بحران کود‌های شیمیایی در ایران؛ از کمبود مصرف تا چالش‌های ارزی و راهکار‌های پیش‌رو
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، آمار‌های رسمی نشان می‌دهد ایران با وجود نیاز سالانه ۴.۵ تا ۵ میلیون تنی، فقط ۳ تا ۳.۵ میلیون تن کود توزیع می‌کند و این کمبود، کیفیت خاک و تولیدات کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده است.
از سوی دیگر، نوسانات ارزی و تحریم‌ها، واردات این نهاده حیاتی را با مشکلات جدی مواجه کرده است.
وضع مصرف کود؛ فاصله زیاد با استاندارد‌های جهانی
بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران با مصرف ۶۸ کیلوگرم کود در هکتار، در رتبه ۱۰۳ جهانی قرار دارد، در حالیکه میانگین جهانی ۱۶۵ کیلوگرم در هکتار است. این اختلاف چشمگیر، نگرانی‌ها درباره کاهش حاصلخیزی خاک و افت تولیدات کشاورزی را افزایش داده است.
- کمبود عرضه: نیاز سالانه کشور به کود‌های شیمیایی پنج میلیون تن است، اما فقط ۲.۲ میلیون تن در سال‌های اخیر مصرف شده که منجر به کاهش عناصر غذایی خاک شده است.
- کیفیت پایین کود‌های داخلی: بسیاری از کشاورزان به دلیل عدم رضایت از کیفیت کود‌های ایرانی، به نمونه‌های خارجی روی آورده‌اند، این در حالیست که ۸۰ درصد کود‌های فسفاته همچنان وارداتی هستند.
ارزبری واردات و چالش‌های اقتصادی
واردات کود‌های شیمیایی سالانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار ارزبری دارد.
در ۸ ماهه سال ۱۴۰۳، ۱۹۵،۷۴۵ تن کود به ارزش ۱۱۲.۷ میلیون دلار وارد شده است. با این حال، چالش‌های زیر این بخش را تحت تأثیر قرار داده است:
- افزایش قیمت مواد اولیه: حذف ارز نیمایی و جایگزینی آن با ارز توافقی، قیمت اسید فسفریک را ۸۵ درصد و پتاسیم هیدروکسید را ۸۰ درصد افزایش داده است.
- مشکلات گمرکی: توقف ویرایش ثبت‌سفارش‌ها باعث شده محموله‌های کود برای ماه‌ها در گمرک‌ها معطل بمانند.
- تحریم‌ها و حمل و نقل: زمان حمل کود از چین به ایران از ۱۸ روز به ۳.۵ ماه افزایش یافته و این موضوع کمبود کود در فصل کشت را تشدید کرده است.
سیاست‌های دولت و راهکار‌های آینده
وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است ۲۰ پروژه تولید کود به بهره‌برداری رسیده و ۱۰ پروژه دیگر تا پایان ۱۴۰۴ تکمیل خواهد شد.
هدف این است که ایران از واردات کود‌های اصلی بی نیاز شود. با این حال، کارشناسان معتقدند بدون بهبود کیفیت تولیدات داخلی و مدیریت بهینه مصرف، این برنامه‌ها به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.
بحران در مصرف و تولید کود شیمیایی
علیرضا غفوری دکترای کشاورزی سموم و کود و از فعالان شناخته‌شده حوزه کود شیمیایی، در گفت‌و‌گو با شبکه خبری ایران ۲۴ وضع کنونی صنعت کود را بحرانی توصیف کرده است.
به گفته وی، سیاستگذاری‌های نادرست و حمایت نکردن مناسب از تولیدکنندگان داخلی باعث شده کیفیت کود‌های ایرانی پایین باشد و کشاورزان به نمونه‌های خارجی گران‌قیمت روی آورند.
غفوری با یادآوری چالش‌های واردات گفت: نوسانات ارزی و تأخیر در ترخیص کالا دو مشکل اصلی هستند. وقتی یک محموله کود سه ماه در گمرک می‌ماند، قیمت تمام‌شده آن افزایش یافته و کشاورزان مجبور به پرداخت هزینه بیشتری می‌شوند.
وی همچنین به تحریم‌ها به عنوان عاملی محدودکننده در دسترسی به مواد اولیه اشاره کرد.
این کارشناس خاطرنشان کرد: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید کود‌های باکیفیت، شفاف‌سازی در تخصیص ارز و کاهش بوروکراسی اداری می‌تواند به بهبود وضع کمک کند.
صنعت کود شیمیایی ایران در میانه تناقضی آشکار قرار دارد: از یک سو، کمبود مصرف و کیفیت پایین تولیدات داخلی و از سوی دیگر چالش‌های واردات و نوسانات ارزی.
برنامه‌های دولت برای خودکفایی گرچه امیدوارکننده است، اما بدون اصلاح ساختار‌های مدیریتی و حمایت از تولید داخلی، تحقق اهداف دور از دسترس خواهد بود.
