ایران روز سه شنبه در نشست مجازی سازمان همکاری شانگهای به میزبانی هند، ۱۸ سال پس از پذیرش به عنوان عضو ناظر، به عضویت کامل این سازمان درآمد. درخواست تهران برای عضویت کامل، در سال ۲۰۲۱ پذیرفته شد. چین، روسیه، هند، پاکستان و چندین کشور آسیای مرکزی اعضای سازمان همکاری شانگهای هستند. این سازمان اعضای بیشتری به عنوان شریک گفتگو و عضو ناظر در سرتاسر قاره آسیا دارد.
این عضویت در حالی صورت می‌گیرد که ایران برای خروج از انزوای بین المللی و شکستن سد تحریم‌های ایالات متحده و اروپا، به دنبال روابط بهتر با روسیه و چین و همچنین آسیای مرکزی است. به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، تجارت غیرنفتی ایران با کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای از مارس تا اوت سال گذشته با ۳۱ درصد افزایش به بیش از ۱۷ میلیارد دلار رسیده است.
رایان بوهل، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در شرکت اطلاعاتی مشاوره‌ی ریسک RANE، مستقر در ایالات متحده، معقتد است عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای بیشتر از اینکه از نظر کاربردی برای جمهوری اسلامی مهم باشد، اهمیت سمبلیک دارد.
این کارشناس به المانیتور گفت: «سازمان همکاری شانگهای در مقایسه با یک ائتلاف محکم مانند ناتو، یک بلوک سست قدرت است.»
سازمان همکاری شانگهای گاهی اوقات «ضد ناتو» نیز نامیده می‌شود، اما بر اساس گزارشی که «انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک»، در سپتامبر ۲۰۲۲ منتشر کرد، قدرت این بلوک، نسبتا محدود است.
در گزارش این اتاق فکر به قلم نیکول گراجوسکی آمده است: «به دلیل تفاوت‌های کشور‌های عضو، از ابتدای پیدایش این بلوک، هماهنگی سیاست‌ها و یکپارچگی منطقه ای، محدود بوده است. این تا حدی به دلیل ظرفیت اداری ناکافی و طراحی سازمانی این اتحادیه است.». همچنین در این گزارش ذکر شده است که سازمان همکاری شانگهای با اجماع [و نه رای اکثریت]اداره می‌شود و این سبک تصمیم گیری، همکاری اساسی را محدود می‌کند.
رایان بوهل می‌گوید، سازمان همکاری شانگهای برای ایران منافع مستقیم و ملموس نداشته است، اما تهران ممکن است از راه‌های دیگری از عضویتش در این بلوک سود ببرد. از جمله اینکه با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، شانس این کشور برای عضویت در «بریکس» افزایش می‌یابد، خصوصا اینکه ایران در نشست ماه گذشته بریکس در آفریقای جنوبی نیز شرکت کرد.
وی با بیان اینکه همکاری ایران و چین در زمینه پهپاد‌ها نیز می‌تواند افزایش یابد، گفت: «ایران همچنین ممکن است به لطف عضویت در این بلوک، از روابط دفاعی بهتر با چین و روسیه و همچنین امکان دریافت تسلیحات از این دو کشور، برخوردار شود.»
تهران پهپاد‌های مورد نیاز مسکو برای جنگ علیه اوکراین را تامین کرده است و چین نیز در فناوری پهپاد‌ها یکی از کشور‌های پیشرو در جهان است. الجزیره در ماه ژانویه با استناد به داده‌های «انستیتو بین المللی پژوهش‌های صلح استکهلم»، گزارش داد که چین بزرگترین صادرکننده هواپیما‌های بدون سرنشین نظامی در دهه گذشته بوده است.
رایان بوهل اظهار داشت: «عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای نشان می‌دهد که تهران به طور فزاینده‌ای خود را با نظم جهانی به رهبری روسیه و چین همسو می‌بیند، و این خود تغییری در جهان بینی سابق تهران مبنی بر پان اسلامیسم و عدم تعهد [به شرق و غرب]است.»
ایران تنها کشور خاورمیانه نیست که به دنبال روابط قوی‌تر با سازمان همکاری شانگهای است. در ماه مارس، هیات دولت عربستان سعودی لایحه‌ای برای پیوستن به این سازمان تصویب کرد. در ماه مه گذشته نیز، امارات متحده عربی و کویت به عنوان اعضای «شریک بحث و گفتگو» به این سازمان پیوستند.
به گفته بوهل، تمایل عربستان سعودی و امارات برای تقویت روابط با سازمان همکاری شانگهای احتمالا به روابط آنها با ایران بستگی دارد.
این تحلیلگر گفت: «اشتیاق عربستان و امارات برای افزایش رابطه با سازمان همکاری شانگهای به این بستگی دارد که چگونه با ایران کنار بیایند. در حال حاضر، با جو آشتی جویانه بین آنها، اگر سعودی‌ها و اماراتی‌ها بخواهند از عضویت به عنوان "شریک بحث و گفتگو" فراتر بروند و عضو اصلی سازمان شوند، مسیر برای آنها هموار است. اما اگر خصومت‌ها احیا شود، تقریبا به این معنی است که عربستان و امارات روند رو به جلوی خود در سازمان همکاری شانگهای را متوقف خواهند کرد، البته اگر به طور کامل خارج نشوند.»
امارات سال گذشته روابط عادی با ایران را از سر گرفت، در حالی که عربستان سعودی در ماه مارس با میانجیگری چین این کار را انجام داد. روابط عربستان و ایران از آن زمان به بعد بهبود یافته است و ایران ماه گذشته سفارت خود را در ریاض بازگشایی کرد.
انتخاب
