به گزارش رسانه تحلیلی تصویری بهمن، به نقل از فرهیختگان، برای دیده‌شدن یک فیلم عوامل متعددی ازجمله شهرت کارگردان و بازیگران، موضوع و نام فیلم اهمیت ویژه‌ای دارد که هرکدام در جایگاه خود مهم و اثربخش است. تماشاگران تا قبل از دیدن فیلم با نام آن مواجه می‌شوند و در مرحله اول انتخاب نامی مناسب و جذاب، هدفمند و دارای محتوا برای فیلم بسیار مهم است. درواقع این موضوع عامل مهمی برای برقراری ارتباط با مخاطب است. نام فیلم اولین موضوعی است که تماشاگر با آن روبه‌رو می‌شود و تصمیم به‌دنبال کردن یا نکردن آن می‌گیرد. وقتی اسمی از فیلمی می‌شنویم و اطلاعات دیگری از آن نداریم سعی می‌کنیم با همان یک اسم داستان و فیلمنامه را در ذهن خود حدس بزنیم و فیلم را قضاوت کنیم.
به‌نظر می‌رسد گاهی بیننده اگر از نام فیلم خوشش بیاید آن را دنبال می‌کند و اگر اسم به‌نظر خوب نباشد فکر می‌کند محتوا هم خوب نیست. درست است که نام فیلم اطلاعاتی به مخاطب نمی‌دهد اما باید طوری انتخاب شود که در مرحله اول و با شنیدن آن تماشاگر جذب شود و احساس کند می‌خواهد این فیلم را ببیند. البته این انتخاب باید ویژگی‌هایی هم داشته باشد. مثلا قابل حفظ‌کردن باشد یا اطلاعاتی از فیلم بدهد یا مخاطبش را به چالش بکشد. یکی دیگر از عوامل مهم در انتخاب نام، ژانر فیلم است، زیرا اولین سوالی که مخاطب در ذهن خود دارد، ژانر است. نام فیلم باید به‌سادگی و به‌سرعت درک شود. این مساله فرصتی برای حدس زدن و بازی با مخاطب نیست، اگر بیننده نام فیلم را درک نکند، به احتمال زیاد قدم بعدی را برای تماشا کردن برنخواهد داشت. این نام باید طوری انتخاب شود که در چندثانیه و با اولین نگاه مخاطب کنجکاو شود و بخواهد داستان را دنبال کند. از طرفی هم باید تا حدودی قسمتی از موضوع را بیان کند تا بیننده متوجه شود چه چیزی را می‌خواهد دنبال کند.
به دوش کشیدن بار قصه
نام فیلم طبیعتا باید تاثیر، اعتبار و کارکردی با خود به‌همراه بیاورد. برای انتخاب آن باید به مسائلی دقت کرد. مثلا باید اسم ساده‌ای انتخاب شود تا یاد مخاطب بماند و مرتبط با محصول هم باشد. نام فیلم مانند یک شناسنامه می‌ماند که قرار است تا همیشه به‌همراه آن بماند و با آن شناخته شود.
درواقع همان هویتش است. اسامی می‌توانند باعث کنجکاوی مخاطبان شود. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که نام جذاب و خاص باشد. انتخاب نام فیلم بسیار مهم است زیرا قرار است برای این نام لوگو طراحی شود و بخشی از قصه را به دوش بکشد. امروزه کم نیستند فیلم‌هایی که اگر داستان‌شان را از یاد برده‌ایم اما اسم‌هایشان در ذهن‌مان باقی مانده‌اند. درواقع اسم یک فیلم مانند اثرانگشت انسان، یکی از اجزای تفکیک‌ناپذیر و اهمیت آن غیرقابل انکار است.
جذابیت یا ارتباط با موضوع
نام فیلم‌ها را براساس دو اصل انتخاب می‌کنند؛ اول ارتباط آن با موضوع و دوم جذاب‌بودن آن. گاهی اوقات قبل از شروع تولید، نام فیلم مشخص شده است، اما گاهی هم یک اسم به‌واسطه جذابیتش انتخاب می‌شود و ممکن است خیلی با موضوع مرتبط نباشد و فقط بخواهد توجه مخاطب را جلب کند. درواقع این نام‌ها لایه‌های عمیق‌تری را دربرمی‌گیرند و ممکن است در مواجهه اول متوجه آن نشویم و دلیل انتخابش این است که فیلم بیشتر دیده شود و نام آن در مرحله دوم برای کارگردان یا تهیه‌کننده مورد اهمیت قرار دارد. برخی فیلمسازان معتقدند نام اثر نباید دست فیلمساز را برای مخاطب رو کند و در همین میان برخی دیگر معتقدند نام اثر باید گویای موضوع و ژانر آن باشد تا تماشاگر بداند قرار است چه فیلمی را تماشا کند.
محدودیت‌هایی برای انتخاب نام فیلم
هر نامی را نمی‌توان برای فیلم‌ها انتخاب کرد و محدودیت‌هایی هم وجود دارد. به‌نظر می‌رسد قانون نانوشته‌ای مانع انتخاب نامی می‌شود که به بحث‌های سیاسی مرتبط باشد. برای مثال فیلمی با عنوان «مصلحت نظام» به کارگردانی حسین دارابی و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه در سال۱۳۹۹ تولید شد اما بنابه دلایل سیاسی باید تغییر نام می‌داد و درنهایت دوباره با نام «مصلحت» اکران شد. این نام برخلاف عنوان قبلی توسط ارشاد مورد موافقت قرار گرفت و درنهایت «مصلحت» در سی‌ونهمین جشنواره فجر برنده جایزه بهترین کارگردانی شد.
پول درآوردن با اسم؟
بارها اتفاق افتاده که انتخاب یک نام مناسب روی فروش آن هم تاثیر زیادی داشته است. برای مثال در سال۱۳۹۰ «ورود آقایان ممنوع» یکی از فیلم‌های پرفروش سینما شد. علاوه‌بر داستان و بازیگرانش اسم آن برای مخاطبی که چیزی از داستان نمی‌دانست کنجکاوی به‌همراه داشت و باعث می‌شد بیننده بخواهد آن را تماشا کند تا داستانش را بفهمد.
یک اسم جذاب و کنجکاوی‌برانگیز بود و بخشی از فروش فیلم به‌خاطر نامش بود. اسم فیلم اگر بد باشد به فروش ضربه می‌زند. البته این قاعده کلی نیست مثلا فیلم «ما همه با هم هستیم» با وجود نامی کنجکاوبرانگیز و همچنین حضور بازیگران مشهور سینمای ایران نتوانست نظر عموم مخاطبان سینما را جلب کند. درحقیقت انتخاب یک نام کنجکاوبرانگیز برای فروش یک فیلم، می‌تواند شرط لازم باشد اما شرط کافی نیست.
عجیب باش و دیده شو!
انتخاب نام‌های عجیب‌وغریب شاید فیلم را از گمنامی خارج کند اما مساله این است که بر فرآیند انتخاب یک فیلم از بین آثار دیگر تاثیر مطلوب نگذارد و نگاه مخاطب را نسبت به یک اثر تغییر دهد. اسامی فیلم‌هایی مثل «پوپک و مش ماشالله»، «زهرمار»، «چارچنگولی»، «مامان بهروز منو زد»، «خواستگار محترم»، «ازدواج صورتی»، «مادر زن سلام» و... در دسته اسم‌های عجیب‌وغریب سینما قرار می‌گیرند که بیشتر فیلم‌هایی در دسته آثار کمدی هستند. انتخاب یک نام مناسب یکی از مهم‌ترین مراحل تولید یک اثر محسوب می‌شود و حالا دیگر اغلب کارگردانان سینما، اهمیت این بخش از کار را متوجه شده‌اند و میزان انتخاب اسامی بی‌معنی بین فیلم‌های سینمایی کمرنگ‌تر از گذشته شده است. هرچند در سال‌های اخیر فیلم‌هایی در سینمای ایران و خارج از کشورمان ساخته شدند که نام‌هایشان عجیب‌تر از نام‌های فیلم‌های قدیمی بودند.
خوش‌سلیقه‌ها
اسامی فیلم‌هایی از فیلمسازانی همچون مسعود کیمیایی، علی حاتمی، ابراهیم حاتمی‌کیا، عباس کیارستمی و اصغر فرهادی واجد عناصر زیبایی‌شناسانه در انتخاب و کنار هم گذاشتن کلمات است.
اسامی فیلم‌های کیمیایی از همان روزهای نوشتن فیلمنامه و روزهای تولید مشخص هستند و مخاطبانش را با موضوع فیلم درگیر می‌کند. وسواس در انتخاب کلمات که همراه با ذوق سینمایی عجین‌شده و این نام‌ها را به حافظه دوستداران سینما می‌سپرد. اسامی فیلم‌های کیمیایی جداافتاده از فضا، کاراکتر و موقعیت فیلم‌هایش نیست و بنابه انتخاب خودش برخی اسامی فیلم‌های کیمیایی تک‌کلمه‌ای هستند مثل «قیصر»، «سلطان»، «مرسدس»، «اعتراض» یا «ضیافت» یا فیلم‌هایی مثل «رضاموتوری» «تیغ و ابریشم»، «ردپای گرگ» و «خون شد» هم ازجمله نام‌های چندکلمه‌ای هستند که از کنار هم گذاشتن کلماتی همگون با فضا و کاراکتر فیلم، شکل گرفتند. کیمیایی امسال برای سی‌امین فیلمش یعنی «خائن‌کشی» نام مناسبی انتخاب کرده است.
حاتمی‌کیا یکی دیگر از کارگردان‌هایی است که از نام‌های توصیفی و مرتبط با موضوع فیلمش استفاده می‌کند. فیلم‌هایی مثل «مهاجر»، «دیده‌بان»، «بادیگارد»، «موج مرده»، «به وقت شام» یا حتی «گزارش یک جشن» از این‌دست اسامی هستند.
فرهادی هم در این میان نام‌هایی را انتخاب می‌کند که ظاهری مبهم داشته و کنجکاوی مخاطب را به‌دنبال دارد و هم اینکه درکنار گنگ‌بودنش بیانگر بخشی از داستان فیلم است. «درباره الی»، «جدایی نادر از سیمین»، «گذشته»، «فروشنده»، «همه می‌دانند» و «قهرمان» نمونه‌هایی از این اسامی هستند.
انتخاب نام‌های یک‌خطی برای فیلم
اسامی بلند فیلم هم یکی از علاقه‌مندی‌های برخی کارگردان‌های سینما است. برای مثال اولین فیلم نرگس آبیار «اشیا از آنچه در آینه می‌بینید به شما نزدیک‌ترند» یا فیلم‌های رسول صدرعاملی به نام‌های «دیشب باباتو دیدم آیدا»، «من ترانه پانزده سال دارم»، «دختری با کفش‌های کتانی»، فیلم کمال تبریزی «همیشه پای یک زن در میان است»، این موضوع هم می‌تواند ویژگی مثبتی باشد و هم در برخی موارد ویژگی منفی. گاهی مخاطب با متوجه‌شدن یک دیالوگ به‌سراغ فیلم می‌رود تا آن را تماشا کند. «همیشه پای یک زن در میان است» نمونه‌ای است که در ذهن مخاطب کنجکاوی ایجاد می‌کند.
انتخاب اسم قدیمی یا خارجی برای فروش بیشتر
گاهی اوقات برخی کارگردانان با کپی‌کردن از اسم فیلم‌های قدیمی یا خارجی به‌دنبال افزایش تعداد مخاطبان‌شان هستند؛ اما اگر ارتباط موضوعی با آنها نداشته باشد و از فیلمنامه ضعیفی برخوردار باشد، بیشتر کارکرد منفی دارد. برای مثال فیلم «یک‌روز بخصوص» در سال۱۳۹۵ در سینمای ایران اکران شد و نامش کپی‌شده از یک فیلم ایتالیایی است که پنج‌سال قبلش یعنی در سال۲۰۱۲ ساخته شده بود یا کپی‌های داخلی مثل «عروس فراری» بهرام کاظمی که قبل از آن در سال۱۳۳۷ اسماعیل کوشان این نام را انتخاب کرده بود یا «شارلاتان» که آرش معیریان از صابر رهبر که در سال۱۳۴۵ فیلمی با این عنوان داشت، کپی کرده بود. «زن‌ها فرشته‌اند» به کارگردانی شهرام شاه‌حسینی و کپی‌شده از اسماعیل پورسعید که در سال۱۳۴۲ آن را تولید کرده بود. فیلم «آب‌نبات چوبی» که در سال۱۳۵۲ امان منطقی آن را ساخته بود و حسین فرح‌بخش هم از همین نام استفاده کرد. البته حال‌وهوای این فیلم‌ها متاثر از آثاری است که کپی کرده‌اند.
انتخاب اسم در دهه‌های مختلف
در بررسی اسامی فیلم‌ها می‌توان به تاثیر برخی جریان‌ها یا فیلم‌های سینمایی در دوره‌های مختلف نگاه کرد. برای مثال از سال ۸۵ تا ۹۵ ده‌ها فیلم تولید شدند که در انتهای آن کلمه «ها» آمده بود. از «اخراجی‌ها» و «افراطی‌ها» گرفته تا فیلم‌هایی مثل «هامون‌بازها»، «دلقک‌ها» و «فوتبالی‌ها» که درواقع کلمه «ها» مثل یک برند برایشان عمل می‌کرد.
یا در موقعیت دیگر اسم‌های زوج‌ها یا بازیگرانی که درمقابل یکدیگر بودند استفاده می‌کردند. این موضوع هم در بازه زمانی خودش تبدیل به یک برند شده بود و کارگردانانی که به داستان فیلم‌شان می‌خورد این اسم‌ها را انتخاب می‌کردند. درواقع این اتفاق به‌گونه‌ای بود که قبل از تماشای فیلم می‌شد فهمید قرار است ماجرای کدام دو نفر را دنبال کرد. انتخاب این اسم‌ها از پیش از انقلاب مرسوم بود. «بیژن و منیژه»، «جعفر و گلنار»، «لیلی و مجنون»، «مریم و مانی» و «یوسف و زلیخا» از نمونه‌های قبل از انقلاب و «مجنون لیلی»، «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران»، «سارا و آیدا»، «من و زیبا»، «جدایی نادر از سیمین» و... نمونه‌های بعد از انقلاب هستند.
انتخاب نام وابسته به موضوع
درنهایت و با توجه به بررسی‌های انجام‌شده برای یک فیلم به چند صورت می‌توان اسم انتخاب کرد:
۱- براساس نام کاراکتر اصلی: «محمد رسول‌الله»، «مریم مقدس» و...
۲- نام محل وقوع حوادث فیلم: «تگزاس»، «سلام بمبئی»، «لس‌آنجلس تهران» و «سامورایی در برلین».
۳- وسیله یا شیء ارتباط‌دهنده کاراکترهای فیلم: «دینامیت»، «آینه بغل» و «تیغ و ترمه».
۴- موضوع یا مفهوم اصلی داستان: «گشت ارشاد»، «شنای پروانه»، «بی‌همه چیز»، «زندانی‌ها» و «ملی و راه‌های نرفته‌اش».
۵- اسامی ابتکاری برای جذب مخاطب: «اخراجی‌ها»، «شبی که ماه کامل شد»، «ابد و یک‌روز»، «نهنگ عنبر»، «به وقت شام» و «متری شیش‌ونیم».
بررسی اسامی برخی از فیلم‌های چهلمین دوره جشنواره فجر
«بیرو» فیلمی به کارگردانی مرتضی علی‌عباس‌میرزایی که از اسم آن مشخص است درباره زندگی دروازه‌بان معروف ایرانی، علیرضا بیرانوند است و به‌گوش مخاطبان آشناست. این کارگردان براساس لقب این دروازه‌بان اسم فیلم را انتخاب کرده است.
«موقعیت مهدی باکری» به کارگردانی هادی حجازی‌فر که داستان و موضوع فیلم را در نامش مشخص کرده است. این فیلم بیانگر بخش‌هایی از زندگی مهدی باکری است.
«خائن‌کشی» فیلم مسعود کیمیایی که از اسمش تا حدودی می‌توان متوجه داستانش شد و از طرف دیگر هم نام جذابی برای مخاطب است. کیمیایی در این فیلم هم مثل کارهای دیگرش توجه کرده تا اسم جذابی انتخاب کند.
«ضد» و «نگهبان شب» به ترتیب به کارگردانی امیرعباس ربیعی و رضا میرکریمی اسم‌هایی را برای فیلم‌شان انتخاب کردند که حس کنجکاوی تماشاگر را به‌همراه دارد و تماشاگر را کنجکاو می‌کند دنبال داستان و موضوع فیلم برود.
«۲۸۸۸» به کارگردانی کیوان علیمحمدی تولید شده است و یکی از آثار جنگی محسوب می‌شود. در ابتدا نام این فیلم «سوباشی» بود.
