به گزارش رسانه تحلیلی تصویری بهمن به نقل از لیلا اصغرزاده ، خبرنگاران آیا هدیه پرداخت‌شده از سوی دستگاه‌ها را دریافت کنند یا از قبول آن سر باز زنند؟ آیا دریافت هدیه دور از شأن جایگاه خبرنگاری است؟ دریافت هدیه چه ضوابطی دارد؟ روابط‌عمومی‌ها چه بایدها و نبایدهایی را برای پرداخت هدیه باید رعایت کنند؟ هدیه خبرنگارانی و دریافت آن، همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در حوزه کار رسانه‌ای بوده است؛ موضوعی که مخالفان و موافقان خود را دارد. مخالفانی که دریافت هدیه را برابر با باج و رشوه می‌دانند و موافقانی که معتقدند پذیرش هدیه باعث افزایش تعامل بین خبرنگاران و دستگاه‌های مختلف می‌شود. در همین راستا اتاقی با حضور جمعی از اساتید و روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای در کلاب‌هاوس در تاریخ سه شنبه ۰۱ شهریور ۱۴۰۱ برگزار شد.
در همین باره حسین امامی، پژوهشگر فضای مجازی و مدرس دانشگاه با بیان اینکه بین هدیه و رشوه و حق‌الزحمه مرز بسیار باریکی وجود دارد، می‌گوید: رشوه، چیز با ارزشی است که فرد به امید نفوذ یا انجام کار خاصی که انتظار می‌رود، برایش انجام شود، دریافت می‌کند؛ درحالی‌که فردی که اقدام به دریافت هدیه می‌کند، انتظار یا توقعی ندارد و آن را بابت انجام کار خاصی دریافت نمی‌کند.
این پژوهشگر فضای مجازی و مدرس دانشگاه با اشاره به استفتای مقام معظم رهبری درباره پرداخت هدیه به خبرنگاران در مناسبت‌ها یا نشست‌های مختلف، می‌افزاید: آن‌طور که ایشان گفته‌اند، اگر در قانون اشاره و منع قانونی در این باره وجود نداشته باشد، دریافت هدیه مانعی ندارد و همه این موارد را مطابق با قوانین و مقررات باید دانست.
به گفته او، در قانون مطبوعات، هدیه دریافت‌کردن از سوی خبرنگار منع شده است و ممنوعیت منوط به آن است که در قبال هدیه انتظارها و توقعاتی وجود داشته باشد؛ مثلاً مطلب خاصی برای آن دستگاه نوشته شود؛ این درحالی است که دیوان محاسبات این استدلال را قبول نمی‌کند؛ چرا که آن‌ها معتقدند همه چیز ممنوع است؛ مگر اینکه مجاز‌بودن آن در قانون ذکر شده باشد.
امامی در ادامه با اشاره به استفتای آیت‌الله مکارم شیرازی در رابطه با دریافت هدیه از سوی خبرنگاران، می‌افزاید: از ایشان سؤال پرسیدند که اگر مبلغی به خبرنگار خارجی به‌منظور درج مطلب به نفع نظام اسلامی در رسانه‌های خارجی، پرداخت شود، چه حکمی خواهد داشت؟ او پاسخ داده است، اسم این کار رشوه نیست بلکه حق الزحمه‌ای است که در مقابل کار مثبت و مفید و مشروع پرداخته می‌شود؛ لذا این کار برای دهنده و گیرنده حق‌الزحمه اشکالی ندارد.
این پژوهشگر فضای مجازی و مدرس دانشگاه با اشاره به منشور اخلاقی رسانه‌های خارجی بیان می‌کند: آن‌ها سقف معینی برای دریافت هدیه مشخص کرده‌اند و دریافت آن را بی‌مانع دانسته‌اند. در این منشور، اما بیان شده است که اگر خبرنگاران احساس می‌کنند پرداخت‌کنندگان هدیه انتظار و توقعی بابت آن دارند یا مبلغ هدیه بسیار بالاتر از سقف مشخص شده است، یا نباید قبول کنند و آن را بازگردانند یا اینکه به مراکز خیریه واگذار کنند.
منع دریافت هدیه براساس اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران
به گفته او، از منظر فقهی دریافت هدیه به دلیل اینکه در قوانین ممنوع نشده است، مشکلی ندارد؛ به ویژه اگر این هدیه در راستای دفاع از کیان نظام اسلامی باشد. از دیدگاه قانونی هم همان‌طور که اشاره کردم، هیچ ماده یا تبصره‌ای دال بر ممنوعیت دریافت هدیه از سوی خبرنگاران وجود ندارد؛ مگر اینکه در قبال آن هدیه باید خبرنگار کاری انجام دهد. اما از رویکرد اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری دریافت هدیه منع شده است؛ یعنی هر گونه دریافت هدیه یا سفر رایگان و رفتارهای مشابهی که به واسطه آن ممکن است رفتار حرفه‌ای خبرنگار به خطر بیفتد، باید از دریافت آن امتناع شود. البته از منظر روابط‌عمومی‌ها پرداخت هدیه به خبرنگار، راهکاری است برای تقوبت ارتباط با رسانه‌ها و تقدیر از زحمات آن‌ها و پرداختن هزینه ایاب‌و‌ذهابشان.
این پژوهشگر فضای مجازی و مدرس دانشگاه در ادامه برای روابط‌عمومی‌ها پیشنهادهایی نیز دارد؛ آنجا که می‌گوید: پرداخت هدیه باید به صورت متعادل و متعارف باشد و همچنین به همه خبرنگارانی که در آن حوزه فعالیت می‌کنند، پرداخت شود. همچنین خبرنگاران هم خوب است که اگر با هدیه نامتعارفی روبه‌رو شدند، آن را قبول نکنند. اگر هم بنا به دلایلی ناچار به قبول‌کردن آن شدند، آن را به خیریه واگذار کنند و فیش را به سردبیر و مدیر روابط‌عمومی نشان دهند. همچنین در صورتی که هدیه‌ای دریافت کردند، آن را به مقام مافوق خود خبر دهند.
دریافت هدیه معقول پسندیده است
در ادامه این نشست غلامرضا بنی‌اسدی، روزنامهنگار پیشکسوت و عضو خانه مطبوعات خراسان نیز در این باره می‌گوید: وقتی قانون و شرع منعی برای دریافت هدیه از سوی خبرنگاران وضع نکرده‌اند، پس دریافت آن امری حلال است؛ مگر اینکه منعی تصریح شده باشد.
او با اشاره به اینکه هدیه و رشوه زمین تا آسمان با یکدیگر متفاوت هستند، بیان می‌کند: در شهرهای بزرگ، زمانی که جشنواره برگزار می‌شود، لوح و جایزه رسمی از قبل اعلام شده به رتبه برتر اهدا می‌شود؛ اما در برخی از شهرها علاوه بر لوح و هدیه رسمی، هدایای دیگری مثل صنایع‌دستی یا محصولات تولیدی آن شهر نیز به خبرنگار اهدا می‌شود. آیا این‌ها به غیر از هدیه هستند؟ رشوه زمانی رخ می‌دهد که از خبرنگار توقع انجام یا عدم انجام کاری وجود داشته باشد. یا اینکه آن هدیه به قدری چشمگیر باشد که خبرنگار را وادار به کاری بکند. بنابراین به نظر من، دریافت هدیه معقول از سوی خبرنگاران مشکلی ندارد. حمید ضیایی‌پرور، روزنامهنگار سابق نیز با انتقاد به پرداخت و دریافت هدیه خبرنگاران و مشکلات به‌وجود‌آمده در این باره می‌گوید: پرداخت هدیه باعث شده است تا برخی از خبرنگاران صرفا به دلیل دریافت آن در نشست‌های خبری حضور پیدا کنند.
به گفته او، هدیه باید متعارف و به مناسبت خاص مثلا روز خبرنگار و عید نوروز و... و تنها چند روز در سال باشد؛ در غیر این صورت رسالت خبرنگاری زیر سؤال می‌رود و دریافت هدیه تبدیل به وظیفه می‌شود؛ البته خود روابط‌عمومی‌ها نیز در این حوزه مقصر هستند؛ چرا که پرداخت هدیه به صورت مداوم باعث شده است تا برخی از رسانه‌ها جیره‌خوار شوند.
شیتیل نیوز یا خبرنگار؟!
رضا کیاشمشکی، روزنامهنگار حوزه نفت و انرژی نیز در این باره با اشاره به اینکه هدیه یا رشوه‌دانستن پرداختی دستگاه‌ها به خبرنگاران صورت‌مسئله درستی نیست، می‌افزاید: برخی معتقدند که خبرنگاران با آگاهی از پرداخت هدیه در نشست‌های خبری حضور پیدا می‌کنند و اتفاقا باقی همکاران خود را هم در این باره مطلع می‌کنند. من این مسئله را تکذیب می‌کنم؛ چرا که از نظر من، آن‌ها خبرنگار نیستند و ما به آن‌ها «شیتیل‌نیوز» یا خبرنگار‌نما می‌گوییم که از بی‌سوادی روابط‌عمومی‌ها سوءاستفاده و در همه نشست‌های خبری حضور پیدا می‌کنند. چوب این بی‌سوادی را هم خبرنگارها می‌خورند!
این روزنامهنگار با اشاره به اینکه هدیه پرداختی به خبرنگاران باید متعارف باشد، می‌افزاید: باید تعریف خبرنگار اصلاح شود؛ خبرنگاران گروه زحمت‌کشی هستند که دغدغه کشور را دارند و هیچ وقت هدیه نامتعارف قبول نمی‌کنند و وقتی با چنین چیزی مواجه می‌شوند، می‌دانند که پشت پرداخت این هدیه نیت سویی وجود دارد. همه می‌دانیم که این حرفه نان و آب ندارد و تمام کسانی که تا آخر در آن می‌مانند، عاشق خبرنگاری هستند.این روزنامهنگار می‌افزاید: باید در نشست‌ها صرفا کسانی ورود کنند که دعوت‌نامه رسمی دارند؛ نه اینکه هرکسی اجازه حضور در این جلسات را داشته باشد.
