آموزهای دینی - اسلامی، نقشه راه عبور از بحران های روحی در زمان جنگ

در مواجهه با بحران‌های اجتماعی از جمله جنگ، ذهن و روان بسیاری از مردم دچار نگرانی و اضطراب می شود.

در چنین شرایطی رجوع به منابع معنوی و آموزه‌های دینی می‌تواند تسلی بخش باشد؛ آموزه‌هایی که راهکار‌هایی روشن برای مدیریت بحران و گذر از دوران سخت ارائه می‌دهند. 

حجت‌الاسلام «محمد صادقی» استاد دانشگاه و دین پژوه روز دوشنبه در گفت وگوی اختصاصی با شبکه خبری ایران ۲۴ ضمن تاکید بر اینکه در آموزه‌های دینی هر مسئله‌ای در زندگی به عنوان یک میدان امتحان و فرصت رشد معرفی شده است، تصریح کرد: اسلام رویکردی معنوی و انسان‌محور به مسئله جنگ دارد؛ به گونه‌ای که نه تنها مفهوم جنگ در معنای رایج امروزی (قدرت‌طلبی و کشورگشایی) در اسلام پذیرفته نیست، بلکه جای خود را به مفهوم «جهاد» داده است؛ جهادی که در آموزه‌های اسلامی، ابتدا فکری و فرهنگی است و تنها در صورت تهاجم دشمن به «جهاد دفاعی» تبدیل می‌شود.

وی در مورد راهکار‌های موجود در آموزه‌های دینی برای حفظ آرامش و گذر از شرایط بحرانی مانند جنگ، گفت: ساختار دین بر پایه آگاهی بنیان گذاشته شده است و آگاهی ارتباط مستقیمی با آرامش روانی دارد. اضطراب که یکی از آسیب‌های رایج در شرایط جنگی است، اغلب درونی و غیرملموس است و تفاوت مهمی با ترس دارد که منشاء خارجی مشخصی دارد. روانشناسان توصیه می‌کنند که افراد به جای فرار، با ترس‌ها روبرو شوند؛ آموزه‌ای که ریشه در کلام امیرالمؤمنین(ع) دارد: «اگر از چیزی می‌ترسی، خود را درون آن بیفکن».

این دین پژوه ادامه داد: آموزه‌های دینی توصیه کرده‌اند که از مسائل و مشکلات فرار نکنیم زیرا وقتی با ترس های خود روبرو شویم متوجه خواهیم شد که واقعیت کوچک‌تر از آن چیزی است که در ذهن تصور کرده‌ایم.

صادقی افزود: اصولی در مراقبت از سلامت روان در آموزه‌های دینی در باب معنویت درمانی یا معنا درمانی تعریف شده است؛ از جمله اینکه آموزه‌های دینی توصیه کرده‌اند تا به مشیت خداوند خوشبین باشیم. خداوند می‌فرماید: «من در نزد گمان بنده مومنم هستم و بنده‌ای که به من خوشبین باشد من با او خوش تا می‌کنم». دومین مسئله توکل است، خداوند می‌فرماید: «من امیدواری به غیر از خودم را قطع می‌کنم» این بدین معناست که فقط خدا قابلیت توکل را دارد و تنها مرجعی که می‌تواند ما را محفوظ نگه دارد همان است که ما را بوجود آورده است. سومین مسئله نیز امید به خدا است و فقط خداوند می‌تواند انسان را از بلایا حفظ کند و نه پناهگاه‌ها، نه پدافند‌ها و نه سنگر‌ها 

وی ادامه داد: از جمله راهکار‌های دیگری که ارائه شده‌اند می‌توان به توسل به امام زمان (عج) به عنوان انسان کامل و واسطه فیض الهی با انسان است. همچنین طنزپروری و شوخ طبعی مخصوصا با کودکان و افرادی با روحیه ضعیف‌تر البته با شناخت موقعیت فرد یکی از راه‌های هیجان مدار در مواجهه با مسائل است که هیجانات منفی ترس و اضطراب را به هیجان مثبت شادی و امید تبدیل می‌کند.

صادقی ادامه داد: دعا، توسل، نظر، قربانی کردن و امثالهم نیز می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد و قلب انسان را آرام کند. برقراری ایستگاه‌های صلواتی، پخش شربت و شیرینی، پخش موسیقی‌ها و مداحی‌های حماسی، ملاقات در بیمارستان‌ها و خانواده‌ها، کمک کردن به کسانی که در کسب و کار خود دچار اختلال شده‌اند نیز باعث آرامش درونی خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه جامعه ایرانی باید فرزندان شجاعی را پرورش دهد، گفت: طبق توصیه‌های دینی باید فرزندان شجاع و دلیری بپرورانیم و مواجه شدن با سختی‌ها و مشکلات باعث توانمند سازی ساختار روانی ما می‌شود دیگر به راحتی نسبت به مسائل نمی‌ترسیم.

این استاد دانشگاه افزود: راهکار دیگری که می‌توان از آموزه‌های دینی فراگرفت و روانشناسی نیز بر آن تاکید می‌کند گفت‌و‌گو کردن با اقوام و نزدیکان است. روحیه دادن، تبیین مسائل، تقویت همدلی، از توصیه های دینی است که بر آنها تاکید شده است.

صادقی همچنین نسبت به انتشار اخبار نادرست هشدار داده و افزود: در شرایط جنگ اخبار تنها از منابع رسمی و قابل اعتماد باید پیگیری شود. پدیده‌ «فوروارد کورکورانه» در فضای مجازی یکی از آسیب‌های بزرگ روانی و اجتماعی در شرایط جنگی شناخته می‌شود و افراد باید در به اشتراک گذاشتن اخبار با نزدیکان خود دقت کنند و بررسی‌های لازم را جهت اطمینان از موثق بودن منبع خبری، در اینباره انجام دهند. 

وی افزود: در کنار این موارد، توجه به نظم زندگی و ادامه دادن زندگی روزمره، از مهم‌ترین توصیه‌های رهبر انقلاب به مردم در شرایط بحران است زیرا بی‌برنامگی و افراط در پیگیری اخبار جنگی، خود می‌تواند زمینه‌ساز اضطراب باشد.

وی در مورد مسئولیتی که آموزه های دینی برای مسئولان حکومتی در حمایت از زنان و کودکان و قشر ضعیف جامعه قائل است، گفت: از منظر دینی، حکومت اسلامی موظف است در دوران بحران خدمات ویژه‌ای برای اقشار آسیب‌پذیر مانند کودکان، زنان، سالمندان و افراد کم‌برخوردار فراهم کند. نهادهایی، چون بهزیستی، کمیته امداد، بسیج، مساجد، شهرداری‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در این مسیر نقش مؤثری ایفا کنند.

وی افزود: رسانه‌ها نیز مسئولیت سنگینی در این زمینه بر دوش دارند. صداقت، واقع‌نگری و امیدبخشی، از ویژگی‌هایی است که اگر در عملکرد رسانه‌ها لحاظ شود، حتی تلخ‌ترین وقایع نیز قابل مدیریت خواهند بود. اما در صورت دروغ‌پردازی و سیاه‌نمایی، بزرگ‌ترین پیروزی‌ها نیز می‌توانند به شکست تبدیل شوند.