چند راهکار برای کاهش فاصله عاطفی بین اعضای خانواده در هجوم شبکه های اجتماعی

 شبکه‌های اجتماعی با امکانات گسترده و مزیت‌های غیرقابل انکار، توانسته‌اند ارتباط با اقوام و دوستان دور را آسان‌تر کنند. با این حال، همین فناوری در دل خانه‌ها، اعضای خانواده را از یکدیگر دور کرده است؛ تا آن‌جا که افراد زیر یک سقف، ساعات کمتری را با هم می‌گذرانند. تکنولوژی که قرار بود پل ارتباطی باشد، اکنون در بسیاری موارد به دیواری در روابط خانوادگی تبدیل شده است.

در این خصوص و برای بررسی دلایل این موضوع، شبکه خبری ایران ۲۴ گفت‌ وگویی با دکتر «علیرضا شریفی‌یزدی» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه ترتیب داده و نظر وی را جویا شده است که در پی می‌آید.

شریفی‌یزدی در مورد دوری اعضای خانواده از یکدیگر در نتیجه وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی تصریح کرد: قبل از ورود تلویزیون به زندگی افراد، مردم به صورت دایره وار دورهم می‌نشستند و شب‌نشینی می‌کردند. وقتی تلویزیون آمد دایره تبدیل به نیم دایره شد و افراد روبه تلویزیون می‌نشستند، پس رسانه باعث شد که حتی شیوه نشستن اعضای یک خانواده و ارتباط آنها با یکدیگر تغییر پیدا کند. شبکه‌های اجتماعی هم از این قاعده مستثنی نیستند، اصولا هر رسانه‌ای که وارد زندگی افراد می‌شود تغییراتی را در روابط فردی و خانوادگی ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: نکته مهم این است که همیشه اول یک پدیده تکنولوژیکی را وارد جامعه می‌کنیم و فرهنگ متناسب با آن تکنولوژی را به مردم آموزش نمی‌دهیم پس دچار مشکلاتی می‌شویم و سپس سعی می‌کنیم که مشکلات را حل کنیم. این اصل در مورد ورود ماشین، کامپیوتر، هواپیما، پله برقی، آسانسور و ... صدق می‌کند. این پدیده «پسماندگی فرهنگی» یا «تاخر فرهنگی»(cultural lag) نام دارد و بدین معناست که بین یک پدیده تکنولوژیک و فرهنگ استفاده از آن پدیده فاصله وجود دارد و اصلاح آن زمان می‌برد. شبکه‌های اجتماعی نیز به عنوان پدیده‌های تکنولوژیک دچار همین مسئله شده و مردم ایران دچار تاخر فرهنگی شده‌اند.

این جامعه‌شناس با تاکید بر اهمیت افزایش سواد رسانه‌ای گفت: در مدارس و دانشگاه‌ها باید سواد رسانه‌ای آموزش داده شود. به عنوان مثال آیا می‌توانیم هر شبکه تلویزیونی را دنبال کنیم و حرفشان را بپذیریم. آیا شرایط درستی برای استفاده از اینستاگرام و واتساپ و تلگرام و توئیتر وجود دارد یا نه. در واقع، چون مردم آموزش استفاده از شبکه‌های اجتماعی را نیاموختند امروزه با این مشکل مواجه هستیم که افراد به جای ارتباط با یکدیگر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که دلیل آن پایین بودن سواد رسانه‌ای است. اگر سواد رسانه‌ای را از طریق رسانه‌ها و مراکز آموزشی افزایش دهیم آرام آرام فاصله بین استفاده از تکنولوژی و فرهنگ آن پر خواهد شد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا در نتیجه استفاده از شبکه‌های مجازی فقط سبک ارتباطات تغییر پیدا کرده است یا محتوای ارتباطاتی هم دستخوش تغییر شده‌اند، تصریح کرد: هم نوع ارتباط تغییر پیدا کرده است و هم محتوای ارتباطات تغییر کرده است. امروزه شبکه‌های اجتماعی فقط ابزار ارتباطی نیستند بلکه ابزار سرگرمی هم به شمار می‌روند و برای گذران وقت بکار می‌روند نه برای یک هدف مشخص و شناخته شده؛ و اگر به همین منوال ادامه پیدا کند می‌تواند به یک بحران در درون خانواده تبدیل شود. 

وی در مورد تاثیر شرایط اقتصادی بر استفاده بیشتر از شبکه‌های اجتماعی گفت: از نظر اقتصادی اگر فرد در شرایطی نباشد که اوغات فراقت مناسبی داشته باشد و برای آن هزینه کند، بیشتر وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی سپری خواهد کرد. فشار اقتصادی باعث می‌شود که افراد برای گذران اوقات فراغت سالم و درست یا پول نداشته باشند و یا اولویتشان نباشد در نتیجه به سمت شیوه‌های ساده‌تر و کم هزینه‌تر می‌روند و شبکه‌های اجتماعی متاسفانه در دسترس‌ترین ابزار موجود برای این منظور هستند و بسیار می‌توانند نقش‌آفرینش باشند.

شریفی‌یزدی در مورد ارتباط میان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و نیاز به هویت‌یابی فردی گفت:  ویژگی بارز رسانه سوشیال مدیا و شبکه‌های اجتماعی برخلاف سایر رسانه‌ها دو طرفه بودن آن است. به عنوان مثال، رادیو، تلویزیون، روزنامه و امثالهم رسانه‌های یکطرفه هستند به این معنی که گروهی تولید محتوا می‌کنند و عده‌ای نیز از آن استفاده می‌کنند. ولی شبکه‌های اجتماعی، چون دو طرفه هستند هویت فردی در اینجا بیشتر مطرح می‌شود، چون افراد می‌توانند با لایک کردن، کامت گذاشتن و یا پست و استوری گذاشتن ابراز وجود و اظهار نظر کنند. در واقع سوشیال مدیا به بحث هویت فردی تاثیر زیادی دارد حال ممکن است که این هویت فردی غلط شکل بگیرد با این حال شبکه اجتماعی در این زمینه، چه مثبت و چه منفی بسیار اثر گذار است.

وی در مورد جنبه‌های مثبت شبکه‌های مجازی و بازسازی تعاملات اجتماعی از طریق شبکه‌های اجتماعی گفت:، چون این شبکه دو سویه است اگر درست از آن استفاده شود باعث می‌شود که وابستگان و اقوام که قبلا از حال یکدیگر بی‌خبر بودند اکنون بصورت روزانه از حال یکدیگر با خبر باشند، حتی اگر در اقصی نقاط ایران یا جهان باشند. 

شریفی‌یزدی افزود: تنها راه حل مشکلاتی که توسط شبکه‌های اجتماعی بوجود آمده است افزایش سواد رسانه‌ای است و تا زمانی که به سواد رسانه‌ای به عنوان یک اوجب نگاه نشود مشکلات برقرار خواهد بود. سواد رسانه اگر در چارچوب کار حاکمیت قرار بگیرد برای اصلاح استفاده از انواع رسانه‌ها، بخصوص شبکه‌های اجتماعی بسیار موثر خواهد بود.