به بهانه روز جهانی زنبور عسل، نگهبان طبیعت

بعد از سه سال تلاش مداوم دولت اسلوونی، سرانجام در سال ۲۰۱۷ کشور‌های عضو سازمان ملل متحد به‌اتفاق آرا با پیشنهاد این کشور موافقت کردند و روز ۲۰ مه، به افتخار آنتون یاشا، پدر زنبورداری مدرن در اسلوونی، به عنوان «روز جهانی زنبور عسل» اعلام شد.
زنبور‌ها یکی از مهمترین گرده افشان‌های طبیعت هستند که نقشی کلیدی در تامین غذا، حفظ امنیت غذایی، پایداری کشاورزی و تنوع زیستی ایفا می‌کنند و سهم بسزایی درمقابله با تغییرات اقلیمی و حافظت از محیط زیست دارند. زنبور‌ها با گرده‌افشانی به افزایش تولیدات کشاورزی کمک می‌کنند، تنوع را در مزارع حفظ می‌نمایند و در نهایت، گوناگونی غذایی بر سر سفره انسان‌ها را ممکن می‌سازند.
فراتر از این نقش‌های زیست‌محیطی، زنبورداری برای میلیون‌ها انسان در سراسر جهان شغل ایجاد کرده و منبع درآمدی مهم برای بسیاری از کشاورزان، به‌ویژه در مناطق روستایی، به حساب می‌آید. در بلندمدت، توسعه پایدار زنبورداری می‌تواند به کاهش فقر و گرسنگی، و همچنین حفظ اکوسیستم‌های سالم و متنوع کمک کند.
زنبورداری در ایران پیشینه‌ای دیرینه دارد. آثار و شواهد تاریخی گویای آن است که مردم این سرزمین از روزگاران دور به پرورش زنبور عسل مشغول بوده‌اند. با این حال، تاریخ دقیق آغاز آن در کشور مشخص نیست و سند مکتوب معتبری برای تعیین آن وجود ندارد.
براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۲۰، بیش از ۱۰۱ میلیون کلنی زنبورعسل در جهان مدیریت می‌شود. ایران با در اختیار داشتن بیش از ۸ میلیون کلنی، پس از هند، چین و ترکیه، در جایگاه چهارم جهانی قرار دارد. همچنین، کشورمان با تولید سالانه حدود ۷۷ هزار تن عسل، چهارمین تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان محسوب می‌شود.
با توجه به اقلیم متنوع، پوشش گیاهی گسترده و فصل‌های گل‌دهی متفاوت در ایران، امکان تولید عسل با کیفیت بالا در کشور فراهم است. با این وجود، سهم ایران از بازار جهانی عسل همچنان اندک است؛ سالانه بین ۲ تا ۵ هزار تن عسل ایرانی به خارج از کشور صادر می‌شود.
با این وجود مطالعات علمی متعدد نشان می‌دهند که زنبور‌ها بیش از پیش در معرض تهدید هستند.
عواملی مانند استفاده بی‌رویه از آفت‌کش‌ها، تخریب زیستگاه‌ها، تغییرات اقلیمی، گسترش بیماری‌ها و آفات، سلامت زنبور‌ها را به خطر انداخته و مقاومت طبیعی آنها را تضعیف کرده است. این آسیب‌پذیری فزاینده، توجه و اقدام فوری برای حفاظت از زنبور‌ها را ضروری می‌سازد.
افزون بر این، کاهش جمعیت زنبور‌ها پیامد‌هایی فراتر از کاهش تولید عسل دارد. زنبور‌ها با نقش حیاتی‌شان در گرده‌افشانی، به‌طور مستقیم بر بقای گیاهان، پایداری اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی تأثیر می‌گذارند. آنها همچنین به‌عنوان شاخص‌های زیستی، معیار مناسبی برای سنجش سلامت محیط زیست به شمار می‌آیند.
در همین راستا، کشور اسلوونی در سال ۲۰۱۱ یکی از نخستین کشور‌هایی بود که ممنوعیت استفاده از برخی آفت‌کش‌های مضر برای زنبور‌ها را به تصویب رساند، و گامی مؤثر در راستای حفاظت از این گرده‌افشان‌های بی‌ادعا برداشت.