معلولیت در قاب سینما/جایی که عشق نقص را میپوشاند
به گزارش شبکه خبری ایران۲۴، سوم دسامبر (۱۲ آذر) روز جهانی کم توانان است و سازمان ملل متحد از سال ۱۹۹۲ این روز را روز جهانی افراد دارای معلولیت نامگذاری کرد؛ روزی برای افزایش آگاهی عمومی، گسترش سیاستهای حمایتگر و نقد ساختارهایی که هنوز هم زندگی میلیونها انسان را با محدودیتهای مضاعف روبهرو میکند.
در ایران، هرچند با قانونگذاریها در حوزه حقوق افراد دارای معلولیت در سالهای اخیر گامهایی برداشته شده، اما همچنان فاصله میان قانون و واقعیت، میان شعار و اجرا و میان نیازهای واقعی این قشر و امکانات موجود زیاد است. از مناسبسازی شهر گرفته تا دسترسی شغلی، آموزشی، هنری و رسانهای، در همه زمینهها برای این قشر از جامعه آنطور که باید برنامهریزی نشده و نیازهای معلولان در نظر گرفته نشده است.
در این میان سینما، بهعنوان آینه جامعه، نقشی دوگانه داشته است، گاهی گرفتار کلیشهها شده و گاهی هم با نگاه انسانی و دقیقش توانسته روایتهایی خلق کند که نه ترحمبرانگیزند و نه قهرمانسازی اغراقشده دارند؛ روایتهایی که خودِ زندگیاند، با تمام فراز و فرودهایش؛ و لحظات واقعی و تلخ و شیرینی که دارد.
آنچه در ادامه میآید معرفی شش اثر مهم سینمای ایران است که در چهار دهه گذشته به موضوع معلولیت پرداختهاند و هر یک سهمی در گفتمان فرهنگی این حوزه داشتهاند.
۱. سوتهدلان
«سوته دلان»(1356) ساخته علی حاتمی و بازی ستارههای سینمای قبل از انقلاب، روایتی از عشق، سردرگمی و ناکامی در دنیای افرادی با نیازهای ویژه است.
حبیب آقا ظروفچی (جمشید مشایخی)، کاسب خوشنامی است که در پیرانه سری ازدواج نکرده و زندگی خود را وقف مادرش و برادر ناتنیاش مجید (بهروز وثوقی) که مشکل ذهنی دارد کرده است.
مجید که عقل سالمی ندارد باری اضافی بر دوش حبیب آقاست و با عاشق شدنهای گاه و بیگاهش او را به زحمت میندازد.
حبیب آقا به واسطه یک دوست مجید را با زنی آشنا می کند و ....
علی حاتمی این داستان را در بستری از عشق، خستگی، مسئولیت و رنج روایت کرده و بهروز وثوقی در یکی از متفاوتترین نقشهایش، تصویری انسانی و بدون اغراق از فرد کمتوان ذهنی ارائه میدهد.
دراین فیلم علاوه بر بهروز وثوقی و مرحوم جمشید مشایخی بازیگران دیگری مانند فخری خوروش، شهره آغداشلو و جهانگیر فروهر ایفای نقش کردهاند.
۲. گلهای داوودی
«گلهای داوودی»(1363) که رسول صدرعاملی آن را نخستین فیلم عاشقانه پس از انقلاب میداند، به نویسندگی فریدون جیرانی و بر اساس داستانی از قاضی ربیحاوی ساخته شده است.
بیژن امکانیان دراین فیلم نقش پسری نابینا را ایفا کرده است.
پدر جواد که به خاطر یک مشاجره مسبب قل دوستش میشود به زندان رفته و چند سال بعد در آستانه آزادی، در زندان کشته میشود. مادر جواد از گفتن حقیقت به فرزند نابینای خود که در آستانه برگزاری مراسم ازدواجش قرار دارد خودداری میکند و از استوار هدایت میخواهد به عنوان پدر جواد در مراسم عروسی حاضر شود. اما جواد حقیقت را میفهمد...
پروانه معصومی، داوود رشیدی، جمشید مشایخی و بیژن امکانیان از بازیگران این فیلم هستند.
۳. مسافران مهتاب
مهدی فخیمزاده «مسافران مهتاب»(1366) را نوشته، کارگردانی کرده و خودش نیز در آن ایفای نقش کرده است.
وی در این فیلم در نقش «نمکی» ظاهر شده، شخصیتی که دارای معلولیت ذهنی است و با دیالوگ معروف «میخوای اذیت کنی؟» بین مردم شهرت دارد.
سلیمان برادر نمکی در پی بیکاری و فقر تصمیم میگیرد به همراه نمکی به شهر بیاید. اما نمکی در شهر گم میشود، کودکی را میرباید و مشکلاتی به وجود میآورد.
علاوه بر مهدی فخیمزاده، حسین گیل، خسرو امیر صادقی و محمود بهرامی نیز در این فیلم ایفای نقش کردهاند.
۴. پرنده کوچک خوشبختی
«پرنده کوچک خوشبختی»(1366) به کارگردانی پوران درخشنده و نویسندگی سیروس تسلیمی، دومین تجربه بلند سینمایی درخشنده است.
داستان این فیلم دربارهٔ دختری به نام ملیحه (عطیه معصومی) است که بر اثر ضربه روحی در کودکی قدرت تکلم خود را از دست دادهاست و با یادآوری گذشته دچار تشنج عصبی میشود. او با همه دعوا میکند و با کسی دوست نیست و یک بار اقدام به خودکشی میکند تا اینکه با ورود خانم شفیق (هما روستا) تغییراتی در زندگی ملیحه اتفاق میافتد.
درخشنده که یکی از پیشگامان سینمای اجتماعی در حوزه کودکان است در این فیلم به به آسیبشناسی شیوههای تعلیم و تربیت پرداخته و مشکلات افراد با نیازهای ویژه را در چنین فضای مسمومی به تصویر کشیده است.
فیلم با نگاهی تربیتی و روانشناسانه نشان میدهد که چگونه محیط و رفتار بزرگسالان میتواند جهان درونی کودکی دارای معلولیت را شکل دهد.
امین تارخ، هما روستا، جمیله شیخی و عطیه معصومی بازیگران «پرنده کوچک خوشبختی» هستند.
۵. بچههای ابدی
فیلمنامه «بچههای ابدی»(1385) را پوران درخشنده خودش نوشته و آن را کارگردانی کرده است.
او در این فیلم بار دیگر به سراغ جامعه معلولان رفته و اینبار بیماری مبتلا به سندروم دان را به تصویر کشیده است.
شهاب حسینی در این فیلم با الهام حمیدی همبازی شده و نقش ایمان را بازی کرده است. مردی که درآستانه ازدواج با زن مورد علاقهاش است، اما برادری مبتلا به سندروم داون دارد که به شدت به او وابسته است.
حضور بازیگر دارای سندروم داون در فیلم نیز بر اصالت روایت افزوده است.
پانتهآ بهرام برای ایفای نقش در این فیلم، سیمرغ بلورین نقش دوم زن را از بیست و پنجمین جشنواره فجر برنده شده است.
۶. حوض نقاشی
«حوض نقاشی»(1391) به کارگردانی مازیار میری و نویسندگی حامد محمدی روایتی از زندگی یک زوج دارای معلولیت ذهنی است.
شهاب حسینی و نگار جواهریان در این فیلم نقش زوج معلولی را ایفا کردهاند که پسرشان کاملا سالم است و از اینکه والدینش در چنین شرایطی هستند احساس شرم میکند.
«حوض نقاشی» روایتی عاشقانه و لطیف از یک زوج کمتوان ذهنی است؛ زوجی که تلاش میکنند زندگی مستقلی بسازند، فرزندشان را بزرگ کنند و از قضاوت سنگین جامعه جان سالم به در ببرند.
شهاب حسینی و نگار جواهریان در این فیلم بازیهایی ظریف و کنترلشده ارائه دادهاند و شخصیتها کاملاً انسانی و باورپذیر جلوه کرده است.
این فیلم چند جایزه بینالمللی از جمله جایزه بهترین فیلم جشنواره بینالمللی فیلم کودک شارجه را بدست آورده است.
نگار جواهریان در جشنواره سی و یکم فجر برای بازی در «حوض نقاشی» نامزد دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن شده است.
