سایه روشن‌های سریالی که با ۷۰ درصد تخیل ساخته شد/چرا «مختارنامه» همچنان محبوب است؟
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، سریال تاریخی - مذهبی «مختارنامه» که به خاطر پخش مکرر از تلویزیون مورد انتقاد و حتی شوخی برخی قرار گرفته است، در ایام محرم امسال هم به تلویزیون آمده و در حال پخش است.
احتمالا پخش مکرر این سریال از تلویزیون فقط به این دلیل که این سریال یکی از افتخارات تلویزیون و از آثار موفق و ماندگار بوده و طرفداران زیادی هم دارد نیست بلکه به این خاطر است که دست تلویزیون خالی است و در این سال‌ها سریال عاشورایی به قد و قواره «مختار نامه» ساخته نشده است. سریالی که ساختش حدود 6 سال طول کشیده، در چندین شهر تصویربرداری شد و دوبار هم باعث سکته تهیه کننده‌اش شده است!
«مختارنامه» به نویسندگی و کارگردانی داوود میرباقری، سریالی مذهبی و عاشورایی است که به قیام مختار ثقفی، پس از حادثه عاشورا پرداخته و محوریت آن زندگی مختار و اقدامات اوست.
فیلمبرداری این سریال از سال ۱۳۸۳ آغاز شد و در سال ۱۳۸۹ به آنتن تلویزیون رسید. «مختار نامه» جزء تولیدات مهم و پر مخاطب تلویزیونی به شمار می‌رود و با گذشت بیش از یک دهه، همچنان در ایام محرم بازپخش می‌شود.
میرباقری گفته است که در ابتدا قصد داشته پروژه سلمان را برای تلویزیون بسازد، اما مدیران تلویزیون ساخته شدن سلمان (سریالی که هم اکنون در حال ساخت است) را مشروط به قبول ساخت سوژه نهضت توابین توسط او عنوان کردهاند. میرباقری هم پس از تحقیق و تفحص درباره این دوره تاریخی، به شخصیت مختار علاقه‌مند شده و این پیشنهاد را پذیرفته است. این کارگردان گفته که دلیل تمرکز سریال بر شخصیت مختار این بوده که مختار قصه دراماتیک تری داشته و برایش جذاب‌تر بوده است.
۷۰ درصد سریال «مختار نامه» تخیلی است!
میرباقری که «مختارنامه» را با کمک حسن میرباقری و محمد بیرانوند نوشته، درباره دشواری‌های طراحی شخصیت‌های حقیقی تاریخی گفته است: یک بخشی از شخصیت حتماً باید منطبق باشد بر آنچه که در تاریخ ثبت شده. این کار را پیچیده می‌کند. وقتی فیلمی صرفاً براساس تخیل نویسنده شکل می‌گیرد، چون قصه در ذهنش شکل می‌گیرد، همه‌چیز راحت‌تر پیش می‌رود، به دلیل اینکه محدودیتی وجود ندارد. وقتی فیلمی صرفاً براساس تخیل نویسنده شکل می‌گیرد، چون قصه در ذهنش شکل می‌گیرد، همه‌چیز راحت‌تر پیش می‌رود، به دلیل اینکه محدودیتی وجود ندارد.
با این وجود وی گفته است که ۷۰ درصد فیلمنامه سریال «مختار نامه» مبتنی بر تخیل و فقط ۳۰ در صد آن منطبق بر حقایق تاریخی است.
ماجرا‌های عاشقانه در دل حقائق تاریخی
همانطور که گفته شد ۷۰ درصد سریال «مختار نامه» حاصل تخیل سازندگان آن است؛ بنابراین طبیعی است که با روایت چند داستان عاشقانه در دل جریانات حساس دینی و سیاسی، بر جذابیت داستان افزوده باشند.
برخی نیز میرباقری را به خاطر گنجاندن داستان‌های عاشقانه در کارهایش سرزنش کردهاند. اما خود او در این خصوص گفته است: یکی از پایه‌های اساسی زندگی ما عشق است. همین عشق زمینی که حالا اگر در آن عمیق شوی می‌رسی به عشقی دیگر. ولی این یک حقیقت غیرقابل انکار و اساسی است. نمی‌شود نادیده‌اش گرفت. به نظر من یکی از چالش‌های مهم هر مردی زن است و یکی از چالش‌های مهم هر زنی مرد است. این وضعیت طبیعی زندگی است. این یک رابطه‌ی دوطرفه است و نمی‌شود حذفش کرد و گفت چنین چیزی نیست، چون زن و مرد با هم کامل می‌شوند. اتفاقاً من دلم می‌خواست در مختارنامه بیشتر به این موضوع بپردازم. طراحی اولیه‌ام این بود، ولی فشار‌هایی وجود داشت که باعث شد صرف‌نظر کنم، چون دیدم معارف دیگر کار آن‌قدر اهمیت دارد که حالا می‌شود از این بخش‌های رمانتیک گذر کرد تا آن معارف بیان شود. ولی در داستانی که زن و مردی حضور دارند بالاخره شما ناگزیرید ورود کنید به این حوزه. این یک مقوله‌ی اجتناب‌ناپذیر و بخشی از طبیعت انسان است. من در مختارنامه از شکل ایده‌آلم کوتاه آمدم، وگرنه جا برای پرداخت بیشتر داشت.
وی افزوده است: باید روشن می‌کردم مختار با عمره کجا آشنا می‌شود و چطوری آشنا می‌شود. یا می‌دانیم که یکی از مشکلات مختار در مکه این بوده که دختری در دربار آل‌زبیر عاشقش می‌شود و، چون نمی‌تواند به این عشق برسد مشکلاتی ایجاد می‌شود. قهرمان این قصه یعنی مختار، ویژگی‌هایی داشت که به هر حوزه‌ای وارد می‌شد این چالش اطرافش شکل می‌گرفت و منطقی بود این اتفاقات رخ دهد. ولی ما به قول ممیز‌ها ناچار شدیم یک جا‌هایی را «تلطیف» کنیم! داستان کمی «تلطیف» شد.میرباقری در جایی هم به این موضوع اشاره کرده که طبق منابع تاریخی موجود، مختار سه زن داشته، اما در سریال برای او دو زن در نظر گرفته شده است و کسی هم به این موضوع ایرادی نگرفته است. در سریال «مختارنامه» فریبا کوثری و نسرین مقانلو نقش دو همسر مختار را ایفا کردهاند.
مقاومت مدیران تلویزیون در برابر نمایش چهره حضرت عباس (ع)
داوود میرباقری درباره مقاومت مدیران تلویزیون در برابر نمایش چهره حضرت ابوالفضل(ع) در سریال «مختار نامه» با بیان اینکه تصاویر مربوط به این شخصیت برجسته مذهبی نزدیک یازده دقیقه بوده و صدوسی نما داشته، گفته است: خیلی سعی کردیم با مذاکره و صحبت مشکل را حل کنیم. من مانده بودم که پیامبر اولوالعزم در سینما و تلویزیون ما تصویر می‌شود و کسی با آن مشکلی ندارد، ولی در اینجا می‌آیند و... من استنباط‌هایی از این ماجرا دارم که نمی‌خواهم طرحش کنم. شاید مصلحت نباشد در این روزگار درباره‌اش حرف بزنیم. در نهایت به من گفتند به‌جای صورت ایشان نور بگذار، که من، چون معتقد به این کار نیستم قبول نکردم. من حتی آن صحنه‌های عاشورا را هم این‌جور پرداخت کردم که، چون آسمان درهم بود و خورشید را تحت تأثیر قرار داده بود، از خورشید آذرخش‌هایی می‌آمد و صورت‌ها را می‌پوشاند. در این حد مجاب می‌شوم، ولی نمی‌پذیرم که نور بیندازم توی صورت‌ها. گفتم اگر قرار است این کار را بکنیم ترجیح می‌دهم سکانس حذف شود.
کیان ایرانی، چهره محبوب «مختار نامه»
شخصیت کیان ایرانی یا همان کیسان ابو عمره را در سریال «مختار نامه»، رضا رویگری ایفا کرده است. کیسان که گفته شده تبار ایرانی داشته و به اندیشه‌های شیعی گرایش داشته، جزو دوستان نزدیک و فرمانده لشکر مختار ثقفی بوه است. رویگری این نقش را به زیبایی ایفا کرده و چهره محبوبی از این شخصیت با نام کیان ایرانی ساخته است.
کیان یکی از ماندگار‌ترین شخصیت‌های سریال «مختار نامه» است که به دلیل تبار ایرانی‌اش، در میان مخاطبان محبوبیت زیادی کسب کرد.
میرباقری و تیمش به خوبی توانستند از عهده پردازش شخصیت کیان بربیایند و او را به عنوان نمادی از ایرانیان شجاع مدافع ائمه(ع) نمایش دهند.
محبوبیت «مختارنامه» درکشور‌های خارجی
«مختارنامه» یکی از سریال‌هایی است که در چند کشور خارجی از جمله ترکیه، لبنان، عربستان، پاکستان، سوریه، امارات و عراق پخش شده و با استقبال مخاطبان مواجه شده است.
یکی از دیپلمات‌های عرب مقیم ایران درباره سریال «مختارنامه» گفته است: «سریال مختارنامه حتی دیپلمات‌های عرب مقیم تهران و خانواده‌هایشان را نیز تحت تأثیر قرار داده و من خبر دارم برخی از این دیپلمات‌ها، حتی برای مشاهده مجدد سریال، به ضبط آن در خانه اقدام کردهاند.»
ماجده خیرالله، بانوی منتقد مصری نیز درباره سریال‌های مهم ایرانی گفته است: «ما بیهوده ادعا می‌کنیم بهترین سریال‌ها را داریم. به محض ورود سریال‌های خارجی اعم از ترکی یا ایرانی این نقاب فرومی‌افتد و تمام این ادعا‌های دروغین ما آشکار می‌شود. اگر از مقامات دولتی بپرسید چرا به این گونه سریال‌ها توجه می‌شود می‌گویند، چون سریال‌های دینی هزینه‌بردار است ما نمی‌توانیم مشابه آنها را تولید کنیم.»
همچنین وزیر ورزش و جوانان عراق به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران گفته بود: «اگر بازیگران سریال مختارنامه به عراق بیایند صفی از علاقه‌مندان عراقی از فرودگاه تا مرکز شهر برای استقبال از آنان تشکیل می‌شود.»
البته پخش سریال «مختارنامه» در کشورهای عربی با توجه به اختلافات مذهبی، سبب بروز اعتراضاتی نیز شده است.
از جمله اینکه علمای الازهر مصر اهانت به صحابه پیامبر (ص) در فیلم تلویزیونی «مختارنامه» را محکوم کردند.
دو شبکه «العربیه» و «الانوار ۲» نیز بر سر پخش این سریال درگیری‌هایی داشته‌اند. العربیه مخالف پخش آن بوده و اعتقاد داشت پخش آن در دل وهابی‌ها ترس ایجاد می‌کند.
میرباقری: قسمتم بوده کار تاریخی بسازم!
میرباقری پیش از «مختارنامه» تجربه ساخت سریال «امام علی (ع)» و «معصومیت از دست رفته» را در کارنامه داشته است و هر دو جزو آثار موفق تلویزیونی محسوب می‌شوند.
وی درباره ساخت آثار تاریخی گفته است: قسمت من بوده! اصراری ندارم که سراغ کار تاریخی بروم ولی معتقدم که به‌هرحال یک کسانی باید یک کار‌هایی را انجام بدهند. خیلی‌ها به من می‌گویند که تو دنبال دردسر می‌گردی. کار‌های تاریخی واقعاً سخت هستند؛ به‌دلیل تنوع لوکیشن و آب‌وهوا و شرایط. روز‌هایی که جوان‌تر بودم و انرژی داشتم، مشکلات و سختی‌ها را نمی‌فهمیدم، ولی الان دیگر واقعاً سرما اذیتم می‌کند. در پاسخ دوستانی که می‌پرسند تو چرا این کار‌ها را می‌کنی می‌گویم که اگر من نکنم پس چه‌کسی باید بکند. بالاخره یک نفر باید این کار‌ها را انجام دهد. مسیر مهمی است و دنیا هم در همین مسیر خوب حرکت می‌کند و کار‌های مؤثری می‌سازند.
بازیگرانی که قرار بود مختار ثقفی باشند
به گفته تهیه‌کننده مختارنامه در ابتدا قرار بود که جمشید هاشم پور بازیگر نقش مختار ثقفی باشد، اما در جلسه نهایی با توجه به طولانی بودن زمان فیلمبرداری سریال، نگران شد که نتواند از پس کار بربیاید. گویا میرباقری نقش مختار را از ابتدا برای هاشم پور نوشته در نهایت با فریبرز عرب نیا برای این نقش به توافق رسیده است.
گفته شده به جز جمشید هاشم پور، حمید فرخ نژاد، علیرضا شجاع نوری و فرامرز قریبیان هم جزو گزینه‌های احتمالی نقش مختار بوده‌اند که هر یک به دلایلی نتوانستند این نقش را ایفا کنند.
همچنین داریوش ارجمند در گفت و گویی درباره حضور در سریال «مختار نامه» گفته است که در اواخر تصویربرداری سریال به او پیشنهاد شده که در «مختار نامه» ایفای نقش کند (احتمالا برای نقش عبدالله بن زبیر که رضا کیانیان آن را ایفا کرد)، اما با توجه به معلومات تاریخی‌اش، علاقه‌ای به شخصیت مختار نداشته و این پیشنهاد را نپذیرفته است.
ارجمند گفته است: من مالک اشتر بازی کرده‌ام بعد بروم مختار بازی کنم؟!
ارجمند همچنین به بازی فریبرز عرب نیا در نقش مختار به شدت انتقاد کرده و گفته است که ابدا بازی او را در این سریال دوست نداشته است.
کتابی که درباره سریال «مختارنامه» نوشته شد
کتاب ۶۰۸ صفحه‌ای «پرونده مختارنامه» در «شرکت چاپ و نشر بین‌الملل» منتشر شده و به مسائل و موضوعات پیرامون ساخت این سریال پرداخته است.
«پرونده مختارنامه» را رضا استادی نوشته که مسئول روابط عمومی سریال «مختارنامه» بوده و به گفته خودش، به واسطه مسئولیتش در این پروژه، به اطلاعات و اسناد مهم و جالبی دسترسی داشته و برآن بوده به این سوال جواب دهد که «مختارنامه» چطور ماندگار شد و چگونه پس از سال‌ها طراوت خود را حفظ کرده؟ نویسنده هدف خود را این قرار داده که کتابش به «رمانی خواندنی درباره سریالی تماشایی» شبیه باشد.
کتاب روایتی کرنولوژیک دارد از قبل از آماده شدن فیلمنامه در سال ۱۳۸۱ تا ماجرا‌های پس از پخش آخرین قسمت سریال و بخش‌هایی با عنوان جمع‌بندی، نقط ضعف، درباره داود میرباقری، عظیم جوانروح، محمود فلاح، پیوست‌ها و آلبوم تصاویر را هم شامل می‌شود.
