بهروز غریب پور: اپرای عروسکی ایران در دنیا اول است

بهروز غریب‌پور در گفت‌ وگو با ایران۲۴ درباره اینکه در اجرای مجدد اپراهای عروسکی چه مواردی تغییر می‌کند، عنوان کرد: هر اثری موقع اجرای مجدد چه ۲۰ سال از آن گذشته باشد چه ۲ سال، طبعا باید از هر نظر دوباره مورد بازسازی و تولید مجدد قرار بگیرد. 

وی افزود: همه موارد بازتولید می‌شود به جز فایل‌ موسیقی. برای فایل موسیقی هزینه می‌شود. در این آثار خواننده‌های ارجمندی حضور داشتند که برخی آنها در قید حیات نیستند و یادگارهای ملی محسوب می‌شوند از این رو فایل صوتی تغییر نمی‌کند. اما در مورد سایر جوانب مثل عروسک‌ها و دکور تغییرات اساسی انجام می‌شود. چون طراهی همیشه با خود من است همه آنچه قبلا خودم انجام دادم را هم زیر سوال می‌برم تا در اجرای جدید به شکل زیباتر و موثرتری برسیم. اپرای عروسکی مولوی به جشنواره بزرگ تئاتر چخوف دعوت شد که این حاصل همین بازنگری مجدد و رشد زیبایی شناسی در هر دو اثر است.

غریب‌پور که امسال دو اپرای عروسکی «مولوی» و «عاشورا» را مجددا به روی صحنه برده است، درباره استقبال از این آثار گفت: استقبال از اپرای «مولوی» فوق‌العاده بود. به دلیل اینکه سفر روسیه را پیش رو داشتیم اجراها را موقتا تعطیل کردیم. اما در داخل کشور دو جا دعوت شدیم و این نشان دهنده این است که انعکاس بسیار خوبی داشته است. برای اجرای اپرای «عاشورا» به شیراز دعوت شدیم و چون سرگرم تولید مجدد «اپرای حافظ» بودیم نرفتیم. در آینده اپرای «حافظ» و «مولوی» را در شهرهای دیگر بنابر دعوت‌هایی که شده است اجرا خواهیم کرد.

وی که اوایل دهه هشتاد با تشکیل گروه هنری «آران» به صورت تخصصی به اپرای عروسکی پرداخته است، با بیان اینکه پیش از او تلاشی در این خصوص صورت نگرفته، درباره این نوع اجرا گفت: حتی در غرب هم آنطور که باید برای اپرای عروسکی تلاشی صورت نگرفته است. دلیلش هم واضح است. ما در اروپا روند اپرای زنده را داریم که حداقل نزدیک به سه قرن از حضور بسیار جدی‌اش می‌گذرد. اپرای زنده دارای ویژگی‌هایی است که به تدریج طی سال‌ها و قرن‌ها در اروپا شکل گرفته است. مدرسه ای که باید خواننده اپرا تربیت کند، ارکستر ویژه اپرا، رهبر ارکستر ویژه اپرا، طراحی صحنه اپرا و همه عناصری که به اجرای زنده یک اپرای با شکوه می‌توانند کمک بکنند طی سال‌ها شکل گرفته‌اند.

کارگردان نمایش «آرش کمانگیر» افزود: بنابراین با وجود اپرای زنده، اپرای عروسکی شکل کمک آموزشی پیدا می‌کند. در واقع اپرای عروسکی برای مخاطبان در سنین پایین اجرا می‌شود برای اینکه مخاطبان آینده اپرا به وجود بیایند. به این دلیل عناصری که در یک اپرای زنده یا اجرای زنده وجود دارد در اپرای عروسکی غربی وجود ندارد. حتی خلاصه شده اپراها را به نمایش می‌گذارند.

غریب پور با بیان اینکه ایران در شاخه اپرای عروسکی در جایگاه نخست دنیا قرار می‌گیرد، ادامه داد: بهترین و ویژه‌ترین نوع اپرای عروسکی در اتریش است؛ اپرای سالزبورگ که اکنون حالت توریستی و در عین حال کمک آموزشی پیدا کرده است و از ابتدا هم هدفش این بود که نسل آینده مخاطبان اپرا را تربیت کند. بنابراین کارگردانی تئاتر عروسکی نمی کردند فقط تقلیدی از اجراهای زنده را انجام می‌دادند.

نویسنده و کارگردان فیلم سینمایی «تنبل قهرمان» تصریح کرد: اولین ویژگی اپراهای گروه تئاتر عروسکی «آران» که با کارگردانی و طراحی من انجام می‌شود، این است که فی نفسه اجراهای مستقل اند و در سراسر جهان نمی‌توان برای آنها قیاسی پیدا کرد. همه آثاری که در اپراهای عروسکی در بعضی از نقاط اروپا انجام می‌شود، تقلیدی از اجراهای زنده اپرایی است در حالیکه اپراهای ما مستقل هستند.

غریب پور افزود: هیچ کدام از آثار تولیدی گروه آران شامل اپرای «عاشورا»، «مولوی»، «حافظ»، «سعدی»، «عشق»، «لیلی و مجنون» و حتی «مکبث»» تقلیدی از اجرای زنده نیستند. این اولین ویژگی است که گروه ما را منحصر به فرد می‌کند.

وی ادامه داد: در اجراهای اپرای عروسکی غربی طراحی و زیبایی شناسی صحنه وجود ندارد و فقط معطوف می‌شود به اجراهایی که مطلوب مخاطبانی با محدوده سنی پایین است. این آثار برای مخاطب بیشتر از اینکه دارای تاثیر ژرف فلسفی و اخلاقی باشند، لذت بخش هستند. اما به هر یک از آثار ما که نگاه کنید منشأ آنها حکمت، فلسفه و باورهای عمیق فرهنگی است. ضمن اینکه احوال اجتماعی دوران‌های مختلف را هم بیان می‌کند.

غریب‌پور درباره سالن فردوسی که با تلاش او ویژه اجراهای عروسکی ساخته شده است، توضیح داد: سالن ما به تدریج، با خون دل و اصرار، با صرف هزینه‌هایی که ماحصل درآمدهای گروه بوده و با کمک های بنیاد فرهنگی هنری رودکی، تبدیل شده به سالنی که از هر نظر حرفه‌ای است. این سالن از هر نظر با سالن‌های دیگر متفاوت است.

وی با انتقاد از شرایط تدریس تئاتر عروسکی در دانشگاه‌ها گفت: اساتید در دانشکده‌ها بیشتر کتاب‌های ترجمه شده را سر هم می‌کنند و دانشجو را بی سواد بار می‌آورند چون خودشان هم غالبا بی سوادند. بسیاری از آنها تجربه عملی ندارند و آنچه که در دنیا می گذرد را ندیده‌اند و تحقیق نمی‌کنند. بدین ترتیب عمر دانشجو را بر باد می‌دهند.

غریب‌پور خاطر نشان کرد: خیلی از دانشجوهایی که به گروه من می‌آیند تازه با کار عملی آشنا می‌شوند. بنابراین طبیعی است که آنچه دانشکده‌ها تحویل می‌دهند آثار بسیار بسیار سطحی و حداقلی است. در هیچکدام از این دانشکده‌ها یک پلاتو مناسب برای تمرین و بازی دهندگی انواع شیوه‌ها و یا ساخت عروسک‌ها وجود ندارد. من هرجایی که بودم سعی کردم اینکار را بکنم مثلا وقتی که در دانشکده سینما و تئاتر درس می‌دادم پلاتویی ایجاد کردم. اخیرا سوال کردم آن پلاتو چه شده که گفتند به کارگاه تبدیلش کردند. تالارهنر را بازسازی کردم تا ویژه تئاتر عروسکی باشد و دانشکده بتواند محصولات دانشگاهی را آنجا برگزار کند. اما اکنون تبدیل شده به بازار و همه کارهای عروسکی و دانشجویان فراموش شده‌اند.

کارگردان نمایش «بینوایان» درخصوص حمایت از گروه و تلاش‌های خود در حوزه تئاتر عروسکی بیان داشت: در مواردی من باید سال‌ها بدوم تا بتوانم هزینه تولید را فراهم کنم. سال ۱۳۹۶ من «همای همایون» را بر اساس منظومه‌های «همای و همایون» و «گل و نوروز» خواجوی کرمانی نوشتم. هنوز در حال دویدنم تا بودجه گیر بیاورم و کار را روی صحنه ببرم. هر کس دیگری بود همان سال‌های اول عطای این کار را به لقایش می‌بخشید و می‌رفت ولی من چون می‌دانم و ایمان دارم که تاثیر جهانی داریم این کار را ادامه دادم.

غریب‌پور در خصوص بازتاب و تاثیر جهانی اپراهای عروسکی‌، به استقبال دبیر جشنواره تئاتر چخوف از اپرای «مولوی» اشاره کرد که با وجود مشغله هایش سه بار به تماشای این اپرای عروسکی آمده و گفته است که به این کارگردان و بازی دهندگانش تعظیم می‌کند.

وی گفت: این نشان دهنده این است که پتانسیلی وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. اخیرا با مدیر عامل بنیاد رودکی این مسائل را در میان گذاشتم قول‌هایی دادند که ان‌شاءالله عملی شود. از جمله قول‌هایی که داده بودند و انجام شد این است که ما سیستم برق سالن را با بودجه قابل توجهی کلا دگرگون کردیم و بهبود بخشیدیم. به زودی موزه گروه تئاتر عروسی آران هم تکمیل تر خواهد شد و بهره برداری می‌شود تا یک موزه دائمی ماریونت در ایران وجود داشته باشد. اینها حمایت‌هایی است که شده و بی انصافی است اگر بگویم اصلا حمایت نشده است ولی برای تولید اگر ما سالانه بودجه داشتیم هر سال یک اپرا اجرا می کردیم.

طراح و کارگردان اپرای عروسکی «رستم و سهراب» در پاسخ به اینکه در آثار بعدی خود به موضوعات معاصر هم خواهد پرداخت، گفت: موضوعات معاصر هم در دستور کار من بوده و هست. مثلا یکی از اپراهایی که نوشته‌ام «کاوه ناتمام» است که دو داستان را پیگیری می‌کند؛ یکی داستان ضحاک است و در درون آن کودتای ۲۸ مرداد است. بنابراین من رویکردم این نبوده که در واقع فقط یک اثر تاریخی و اسطوره‌ای روی صحنه بیاورم، در عین حال به مسائل معاصر هم توجه داشته‌ام.

وی افزود: چندین بار دعوت شدیم در دبی اجرا کنیم. یکبار یک تهیه کننده بخش خصوصی پیشنهادی کرد که اپرایی بر اساس زندگی و اشعار هوشنگ ابتهاج بنویسم، من اعلام آمادگی کردم ولی فقط همان شب مطرح شد. 

غریب‌پور در خصوص دشواری نگارش لیبرتو(اپرانامه) توضیح داد: نوشتن لیبرتو عمرمی‌خواهد. به این سادگی نیست. اگر ساده بود اکنون ایران غرق لیبرتو شده بود. برای اینکه ما شاعر زیاد داریم ولی لیبرتو اثر دراماتیکی است که باید به زبان شعر و متناسب با خواندن و اجرا نوشته شود. اگر کار هرکسی بود اکنون حداقل دو تا بهروز غریب پور دیگر هم داشتیم! 

کارگردان نمایش «کلبه عمو تم» درباره اجراهای آینده گروه آران گفت: دو اپرا داریم که هر دو بر اساس زندگی حافظ است. یکی از این آثار توسط امیر پورخلجی آهنگ سازی شده و خوانند این اثر علیرضا قربانی است. آقای زند وکیلی ،مرحوم اسحاق انور، وحید تاج، هاله سیفی زاده و بسیار ی از خواننده‌های دیگر در اینکار همکاری کرده‌اند که سال‌ها پیش تولید شده و اینبار روی صحنه می‌رود. اپرای دیگر آهنگسازی‌اش توسط بهزاد عبدی انجام شده است. اگر همه اتفاقات درست پیش برود اول در شیراز در مهر ماه اجرا می‌کنیم و بعد از برگشت در تهران اجرا خواهیم داشت.