تئاتر بی صاحب که این روزها حال خوشی ندارد

به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، در سال ۱۴۰۳، با آمدن نادره رضایی به معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تغییراتی در زیر مجموعه این معاونت آغاز شد.

رضایی، حمید نیلی مدیرکل هنر‌های نمایشی را برکنار و اتابک نادری را به عنوان سرپرست این اداره‌کل معرفی کرد. در نتیجه اداره کل هنر‌های نمایشی به عنوان نهاد تصمیم گیرنده درباره امور هنر‌های نمایشی در سطح کشور، چند ماه با حضور سرپرست اداره شد و مدیرکل نداشت.

اما حکم سرپرست هنر‌های نمایشی ۲۴ فروردین ماه به پایان رسیده و از آن زمان تا کنون اداره‌ کل هنر‌های نمایشی بدون متولی مانده است.

گویا معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جایگاه مدیرکل هنر‌های نمایشی نیز فعالیت می‌کند و حتی پای مجوز‌های صادر شده برای اجرا‌های نمایشی نیز امضای دیجیتال نادره رضایی به عنوان معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دیده می‌شود.

انتخاب شورای سیاستگذاری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی و انتخاب دبیر جشنواره نیز بر عهده معاون امور هنری است.

در این میان مشخص نیست وضعیت بودجه و تخصیص آن به فعالیت‌های مربوطه نیز با نظر رضایی انجام می‌شود یا این امور نیز به شکل دیگری در دست انجام هستند.

در حال حاضر مشخص نیست که سیاست‌های اجرایی برای هنر‌های نمایشی در سال ۱۴۰۴ با تصمیم چه کسی شکل می‌گیرد و همچنین مشخص نیست امور تئاتر استان‌ها نیز به چه شکلی مدیریت می‌شود.

از طرفی مجموعه تئاتر شهر که مهمترین مجموعه تئاتری ایران است نیز با سرپرست اداره می‌شود و بحث حریم آن همچنان نامعلوم است؛ این مجموعه تئاتری مدتهاست که در محاصره ورقه‌های فلزی به فعالیت خود ادامه داده و شرایط خوبی ندارد.

نادره رضایی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دوشنبه شب ۲۶ آذر سال گذشته با حضور در آیین افتتاحیه بیستمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک، درباره تازه‌ترین وضعیت حریم مجموعه تئاتر شهر گفت: از ابتدای فعالیت‌مان پیگیر بحث حریم تئاتر شهر بودیم زیرا ضرورت آن در نیمه دوم سال به ویژه به دلیل برگزاری جشنواره‌های تئاتر عروسکی و فجر برای ما اهمیت داشت.

وی افزود: فعلا برای اجرا‌های بخش فضای باز و محیطی، تغییرات موقتی انجام می‌دهیم که فضا باز شود مانند گذشته که حوض را داشتیم ولی مسئولیت امنیت جانی هم داریم، زیرا چاله‌هایی ایجاد شده و نمی‌توانیم همه نرده‌ها را برداریم، چون هم هزینه بر است و شاید هم برای تردد امنیت لازم را نداشته باشد. به همین دلیل تغییرات موقتی انجام می‌دهیم و دیواره‌های فعلی با تبلیغات محیطی پوشانده می‌شوند. اگر از توجه وزارت فرهنگ و ارشاد بهره‌مند شویم، دوستان پیمانکار عنوان کرده‌اند که تا عید می‌توانند حریم کل مجموعه را به پایان برسانند.

با این وجود ساخت و ساز حریم تئاتر شهر همچنان نا تمام و بلاتکلیف مانده و در ماه‌های اخیر ظاهری زشت و نازیبا را برای این مجموعه تئاتری که در یکی از پر ترددترین نقاط پایتخت واقع شده، به ارمغان آورده است.

خالی بودن صندلی مدیریت اداره کل هنر‌های نمایشی و بلاتکلیفی وضعیت ساخت و ساز حریم تئاتر شهر، تنها بخشی از مشکلات عدیده تئاتر و تئاتری‌ها در این روزها است.

مدتی است که اهالی تئاتر درباره حال بد تئاتر در ایران هشدار می‌دهند و از متولیان امر تقاضای نظارت صحیح و مساعدت دارند، اما به نظر می‌رسد در این آشفته بازار تئاتر آخرین اولویت‌ است.

گرانی هزینه‌های تولید، تغییر سلیقه مخاطب، تمایل سالن داران به نمایش‌های سلبریتی محور و پر مخاطب، حضور برخی چهره‌های اینستاگرامی بر روی صحنه تئاتر به واسطه شهرت در فضای مجازی و نیز عدم تمایل سازندگان به نمایشنامه‌های ایرانی از جمله مشکلات و معضلات تئاتر است که در روز‌های اخیر، هنرمندان تئاتری به آن اشاره کرده‌اند.

حسین پاکدل: نگوییم تئاتر، بلکه بگوییم می‌خواهیم کنسرت برگزار کنیم!

حسین پاکدل که این روز‌ها نمایش «امر ملوکانه» را به روی صحنه می‌برد، درباره دشواری‌های ساخت یک اثر مستقل در شرایط اقتصادی کنونی گفته است: اکنون اجرای تئاتر بسیار بسیار گران است بخصوص وقتی بخواهید مستقل عمل کنید و به اندیشه‌گی کار خود وفادار بمانید و دنبال جنگولک‌بازی نباشید.

وی که یکی از مدیران محبوب تئاتر بوده است، با یادآوری شرایط تئاتر‌های متفکر در نیمه دوم دهه ۷۰ و نیز دهه ۸۰ عنوان کرده است: آن زمان اگر کارگردانی، به دلیل نوع کارش تماشاگران اندکی می‌داشت، دوستان را موظف می‌کردیم که یکسری فرهیختگان را برای دیدن نمایش دعوت کنند و تاثیر این کار تکثیر می‌شد. اما الان معیار قرارداد برای سالن‌ها این است که اگر تا ۱۰ روز میزان تماشاگران به حد خاصی رسید، که هیچ و گرنه باید اجرا متوقف شود. البته شرایط سالن‌ها و هزینه‌هایشان را درک می‌کنیم ولی راهکار مناسبی برای این وضعیت نداریم.

پاکدل از رواج کنسرت تئاتر‌ها در چند سال اخیر انتقاد کرده و در این خصوص گفته است: متاسفانه برای جلب تماشاگر در تئاتر، کنسرت نمایش می‌گذاریم. ایرادی هم ندارد ولی حواس‌مان باشد که تئاتر، چیز دیگری است. نمی‌گویم در کنسرت تئاتر بی‌فکری است ولی در آن اندیشگی، وجود ندارد. شبی ۴ هزار تماشاگر به تماشای یکی از کنسرت نمایش‌ها می‌رفتند، اما ۹۵ درصد این جمعیت برای کنسرت می‌رفتند، چون تئاتر را از آن فاصله نمی‌شد دید. گروه اجرایی هم ادعایی هم نداشتند که کارشان تئاتر است ولی وقتی این اتفاق در سالن‌های مطرح ما می‌افتد و موسیقی بر تئاتر برتری دارد، باید تامل کرد. ایرادی نیست ولی دیگر نگوییم تئاتر، بلکه بگوییم می‌خواهیم کنسرت برگزار کنیم.

مدیر پیشین مجموعه تئاتر شهر با انتقاد از نبود سیاست‌گذاری در تئاتر افزوده: تئاتر دیمی اداره می‌شود. با این شلوغ کاری‌ها فرهنگ ما آسیب می‌بیند.

پاکدل درباره معضل فقر بازیگر هم بیان داشته است: هرچند وضعیت اقتصادی غیر قابل انکار است ولی با فقر بازیگر رو به رو هستیم. جوانانی که امروز در آثار هنری ما می‌درخشند، محصولات دو سه دهه قبل هستند و اکنون زمان باردهی‌شان است و مثل برق هم از دور خارج می‌شوند و یکسری چهره‌های اینستاگرامی جای آنان را می‌گیرد. این بچه‌ها هم خاک صحنه را خورده‌اند و عمرشان را گذاشته‌اند و با دستمزد‌های پایین کار کرده‌اند. بعد در یک شرایطی، دو سه کار با دستمزد‌های بالا آنان را عادت داد که دیگر برای تئاتر وقت نگذارند. ضمن اینکه به سمت سریال و کار‌های نمایش خانگی رفته‌اند. حتی اگر هم به صحنه بازگردند، شاید دیگر توان قبل را نداشته باشند. اینها را از زبان بعضی از خودشان شنیده‌ام. نسخه نمی‌پیچم ولی حرفم این است که از این بچه‌ها درام‌نویس و بازیگر قدرتمند به دست نمی‌آید. خطر سهل‌الوصول شدن اجرای تئاتر این است که این کار دیگر، اهمیت خود را از دست می‌دهد. زمانی کسی که می‌خواست در تئاتر شهر نمایشی روی صحنه ببرد، کارش باید بسیاری ویژگی‌ها می‌داشت و وقتی هم چنین جوان خوش ذوقی پیدا می‌شد، دیگر رهایش نمی‌کردیم که محصولش همین بچه‌هایی هستند که طی این سال‌ها کار‌های بزرگی انجام داده‌اند.

الیکا عبدالرزاقی: فکر می‌کنیم اگر کسی در اینستاگرام پنج میلیون دنبال‌کننده دارد، پس باید اسکار هم بگیرد!

الیکا عبدالرزاقی که این روز‌ها نمایش شاه لیر «روایتی آهنگین» به کارگردانی او در حال اجراست، درباره حضور چهره‌های اینستاگرامی بر روی صحنه تئاتر گفته است: این‌که کسی با شوخی‌های دم‌دستی معروف شود و بعد صرفاً با تکیه بر دنبال‌کننده‌هایش وارد سینما یا تئاتر شود، اتفاقی نگران‌کننده است. ما در تئاتر هم تجربه‌اش را داشتیم؛ آوردن یک چهره اینستاگرامی روی صحنه، بدون پشتوانه‌ی هنری، نتیجه‌ای نداشت. مردم حاضرند پست‌ها را لایک کنند، اما حاضر نیستند برای تماشای تئاتری که او بازی می‌کند بلیت بخرند. این دو تجربه کاملاً متفاوت است.

عبدالرزاقی تاکید کرده: من آدم بسته‌ای نیستم. نمی‌گویم نباید باشند یا نباید تولید کنند، اما باید فرهنگ‌سازی شود. هرکس باید بداند در چه محدوده‌ای کار می‌کند. حتی کیم کارداشیان هم که بسیار معروف است، در محدوده‌ای مشخص از مد و پوشاک الهام‌بخش است، نه بیش‌تر. مشکل ما این‌جاست که فکر می‌کنیم اگر کسی در اینستاگرام پنج میلیون دنبال‌کننده دارد، پس باید اسکار هم بگیرد!

 الهام ذوالفقاریان: وقتی استادان دانشگاه نمایشنامه ایرانی را می‌کوبند، از دانشجویان جوان چه توقعی می‌توان داشت

الهام ذوالفقاریان که اخیرا نمایشنامه «جعفر خان از فرنگ برگشته» نوشته حسن مقدم که یکی از نخستین نمایشنامه‌هایی است که به زبان فارسی نوشته شده را در تماشاخانه «سنگلج» به روی صحنه برده است، درباره بی اعتنایی‌ها نسبت به نمایشنامه‌های ایرانی و تمایل سازندگان تئاتر به آثار خارجی، گفته است: ما به ارزش‌های خود بی‌اعتنایی می‌کنیم بعد می‌بینیم که هنرمندان دیگر کشور‌ها چگونه از آنها بهره‌برداری می‌کنند. همچنانکه پیش از انقلاب، پیتر بروک، کارگردان سرشناس تئاتر جهان گفته بود که غایت یک تئاتر، اتفاقی است که در تعزیه رخ می‌دهد. حرف نمایشنامه «جعفر خان...» هم همین خودباختگی فرهنگی است. وقتی استادان دانشگاه نمایشنامه ایرانی را می‌کوبند، از دانشجویان جوان چه توقعی می‌توان داشت.

رضا بهرامی: دولت بودجه‌ای به گروه‌های نمایشی ارائه نمی‌دهد

رضا بهرامی که این روز‌ها نمایش «همه چیز می‌گذره تو نمی‌گذری» را کارگردانی می‌کند، درباره حضور بلاگر‌ها بر روی صحنه تئاتر گفته است: در حرف و سخن، همه ما به عنوان فعالان تئاتر، حضور بلاگر‌ها و چهره‌های اینستاگرامی را در آثار نمایشی نکوهش می‌کنیم ولی در عمل بسیاری از ما دنبال کسانی هستیم که در فضای مجازی فالوور بالایی داشته باشند. این ضد و نقیض بودن باعث می‌شود ضربه بخوریم.

بهرامی همچنین با انتقاد از کم‌کاری دولت در زمینه حمایت از ساخت آثار نمایشی گفته است: از طرف دیگر دولت هم بودجه‌ای به گروه‌های نمایشی ارائه نمی‌دهد و اصولا به جز سخت‌گیری چه کاری برای تولید اثر هنری انجام می‌دهد. در حال حاضر یک لباس فروشی راحت‌تر از ما می‌تواند اجناس خود را در اینستاگرام تبلیغ کند، اما یک گروه نمایشی برای هر جزیی از نمایش خود باید از هفت‌خان رستم بگذرد و مجوز‌های مجزایی بگیرد که اینها زمان‌بر است و وقت و انرژی بسیاری از یک گروه را به هدر می‌دهد.

ندا مقصودی: کار بدون تماشاگر و با درآمد پایین خیلی دلسرد کننده است

ندا مقصودی از بازیگران حرفه‌ای تئاتر که در دهه ۸۰ حضور پررنگی در آثار نمایشی داشته است، این روز‌ها با نمایش «ریش فیدل، غبغب مرکل» روی صحنه است. این هنرمند نیز درباره تماشاگران تئاتر گفته است: سال‌های قبل تماشاگر و فضای تئاتر با الان زمین تا آسمان تفاوت داشت. در این سال‌ها سلیقه تماشاگر تغییر کرده و حضور تهیه کنندگان هم اتفاقات جدیدی را در تئاتر رقم زده است. به طوری که مردم حاضر نیستند برای تماشای یک درام اجتماعی بلیت بخرند به ویژه اگر آن درام چهره مشهوری هم نداشته باشد. بسیاری از تماشاگران یک کار سطح پایین با حضور چهره شناخته‌شده را به یک کار سطح بالای بدون چهره ترجیح می‌دهند. به همین دلیل بازیگران بعد از چند کار سرخورده می‌شوند، زیرا کار بدون تماشاگر و با درآمد پایین خیلی دلسرد کننده است. 

حمیدرضا نعیمی: حال تئاتر هیچ وقت خوب نبوده است

حمیدرضا نعیمی کارگردان تئاتر، بازیگر، نمایش‌نامه‌نویس و مدرس دانشگاه که تاکنون چهار بار موفق به دریافت جایزه از جشنواره تئاتر فجر شده درباره حال و روز این روز‌های تئاتر چنین گفته است: حال تئاتر هیچ وقت خوب نبوده است. در این کشور همواره حال تئاتر بد است. اکنون در بدترین دوران خودش است.

او که این روز‌ها نمایش «فردریک» را به تالار وحدت برده است درباره اجای این نمایش گفته است: یعنی اگر فکر می‌کردم روزی تولید نمایش اینقدر ما را خسته، پیر، خموده و عصبی می‌کند شاید نمایش «فردریک» را کار نمی‌کردم. تئاتر کار کردن مشقات بسیاری دارد که کسانی که خارج از این گود هستند نمی‌توانند درکی و مفهومی از آن داشته باشند. صرفا بچه‌های تئاتر هستند که حال همدیگر و حال بد تئاتر را این روز‌ها می‌فهمند.

نعیمی تاکید کرده تئاتر نیاز به حایت دارد و گفته است که تئاتر ارزش بالایی دارد، اما جایگاهی در کشور ندارد.

بهنام شرفی: وضعیت خیلی از تئاتر‌ها وخیم است

بهنام شرفی بازیگر سینما، تلویزیون و تئاتر نیز درباره شرایط کنونی تئاتر در ایران گفته است: تئاتر ما این روز‌ها حال خوبی ندارد. با احترام به همه همکارانم، شنیده‌ام شبی ۱۳۰ تا ۱۴۰ نمایش در تهران اجرا می‌شود که ۹۰ درصد آنها از آن کیفیتی که باید برخوردار نیست.

او که این روز‌ها مشغول ایفای نقش در «فردریک» اثر اریک امانوئل اشمیت به کارگردانی حمیدرضا نعیمی در تالار وحدت است، افزوده: نمایش‌هایی که در مدت زمان کمتر از یک ماه جمع می‌شود احتمالا آن تلاش، اندیشه و آن چیزی که باید تماشاگر را به تئاتر جذب کند، ندارند. ما یک زمانی می‌رفتیم تئاتر می‌دیدیم پز می‌دادیم. الان به گونه‌ای شده که تئاتر هم کار می‌کنی، اصلا افتخاری نیست و خیلی از تئاتر‌ها وضعیتشان وخیم است. به خودم هفته‌ای دو سه کار پیشنهاد می‌شود که از نظر مالی تایید هستند، اما از نظر کیفی فاجعه است و دلم نیست وارد این کار‌ها شوم.

شرفی اظهار داشته: این که چرا این روز‌ها حال تئاتر ما خوب نیست سوال من و خیلی از بچه‌های تئاتر است. تئاتری‌ها معمولا تماشاچی‌های تئاتر هم هستند و از همدیگر حمایت می‌کنند، اما این حمایت‌ها لازم است از طرف نهاد‌های مربوط هم پشتیبانی شود تا دوباره تئاتر کشورمان را در جایگاهی که باید ببینیم.