فرونشست زمین بناهای تاریخی کشور را می بلعد/وزارت میراث فرهنگی الگوی مدیریت بحران ندارد

به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، فرونشست زمین اصطلاحی عمومی است که اشاره به حرکت عمودی و رو به پایین سطح زمین دارد و می‌تواند توسط فرایند‌های طبیعی، فعالیت‌های انسانی یا هردوی آنها رخ دهد. 

این پدیده، حرکت رو به پایین سطح زمین است که معمولا به علت خروج رطوبت از درون توده خاک رخ می‌دهد. بر اثر پدیده فرونشست، سازه‌ها و زیرساخت‌های سطحی به درون زمین کشیده می‌شوند و به طور جدی آسیب می‌بینند.

فرونشست یکی از جدی‌ترین تهدید‌ها برای آثار تاریخی است. وقتی زمین دچار فرونشست می‌شود، ساختمان‌ها به سمت ناحیه فرونشست منحرف شده و سازه‌ها ترک بر می‌دارند. در حال حاضر بسیاری ا زآثار تاریخی کشور بر اثر فرونشست زمین آسیب دیده و در معرض تهدید جدی قرار گرفته‌اند.

سید رضا صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۱۸ خرداد ماه در جلسه هیات دولت، گزارش مفصلی از وضعیت فرونشست زمین در محوطه‌های تاریخی و ایجاد آسیب‌های جدی به این آثار گران بها ارائه داده است.

به گفته وی، هزار بنای تاریخی اعم از مکان‌های تاریخی، موزه‌ها، روستای تاریخی و مناطق گردشگری در معرض تهدید فرونشست زمین قرار دارند و فرونشست زمین مانند زلزله خاموش در محوطه‌های تاریخی در حال وقوع است.

اصفهان و فارس که برخی مهمترین آثار تاریخی کشور را در خود جای داده‌اند، جزو استان‌هایی هستند که در معرض فرونشست زمین قرار دارند و بار‌ها درباره آنها هشدار داده شده است. 

مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله درباره خطر فرونشست زمین در استان فارس هشدار داده و گفته است: در مجاورت محوطه باستانی نقش رستم به دلیل کشاورزی و دامپروری گسترده و تداوم کشت برنج و ذرت، برداشت آب از منابع زیرزمینی به میزان بسیار زیاد ادامه دارد. این امر موجب فرونشست‌هایی به فاصله ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تخت جمشید شده است که به صورت شکاف‌های عظیم قابل مشاهده هستند.

کارشناسان، برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی، کشاورزی غیر اصولی و نیز برخوردار نبودن از الگوی مدیریت بحران در این زمینه را سبب بروز چنین آسیب‌هایی دانسته‌اند.

علیرضا ناصری کارشناس میراث در گفت وگو با شبکه خبری ایران 24، به تبیین دلایل فرونشست زمین و راهکار‌های حفاظت از آثار تاریخی در برابر این پدیده پرداخته است.

وی درباره فرونشست زمین در اماکن تاریخی گفت: مهمترین خطری که اکنون بنا‌های تاریخی و آثار ما را تهدید می‌کند خشکسالی است که در سه حوزه به آثار تاریخی ما آسیب می‌رساند و سبب تخریب بنا می‌شود. اول اینکه سبب فرونشست زمین می‌شود، دوم سبب ایجاد و افزایش فروچاله‌ها می‌شود و سوم اینکه گرد و غباری که در اثر خشکسالی بلند می‌شود، روی آثار تاریخی می‌نشیند و سبب تخریب آنها می‌شود. در این حوزه وضعیت کشور به شدت بحرانی است. متاسفانه هیچ الگوی مدیرت بحرانی در این حوزه وجود ندارد. در پایان نامه‌ام به همین موضوع پرداخته‌ام و یک الگوی مدیریتی در این حوزه ارائه داده‌ام.

ناصری در پاسخ به اینکه راهکار‌های مقابله با این آسیب‌ها چیست، عنوان کرد: در ابتدا باید بانک اطلاعاتی از آسیب‌هایی که بنا‌های تاریخی تا اکنون دیده‌ند ایجاد کنیم و بررسی کنیم این آسیب‌ها چقدر بوده است. مورد بعدی برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی است که باید کنترل شود. برداشت آب‌های زیرزمینی باعث خشک شدن زمین می‌شود و باعث می‌شود خاک روی زمین فرونشست داشته باشد. 

وی افزود: چاه‌های عمیق را باید از اطراف بنا‌های تاریخی دور کنند. نزدیک تخت جمشید که یکی از مهمترین بنا‌های تاریخی کشور است، برای مزارع، آب برداشت می‌کنند. مورد بعدی اینکه باید به سد‌های غیر اصولی که پشت سر هم زده شده توجه شود. اکنون در اروپا و آمریکا هم به این نتیجه رسیده‌اند که بهتر است سد‌ها را جمع کنند و دارند اینکار را می‌کنند، مگر در موارد ضروری که برای شرب می‌خواهند آب ذخیره کنند. مورد بعدی استفاده از آب بندهاست. سنت آب بند را باید دوباره در کشور راه بیندازیم. آب‌های جاری که در دشت‌ها روان می‌شود را می‌توانیم با آب بند نگه داریم تا در سفره‌های زیرزمین نفوذ پیدا کند که همان قنات قدیم است. در نهایت می‌توانیم از تکنولوژی‌های جدید و پیشرفته برای ترمیم آثار تاریخی استفاده کنیم.

ناصری تاکید کرد که این راهکار‌ها موقتی بوده و به صورت مسکن عمل می‌کنند.

وی همچنین راهکار طولانی مدت و موثر برای حفاظت از آثار تاریخی در برابر فرونشست زمین را تأمین ذخیره آب‌های زیرزمینی و نیز تأمین بودجه و سرمایه‌گذاری دراز مدت در این زمینه عنوان کرد.

ناصری تاکید کرد که آسیب‌های جدی که بنا‌های تاریخی دیده‌اند به این سرعت حل نمی‌شود. 

این کارشناس میراث با بیان اینکه سی و سه پل و تخت جمشید از جمله بنا‌های مهم تاریخی هستند که در اثر فرونشست زمین آسیب دیده‌اند، گفت: در فلات مرکزی ایران بنا‌های تاریخی را بررسی کردم و متوجه شدم هم هآن‌ها آسیب دیده‌اند. هیچ الگوی مدیریت بحرانی در سازمان میراث فرهنگی وجود ندارد. اگر از آنها بپرسید یک الگوی مدیریت بحران بگویند، نمی‌توانند پاسخ دهند. حتی در ثبت جهانی کاخ گلستان هم الگوی مدیریت بحران وجود ندارد.