چرایی گرایش جوانان به خالکوبی؛ خرید هویت با فروش ظاهر
خالکوبی یا «تتو» یکی از کهن‌ترین روش‌های بیان هویت و باور‌های فردی در تاریخ بشر است که در گذر زمان معانی و کاربرد‌های متنوعی یافته است. در گذشته، طرح‌های حک‌شده روی بدن معمولاً نماد قدرت یا تعلق به گروهی خاص بودند، اما امروز تتو بیشتر به عنوان وسیله‌ای برای نمایش شخصیت، سلیقه و سبک زندگی افراد شناخته می‌شود.
در ایران هم این رسم سابقه‌ای تاریخی و فرهنگی دارد و در سال‌های اخیر، به‌ویژه بین جوانان، بسیار رایج شده است. برای مثال، چنانکه مولانا در مثنوی بدان اشاره کرده، مردم شهر قزوین عادت داشتند با سوزن روی پشت، بازو یا دستشان نقش‌هایی مثل اسم یا تصویر انسان و حیوان بکشند.
کسانی که در این کار مهارت داشتند «دلاک» نامیده می‌شدند. دلاک مرکب را با سوزن زیر پوست می‌بُرد و تصویری دائمی روی بدن ایجاد می‌کرد؛ همان کاری که امروز آن را «تتو» می‌نامیم. مولوی هم در مثنوی معنوی داستان جالبی درباره این رسم نقل کرده است.
در این خصوص شبکه خبری ایران ۲۴ گفت‌و‌گویی با دکتر «امان‌الله قرایی‌مقدم» جامعه‌شناس و استاد دانشگاه داشته و نظر وی را جویا شده است که در پی می‌آید:
قرایی‌مقدم درباره پیشینه خالکوبی در ایران توضیح داد: خالکوبی در ایران ریشه‌ای کهن دارد و از دیرباز در میان اقوام مختلف رواج داشته است. هنوز هم در میان کردها، به‌ویژه زنان کرد، مرسوم است که بین دو ابرو یا میان انگشت شست و اشاره طرح‌هایی خالکوبی کنند. این رسم در مناطقی، چون لرستان، کردستان، ایلات قشقایی، بویراحمد، سیستان و بلوچستان، بوشهر و همچنین در نواحی جنوب خوزستان دیده می‌شود.
وی ادامه داد: خالکوبی در ایران دارای پشتوانه فرهنگی است. به عنوان نمونه، در مثنوی مولوی داستانی با عنوان «کبودی زن قزوینی» به این موضوع اشاره دارد. همچنین در گذشته، پهلوانان در گودخانه‌ها خالکوبی می‌کردند زیرا این کار را نمادی از قهرمانی، مقاومت و توان تحمل درد می‌دانستند.
این جامعه‌شناس افزود: در سال‌های اخیر، به‌ویژه سلبریتی‌ها در حوزه‌هایی مانند فوتبال، کشتی و ... با خالکوبی کردن روی دست‌ها و سایر بخش‌های بدن نوعی خودنمایی را دنبال می‌کنند. این روند سبب شده است که بسیاری از جوانان، تحت تأثیر فضای احساسی و هیجانی، بیش از پیش به این پدیده گرایش پیدا کنند تا خود را مطرح سازند و هویتی متفاوت از دیگران به نمایش بگذارند.
وی در ادامه با اشاره به نظریه «پیتریم سوروکین» گفت: ذهنیت نسل جوان امروز بیش از هر چیز بر ظاهر افراد متمرکز است. سوروکین تاریخ بشر را به سه دوره ذهنی تقسیم می‌کند: نخست، دوران عقلانی که از یونان باستان تا قرن پنجم ادامه داشت و عقلانیت در آن غالب بود؛ دوم، دوران شهودی که تا قرن سیزدهم میلادی استمرار یافت و باور‌ها و اعتقادات دینی در آن نقش اصلی را ایفا می‌کرد؛ و سوم، دوران حسی و مادی که از قرن شانزدهم به بعد آغاز شد و در آن، توجه انسان‌ها بیش از هر چیز به ظاهر و نمود‌های مادی زندگی معطوف گشت. جوانان امروز نیز در همین فضای حسی و مادی قرار دارند و به همین دلیل بیش از پیش به ظاهر خود توجه نشان می‌دهند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: امروز در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که ظاهر افراد بیش از هر چیز هویت آنها را تعریف می‌کند و یکی از ابزار‌های برجسته در این زمینه، خالکوبی است. در کلان‌شهرها، جایی که افراد یکدیگر را به‌خوبی نمی‌شناسند، بسیاری برای معرفی و مطرح کردن خود از نشانه‌های بیرونی و مادیات استفاده می‌کنند. در چنین فضایی، ظاهر افراد به معیاری برای قضاوت دیگران تبدیل شده است زیرا انسان‌ها در این دنیای پرهیاهو اغلب احساس بی‌هویتی، تنهایی و گمنامی می‌کنند.
وی افزود: خالکوبی‌های امروزی تفاوت چشمگیری با خالکوبی‌های سنتی پهلوانان دارد زیرا بیشتر با هدف خودنمایی انجام می‌شوند. بر اساس نظریه سورکین، در تمدن حسی، افراد بر اساس نمود‌های ظاهری قضاوت می‌شوند و همین امر موجب می‌گردد انسان‌ها به موجوداتی بی‌احساس، خودمدار، منفعت‌طلب و مصلحت‌گرا تبدیل شوند؛ گویی هویت واقعی آنان پشت ظاهرشان پنهان می‌ماند.
قرایی‌مقدم درباره پیامد‌های اجتماعی این پدیده توضیح داد: بر اساس فرهنگ و ارزش‌های اصیل جامعه ما، چنین گرایش‌هایی می‌تواند نوعی پشت پا زدن به سنت‌ها، هنجار‌های دینی، اعتقادی، ملی و فرهنگی تلقی شود و در نهایت به ترویج ناهنجاری‌ها و فساد اخلاقی در جامعه بینجامد.
وی تأکید کرد: این روند افراد را در معرض آسیب‌های گوناگون قرار می‌دهد. به‌ویژه جوانان نباید با تأثیرپذیری از سلبریتی‌ها یا ورزشکارانی که الگوی آنان هستند، به این کار روی آورند زیرا پ سلبریتی‌هایی که به چنین رفتار‌هایی دامن می‌زنند، در واقع به جامعه ایرانی خیانت می‌کنند و با تضعیف شخصیت خود، الگوی نامناسبی برای نسل جوان می‌شوند؛ الگویی که پیامد‌های منفی و جبران‌ناپذیری به همراه دارد.
