیقاً با همین کارکرد ایجاد شده‌اند. ساختار طولانی و مسقف بازار‌ها برای این بوده که مردم در هر شرایط آب‌وهوایی بتوانند قدم بزنند. مردم حتی اگر خرید نمی‌کردند، همین چرخ‌زدن و گردش اثر روانی بسیار قابل‌توجهی داشت بر آنها ایجاد می‌کرد.

چرا پاساژگردی حال آدم را بهتر می‌کند؟
این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه پاساژگردی نوعی «درمان مکمل» برای برخی وضعیت‌های روانی است، توضیح داد: در روان‌شناسی یک چالش داریم به نام پاساژگردی. افرادی که دچار افسردگی و خمودگی می‌شوند، با قدم‌زدن در پاساژ‌ها حال بهتری پیدا می‌کنند. تنوع رنگ‌ها، جنس‌ها، مدل‌ها، دیدن آدم‌های مختلف و حتی چیدمان زیبا و جذاب فروشگاه‌ها تأثیر زیادی بر روحیه انسان دارد.
به گفته وی، این اثر به‌ویژه در میان زنان بیشتر دیده می‌شود، چرا که «به سلیقه، ظرافت و تنوع اهمیت بیشتری می‌دهند و همین موضوع می‌تواند یک فعالیت شادی‌آفرین برای آنها باشد.»

تخفیفات و «بلک فرایدی»؛ محرک خرید یا بازی روانی؟
طباطبایی در پاسخ به این پرسش که آیا تخفیفاتی مثل بلک فرایدی میل مردم را به خرید بیشتر می‌کند، گفت: این نوع تخفیفات کاملاً وسوسه‌کننده است. موضوعات مادی برای انسان اهمیت دارد و تخفیف‌ها افراد را تحریک می‌کنند. این جشنواره‌ها فقط متعلق به کشور‌های غربی نیستند؛ در فرهنگ ما هم تخفیف‌های نوروزی، اعیاد مذهبی و جشنواره‌های مختلف از گذشته وجود داشته است و امروزه نیز ادامه پیدا می‌کند. 

وی افزود: بلک فرایدی به نوعی یک بازی روانی استعماری هم هست؛ چون کشور‌ها را به سمت رفتار‌هایی سوق می‌دهد که لزوماً مطابق نیازشان نیست، درحالی‌که در خود این کشور‌ها هم برنامه‌ها و جشنواره‌های مشابه وجود داشته است.

مشارکت همه اقشار در خرید‌های مناسبتی
به گفته طباطبایی، این رفتار محدود به یک طبقه خاص نیست. می‌توانیم مشاهده کنیم که تمام خانواده‌ها، از غنی تا فقیر، تمایل به استفاده از این تخفیفات دارند. البته برای اقشاری که توانایی مالی کمتری دارند، در هر شهری مکان‌ها و بازار‌هایی وجود دارد که متناسب با قدرت خریدشان خدمات ارائه می‌دهند.

پیامد‌های مثبت جشنواره‌های تخفیفی
این روان‌شناس با اشاره به سابقه تاریخی جشنواره‌ها گفت:از گذشته جشنواره‌های پاییزه کتاب، نمایشگاه‌های مختلف و بازار‌های فصلی وجود داشته و هر نوع تخفیف می‌تواند اثر مثبت بر روحیه مردم داشته باشد. فرهنگ بازارگردی و پاساژگردی در ایران بسیار قوی است و لزومی ندارد فرد حتماً خرید کند؛ همین گردش، چرخیدن و دیدن محیط‌های زیبا تأثیر مثبت زیادی بر روان انسان می‌گذارد.

پاساژگردی؛ راهکاری برای بهبود حال بد
طباطبایی افزود: افرادی که دچار افسردگی یا احساس ناکامی می‌شوند، می‌توانند با پاساژگردی حال خود را بهتر کنند. پاساژ‌ها در زندگی امروز نوعی پاسخ به نیاز‌های عاطفی، بصری و حتی اجتماعی انسان هستند.