زلزله تشدید تحریم‌های نفتی و سناریو‌های سخت پیش‌روی ایران
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، تحریم‌های اتحادیه اروپا که ظاهراً برای قطع درآمد‌های نفتی مسکو طراحی شده، همزمان با هشدار دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر خریداران نفت روسیه در صورت متوقف نشدن جنگ اوکراین ظرف ۵۰ روز، بازار انرژی را در آستانه بی‌ثباتی بی‌سابقه قرار داده است. در این میان، آمار‌های میدانی نشان می‌دهد تحریم‌کنندگان با چالش‌های غیرمنتظره‌ای مواجه شده‌اند.
فروپاشی سقف قیمت: ناکامی غرب در عمل
برخلاف تصور اولیه، تحریم‌های اروپا نه تنها نتوانسته جریان نفت روسیه را قطع کند، بلکه به نظر می‌رسد مسکو با توسعه استراتژی‌های پیچیده، موفق به خنثی‌سازی آنها شده است. آمار‌های منتشرشده توسط مراکز ردیابی کشتی‌ها حاکی از آن است که روسیه ناوگان موسوم به «کشتی‌های سایه» خود را به ۴۴۷ فروند رسانده که ۱۰۵ فروند آن تنها در سه ماه گذشته افزوده شده است.
این نفت‌کش‌ها که فاقد بیمه بین‌المللی بوده و تحت پرچم‌های مبهمی مانند کامبوج یا گینه استوایی فعالیت می‌کنند، روزانه قادر به انتقال ۷.۲ میلیون بشکه نفت هستند.
آنها با استفاده از تکنیک انتقال محموله در آب‌های بین‌المللی (Ship-to-Ship)، ردپای نفت روسیه را پاک می‌کنند.
همزمان، هند به عنوان بازیگر کلیدی این معادله، واردات نفت روسیه را در ژوئن ۲۰۲۵ به رکورد بی‌سابقه ۲.۱ میلیون بشکه در روز رسانده است.
این کشور با بهره‌گیری از تخفیف ۳۰ تا ۴۰ درصدی، نفت روسیه را در پالایشگاه‌های خود پردازش کرده و فرآورده‌های پالایشی را به قیمت بازار جهانی به اروپا صادر می‌کند. این چرخه هوشمندانه عملاً هسته تحریم‌های اروپا را بی‌اثر ساخته است.
واکنش بازار به این تحریم‌ها نیز قابل تأمل است.
قیمت نفت برنت علیرغم تشدید تنش‌ها، در محدوده ۷۰ دلار تثبیت شده که نشان‌دهنده بی‌اعتمادی فعالان بازار به اثربخشی تحریم‌هاست.
تحلیلگران این ثبات قیمت را مرهون دو عامل کلیدی می‌دانند: نخست افزایش تولید کشور‌های خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی و امارات که با پرکردن خلاء ایجادشده توسط هند، روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت بیشتر به اروپا صادر می‌کنند، و دوم افزایش چشمگیر صادرات نفت ایران که به ۱.۷ میلیون بشکه در روز رسیده و فشار عرضه را کاهش داده است.
تهدید ترامپ: سه سناریوی محتمل
تهدید دونالد ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر خریداران نفت روسیه در صورت عدم توقف جنگ ظرف ۵۰ روز، بازار را با سه سناریوی متمایز مواجه کرده است.
محتمل‌ترین سناریو با احتمال ۵۰ درصد، تثبیت قیمت نفت در محدوده ۷۰ تا ۷۵ دلار است.
این سناریو مبتنی بر دو پیش‌فرض است: مقاومت کشور‌هایی مانند هند و چین در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا و افزایش ۲۰ درصدی تولید کشور‌های خلیج فارس که می‌تواند خلاء نفت روسیه را پر کند.
هند که ۳۸ درصد واردات نفت خود را از روسیه تأمین می‌کند، قبلاً اعلام کرده تحریم‌های یکجانبه آمریکا را نمی‌پذیرد و از سیستم پرداخت غیردلاری CIPS چین برای تداوم مبادلات استفاده خواهد کرد.
سناریوی دوم با احتمال ۳۰ درصد، شوک قیمتی کوتاه‌مدت را پیش‌بینی می‌کند. در این حالت، خروج ۴.۵ میلیون بشکه نفت روسیه از چرخه رسمی مبادلات می‌تواند قیمت را به مرز ۹۰ دلار برساند و تورم جهانی را ۲.۵ درصد افزایش دهد. این سناریو هرچند نگران‌کننده است، اما به دلیل توسعه ناوگان سایه روسیه و توانایی مسکو در دور زدن تحریم‌ها، اثرات آن پایدار نخواهد بود.
سناریوی سوم و کم‌احتمال‌تر با احتمال ۲۰ درصد، تقسیم ساختاری بازار جهانی نفت به دو بخش رسمی و غیررسمی را ترسیم می‌کند.
در این سناریو، نفت روسیه و ایران با تخفیف‌های ۴۰ درصدی در شبکه‌ای موازی و خارج از کنترل غرب مبادله می‌شود، در حالی که نفت خلیج فارس با قیمت‌های بالاتر در بازار رسمی عرضه می‌گردد. این تقسیم‌بندی می‌تواند نقش سازمان‌هایی مانند اوپک را به عنوان تنظیم‌کننده بازار جهانی نفت تضعیف کند.
بحران موقعیت ایران: وابستگی مرگبار
در میان این تحولات پیچیده، ایران با چالش‌های ساختاری عمیقی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. وابستگی ۹۰ درصدی صادرات نفت به چین که با تخفیف‌های غیرشفاف همراه است، سالانه دست‌کم ۱۲ میلیارد دلار از درآمد‌های ملی را کاهش می‌دهد.
این مسئله زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم ۷۵ درصد تأسیسات نفتی کشور به دلیل تحریم‌های فناوری و کمبود سرمایه‌گذاری خارجی، با ظرفیتی ۳۰ درصد پایین‌تر از توان واقعی عمل می‌کنند.
همزمان، تهدیدات امنیتی علیه زیرساخت‌های انرژی ایران در پی تنش‌های منطقه‌ای، ریسک اضافه‌تری به معادله وارد کرده است. بر اساس داده‌های ماهواره‌ای، حملات اخیر به تأسیسات نفتی ایران باعث کاهش ۱۵ درصدی تولید در مناطق غربی کشور شده است.
فرزین سوادکوهی تحلیلگر ارشد حوزه انرژی در همین رابطه در گفتوگویی که با شبکه خبری ایران ۲۴ داشت ضمن بیان ارزیابی جامع خود از وضع کنونی بازار نفت به چند نکته کلیدی پرداخت.
به گفته وی، سازه تحریم‌های غرب علیه روسیه بر سه پایه استوار بود: همبستگی کشور‌های غربی، ناتوانی روسیه در یافتن بازار‌های جایگزین، و توان نظارتی برای کنترل جریان نفت. امروز هر سه این پایه‌ها با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند.
سوادکوهی افزود: توسعه ناوگان سایه روسیه که ۴۰ درصد بزرگ‌تر از کل ناوگان نفتی انگلیس است، همراه با هوشمندی هند در بهره‌گیری از تناقضات ژئوپلیتیک، عملاً تحریم‌ها را به ابزاری نمایشی تبدیل کرده است.
این کارشناس ارشد بازار نفت در مورد تهدید ترامپ نیز معتقد است که این اخطار بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا عملیاتی. اجرای کامل تعرفه ۱۰۰ درصدی به معنای شوک تورمی ۸ درصدی برای اقتصاد آمریکا در آستانه انتخابات نوامبر است که برای هر سیاستمداری خودکشی محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: حتی در صورت اجرا، روسیه با سیستم پرداخت غیردلاری CIPS چین و معاملات تهاتری، جریان نفت خود را حفظ خواهد کرد. تجربه ایران نشان داده کشور‌های تحریم‌شده با گذشت زمان، سازوکار‌های پیچیده‌تری برای دور زدن محدودیت‌ها توسعه می‌دهند.
در مورد وضعیت ایران، سوادکوهی هشدار می‌دهد که وابستگی مفرط به چین نه تنها درآمد‌های ملی را کاهش داده، بلکه توان مانور دیپلماتیک کشور را نیز به شدت محدود کرده است.
وی راه برون‌رفت از این مخمصه اقتصادی - سیاسی را در گرو سه اقدام فوری می‌داند که شامل: تنوع‌بخشی به مشتریان نفتی از طریق فعال‌سازی کریدور‌های جایگزین مانند ونزوئلا و سوریه، شفاف‌سازی قرارداد‌های نفتی و انتشار جزئیات واقعی تخفیف‌ها به چین، و جذب فناوری روز از طریق مشارکت با شرکت‌های مستقل بین‌المللی در توسعه میادین مشترک.
سوادکوهی تأکید کرد: جهان در آستانه گذار تاریخی به سمت انرژی‌های پاک قرار دارد. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در اروپا و آسیا سالانه ۱۵ درصد رشد داشته و صنعت شیل آمریکا نیز با کاهش ۳۵ درصدی حاشیه سود، جذابیت خود را از دست داده است.
وی افزود: پنجره فرصت ایران برای بهره‌برداری از ذخایر عظیم نفت و گاز حداکثر ۲۰ سال دیگر باز خواهد بود. اگر امروز زیرساخت‌های فرسوده با فناوری روز بازسازی نشوند، فردا نه مشتری‌ای برای نفت ایران وجود خواهد داشت و نه درآمدی. این تحولات، آخرین زنگ بیداری برای تصمیم‌گیران حوزه انرژی کشور محسوب می‌شود.
