رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی - فاطمه علیزاده: ترکیه در جریان مناقشات روسیه و اوکراین با هر دو کشور روابط صمیمانه سیاسی خود را حفظ کرده است و به موازات آن در دیگر زمینه‌ها نیز روابط گرمی با هردو کشور دارد.
ترکیه روابطش با اوکراین را راهبردی تلقی میکند و اوکراین را یک منبع فناوری و دانش برای صنعت دفاعی رو به رشد خود میداند. از طرفی ترکیه به عنوان یکی از اعضای ائتلاف نظامی پیمان آتلانتیک شمالی در سال‌های اخیر به عنوان یکی از حامیان اصلی اوکراین ظاهر شده و خدمات نظامی خوبی به این کشور ارائه داده است.
ترکیه از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین حمایت میکند و در همین چارچوب الحاق کریمه را به رسمیت نشناخته و در دونباس نیز به گفته خود از راه حل مسالمت آمیز مطابق با قوانین بین‌المللی حمایت میکند.
از طرفی اردوغان، رییس جمهور ترکیه موفق شده که توامان حدی از روابط نزدیک با روسیه را حفظ کند؛ که البته این مسأله موجب خشم برخی از متحدان ترکیه در ناتو از جمله ایالات متحده آمریکا شده است.
برای بررسی بیشتر استراتژی ترکیه در جنگ اوکراین، گفتگویی با دکتر ابوالفضل بارزگان داشته‌ایم:
بهمن:استراتژی ترکیه در جنگ روسیه و اوکراین را چه میدانید؟ به نظر ترکیه مایل بود که در جبهه آمریکا بماند و اکنون هم مدتی از جنگ است، این کشور چقدر توانسته در این خط پابرجا بماند؟
بازرگان: سیاست خارجی ترکیه در دودهه اخیر مبتنی بر اروپا محوری بوده است؛ به لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هرکاری را انجام داد که عضو اتحادیه اروپا شود؛ اما این اتفاق نیفتاد و اطمینان حاصل شد که عضو اتحادیه اروپا نمی‌شود. لذا ترکیه منافع خود را غیر از اروپا و آمریکا تامین نمود و مجبور به تغییر رویکرد سیاست خارجی خود شد . ترکیه مبنای تامین منافع ملی خود را براساس امتیازگیری گذاشته است نه منافع دوستانه؛ یعنی شرایطی را فرآهم میکند که براساس آن بتواند از دولت های دیگر امتیاز بگیرد. و برای اینکه بتواند از آمریکا و اروپا امتیازاتی طلب کند سعی کرده با رقیبان این کشورها روابط خوبی را برقرار کند و در عین حال مبحث گذار در نظم بین المللی را خوب متوجه شده است؛ اینکه نظم هژمونی آمریکایی تمام شده و دنیا در حال گذار به یک نظم چند قطبی است. ابر قدرت‌های جدیدی مثل چین و روسیه شکل گرفته‌اند از این رو سعی بر ایجاد روابط گسترده با کشورهای جدید دارد.
ترکیه در بحران مهاجرین سوریه، در مسئله عضویت قبرس در اتحادیه اروپا و مهمتر از همه در مسئله حمایت آمریکا از کردها [با غرب واگرایی دارد] . ترکیه با کردهای منطقه مشکلات امنیتی زیادی دارد و آمریکا از کردهای استقلال طلب منطقه و تروریست‌ها بشدت حمایت میکند و این موضوع باعث شده که روابط آمریکا و ترکیه با مشکلات زیادی روبرو شود. همچنین ترکیه کشور تحریمی میباشد و باعث شده رویکرد متفاوتی داشته باشد و با رقیبان آمریکا و اتحادیه اروپا مثل چین و روسیه ارتباط بگیرد. باتوجه به این نکات نباید فراموش کنیم که ترکیه عضو ناتو است و ناتو مهمترین رژیم نظامی امنیتی بین المللی است از این لحاظ نظامی متحد اروپا و آمریکا به حساب می‌آید؛ این یک امتیاز امنیتی-نظامی بزرگی است که [بواسطه آن] هرچقدر با آمریکا و اروپا ارتباط بگیرد نمی‌تواند کاملا بر تضاد قطعی آمریکا و اروپا باشد بنابراین مجبور است در امتداد سیاست ناتو پیش برود.
اگر این دو مسئله را کنار هم بگذاریم میبینیم که ترکیه در یک موضع میانی در روابط خودش با روسیه قرار دارد، نه تنها متحد خود نمی‌داند بلکه دشمن نیز نمی‌پندارد، با این شرایط دریک موضع میانی قرار گرفته و با روسیه بازی میکند و همزمان نیز در حوزه‌های مختلف هم در رقابت است.
بهمن: با این اوصاف رویکرد روسیه نسبت به ترکیه چیست؟ ترکیه را کشور دوست میداند یا متخاصم؟ همکاری این دو کشور چه افقی خواهد داشت؟
بازرگان:روسیه تا قبل از جنگ اوکراین علی‌رغم رقابت‌های زیادی که با اروپا داشت. ارتباط تجاری خود را با این منطقه برقرار می‌کرد و رویکردش نسبت به ترکیه بعنوان عضو ناتو مشخص بود. ناتو دشمن روسیه است و لذا نگاه روسیه به ترکیه تهدید محور بوده است.
با فاصله‌ای که ترکیه از آمریکا گرفت، روسیه این فرصت را مغتنم شمرد و سعی کرد از این فضا برای دورکردن ترکیه از اروپا و آمریکا و نزدیک شدن به خود استفاده کند. مشاهده کردیم که در یک قرار داد نظامی به ترکیه پدافند s400 فروخت. درحالیکه این برخلاف سیاست‌های نظامی ناتو بود و نشان میدهد که این دو کشور از این فرصت پیش آمده برای الگوی رفتاری همکاری درعین رقابت بسیار بهره میبرند.
با این پیش فرض باید درنظر بگیریم که روابط تجاری ترکیه با روسیه خوب است؛ در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۳۰میلیارد دلار حجم تجارت بین روسیه و ترکیه بوده‌است و در طی یک برنامه بلند پروازانه مبنای حجم تجارت را ۱۰۰ میلیارد گذاشته‌اند. و این موضوع در حالی است که حجم تجارت ایران با روسیه در سال گذشته کمتر از دو میلیارد دلار بود و درحال حاظر که روابط ما با روسیه گسترش پیدا کرده و خود را متحد سیاسی روسیه میدانیم به چهار میلیارد دلار رسیده و بنا است در سند همکاری ۲۰ ساله این رقم را به ۱۰میلیارد دلار برسانیم.
همچنین ترکیه حجم قابل توجهی از انرژی یعنی حدود ۴۰درصد از میزان گاز و نفت را از روسیه وارد میکند و نیاز اساسی به تداوم ارتباط با این کشور دارد؛ اگر روسیه صادرات انرژی را به ترکیه قطع کند ترکیه بشدت به مشکل برمی‌خورد ،انرژی کشور های دیگر نیز از خاک ترکیه میگذرد و این باعث میشود که ترکیه در این هاب انرژی که در خود قرار داده است کماکان روابط خود را با روسیه کنترل کند؛ ونکته دیگر اینکه ترکیه ساخت نیروگاه اتمی را با روسیه شروع کرده؛ درسال گذشته سومین نیروگاه اتمی ترکیه توسط روسیه احداث شد.
بیشترین توریست‌های ترکیه،روس ها هستند و صنعت گردشگری ترکیه هم مسئله مهمی است و بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی کشور ترکیه از روسیه می‌آیند.
متقابلاً بیشترین حجم واردات روسیه هم در محصولات کشاورزی از ترکیه میباشد و روسیه نیز به محصولات کشاورزی ترکیه نیاز دارد.
اما رقابت‌های خصمانه‌ای هم وجود دارد که فهم روابط دو کشور را پیچیده کرده است؛ ما این نوع رابطه ترکیه و روسیه را در یک منطق شبکه‌ای می‌نگریم و حدوسطی برای ما وجود دارد.
همزمان با تمام همکاری‌های فوق، ترکیه و روسیه رقابت های ژئوپلتیک جدی در حوزه نظامی و امنیتی در کشورهای مختلف مثل لیبی، سوریه،پاکستان و... دارند.به عنوان مثال در مناقشه قره باغ و افغانستان مقابل یکدیگر بودند.
نوع نظم سازی که ترکیه در این کشورها دارد با روسیه متفاوت است. و این ها را با یک الگوی رقابت‌انگیزی مقابل هم قرار داده. و در ماجرای قره‌باغ مشاهده کردیم که ترکیه از آذربایجان حمایت کرد و قصد نزدیک کردن خود به دریای خزر را داشت؛ از نظر روسیه این یک تهدید است که یک کشور عضو ناتو به دریا خزر برسد. در افغانستان نیز ترکیه بعنوان عضو ناتو حضور دارد؛ روسیه در افغانستان بدنبال ثبات است؛ بارز ترین مشکلی که درحال حاضر وجود دارد این نوع رفتار شبکه‌ای تهدید آمیز است.
دربحران اوکراین ترکیه سعی کرد موضع موازنه قوا بگیرد یعنی در عین ایجاد رابطه خوب با روسیه و خرید تجهیزات نظامی، متقابلاً تجهیزات جنگی نیز به اوکراین می‌فروخت و سعی در میانجی‌گری و ایجاد گفتمان صلح داشت. اما باتوجه به اینکه عضو ناتو است نمی‌تواند خارج از اراده آنها رفتار کند نقش مستقل داشته باشد. بستن تنگه بسفر یکی از نمونه‌های این مورد بود که مجبور به مقابله با روسیه بود و این رویکرد ترکیه مشکلات را شدیدتر کرده است.
اما علی‌رغم عضویت ترکیه در ناتو رویکرد صددرصد خصمانه علیه روسیه نگرفت و از تحریم های آمریکا و اروپا حمایت نکرد؛ هیچ تحریمی علیه روسیه انجام نداد و همکاری تجاری اقتصادی انرژی را با روسیه ادامه داد.اخیرا نیز در کنفرانسی برای باز شدن بندر ماریوپل برای خارج شدن غلات برای صادرات ترکیه نقش فعالی داشته و در ازای کمک به روسیه تخفیف ویژه‌ای برای خرید غلات گرفت.
بهمن:از بین محورهای اختلاف کمی بر جبهه سوریه تمرکز کنیم؛ صورتبندی روابط روسیه و ترکیه در جبهه سوریه چه ریختاری به خود خواهد گرفت؟ منافع چقدر واگرا و چقدر همگراست؟ اگر بعضا در مواردی همراستا میباشند، این منافع همپوشان آنها چیست؟
بارزگان: در بحران سوریه، روسیه درحال تخلیه نیروهای خود از سوریه است و [مناطق و پایگاه‌های خود را] به ایران و محور مقاومت سپرد. اما در عین حال پذیرفت ترکیه در قسمتی از سوریه باقی بماند؛ [در حد] منطقه امنیتی مرزهای ترکیه را که به کردهای آن منطقه حساس هستند اجازه حضور داده، اما باتوجه به اینکه رقیب ژئوپلتیک روسیه است اجازه نمیدهد بیش از این بخواهد ورود پیدا کند. در این حمله اخیر ترکیه به مناطق شمالی سوریه، روسیه واکنش نشان داد حتی چند پایگاه نظامی ترکیه را مورد حمله قرار داد. روسیه علی‌رغم پذیرفتن حمایت ترکیه، این اجازه را نمیدهد بازیگر مهمی در سوریه باشد. زیرا سوریه منطقه مهمی برای روسیه است و تنها بازیگری که اشتراک منافع دارد ایران است و ترجیح میدهد ایران این اثرگذاری را در سوریه داشته باشد .
باوجود تمام این رقابت‌ها ترکیه سعی دارد که خود را از تنش دور کند. اگر دقت کنیم میبینیم ترکیه رقابتی که با روسیه بر سر سوریه دارد، همین رقابت را در ناتو دارد؛ در مقابل عضویت فنلاند و سوئد به ناتو مقابله کرده و اجازه پیوستن نمیدهد تنها با یک شرط که حمایت خود را از کردها در سوریه قطع کنند.
