پیامدهای روانی جنگ و راهکارهای برون رفت از احساس ناامنی در دوران صلح

جنگ یکی از شدیدترین بحران‌هایی است که یک جامعه می‌تواند با آن روبه‌رو شود زیرا جنگ نه تنها آسیب‌های جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را به بار می‌آورد بلکه به روح و روان افراد نیز آسیب‌های جدی وارد می‌کند که حتی در زمان صلح نیز ممکن است ادامه پیدا کند. 

در این خصوص شبکه خبری ایران ۲۴ گفت‌ وگویی با دکتر «افشین طباطبایی» روانشناس، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی ترتیب داده و نظر وی را در این مورد جویا شده است که در پی می‌آید:

طباطبایی درباره رایج‌ترین آسیب‌های روانی پس از تجربه جنگ گفت: جنگ، جدا از تلفات انسانی و خسارات اقتصادی، از نظر روانی دو وجه دارد؛ از یک‌سو، افرادی که مستقیماً جنگ را تجربه کرده‌اند، دچار ترس، اضطراب و احساس ناامنی می‌شوند. آنها ممکن است عزیزان خود را از دست داده باشند و با وحشت مداوم از تهدید و نابودی زندگی کنند. اما از سوی دیگر، پایان جنگ می‌تواند نوعی آرامش نسبی به همراه داشته باشد زیرا خطر مستقیم رفع شده و افراد احساس می‌کنند از مرز نابودی عبور کرده‌اند.

وی افزود: با وجود بازگشت نسبی آرامش، نگرانی‌هایی همچنان پابرجاست. کسانی که درگیر جنگ بوده‌اند، نه‌تنها سوگوار از دست دادن عزیزان خود هستند، بلکه با ویرانی خانه‌ها، بی‌ثباتی اقتصادی و ابهام نسبت به آینده روبه‌رو هستند. با این حال، در طول تاریخ، پایان جنگ‌ها همواره با بروز نوعی امید و نشاط جمعی همراه بوده است؛ احساسی که ناشی از رهایی از خطر و میل به بازسازی زندگی است.

این روانشناس در مورد «اختلال استرس پس از سانحه» (PTSD) و نحوه تشخیص آن تصریح کرد: برخی اختلالات روانی که پس از بحران‌هایی نظیر جنگ در جامعه ظاهر می‌شوند، در حقیقت امتداد یا تشدید اختلالاتی هستند که افراد ممکن است حتی در شرایط عادی نیز تجربه کنند؛ مانند نوسانات خلقی یا اضطراب موقعیتی. اما در مواجهه با جنگ و حملات، نوعی اضطراب شکل می‌گیرد که برخاسته از احساس تهدید، ناامنی و بی‌ثباتی است.

طباطبایی ادامه داد: نباید اختلالات خلقی ساده را با اختلالات روانی حاد پس از حادثه اشتباه گرفت. اضطراب‌ها انواع مختلفی دارند و بسیاری از آنها ریشه در موقعیت بیرونی دارند. بهترین راه برای تشخیص درست و درمان مؤثر این اختلالات، مراجعه به متخصصان اعصاب و روان است.

وی در مورد شدت و ماندگاری آسیب‌های روانی ناشی از جنگ گفت: در جنگ اخیر، به دلیل زمان کوتاه درگیری و دور بودن بخش بزرگی از مردم از صحنه مستقیم نبرد، شدت و ماندگاری آسیب‌های روانی نسبت به جنگ‌های گسترده‌تر، کمتر ارزیابی می‌شود. با این حال، ماهیت تروریستی حملات اخیر باعث شده است که ترس عمومی در جامعه فراگیر شود زیرا احساس می‌شود هر مکان و زمانی ممکن است در معرض حمله قرار گیرد.

این نویسنده و پژوهشگر اجتماعی افزود: درمان اختلالات روانی ناشی از این جنگ، به دلیل محدود بودن مدت بحران، احتمالاً ساده‌تر و کوتاه‌تر خواهد بود، اما این امر نیازمند رسیدگی و روان‌درمانی درست است.

طباطبایی افزود: این جنگ، در کنار پیامد‌های تلخ و ناگوار، پیامد‌های مثبتی نیز داشته است؛ از جمله اینکه موجب افزایش انسجام ملی و وحدت اجتماعی در بین اقشار مختلف مردم شده است. همچنین مردم بیش از گذشته قدر آرامش و زندگی را می‌دانند، نیرو‌های نظامی نقاط ضعف خود را بهتر می‌شناسند، افراد با یکدیگر متحدتر می‌شوند، قدر داشته‌های خود را بهتر می‌دانند و بیشتر مراقب زندگی خود هستند.

وی در مورد وظیفه رسانه‌ها در دوران پس از جنگ با تاکید بر لزوم افزایش امید و نشاط در جامعه افزود: پس از جنگ جهانی دوم و کشته شدن میلیون‌ها انسان و خرابی‌ها و آسیب‌های اقتصادی بسیار، رسانه‌ها و سینمای غرب دست به ساخت فیلم‌های موزیکال، عاشقانه و طنز زدند. حتی اگر موضوع جنگ نیز در فیلم‌ها دخیل بود سعی می‌شد تا جنبه طنز و یا عاشقانه به فیلم‌ها داده شود تا بتواند حس خوب را به مردم جنگ‌زده انتقال دهد.

طباطبایی ادامه داد: اکنون نیز این نیاز در جامعه ما دیده می‌شود و وظیفه صدا وسیما و سایر رسانه‌ها تزریق امید و شادی و حال خوب به هم میهنان است و بر اساس این نگاه، رسانه‌ها وظیفه دارند به‌جای تمرکز افراطی بر زخم‌ها و نقاط منفی، نقاط قوت جامعه را برجسته کنند و امید را در ذهن مردم زنده نگه دارند. 
وی افزود: امروز دشمن از طریق رسانه‌های خود، یأس و ناامیدی را به جامعه ما تزریق می‌کند. در مقابل، باید با تزریق امید و نشان دادن توان عبور از بحران، نقش خود را ایفا کنیم

این روانشناس در مورد آسیب‌هایی که کودکان ممکن است پس از جنگ دچار آن شده باشند، گفت: از جمله گروه‌های آسیب‌پذیر در دوران پس از بحران، کودکان هستند. با این وجود کودکان خیلی زود خود را با شرایط انطباق می‌دهند حتی در شرایطی که یکی از والدین خود را از دست داده باشند. ولی نکته مهم رفتار اطرافیان کودک و واکنش آنها به حوادث است. آنها وظیفه دارند امید را به کودکان تزریق کنند و فضای حمایتی و امیدبخشی را برای کودکان فراهم کنند و یاس و ناامیدی را از آنها بگیرند. 

وی افزود: این جنگ اول نیست و جنگ آخر نیز نخواهد بود، در طول تاریخ تمدن ایران جنگ‌های بسیاری اتفاق افتاده است ولی ایران همواره پیشرفت کرده و امیدوار بوده است و از این بحران نیزعبور خواهد کرد و سربلند خواهد شد.