در طول یک سال گذشته، تحت تاثیر تغییر دولت در آمریکا، سیاست‌خارجی کشورهای غرب‌آسیا دست‌خوش تغییراتی در سطح تاکتیکی و یا حتی راهبردی شده است. یکی از بارزترین بازیگران این روند دولت رجب‌طیب اردوغان بوده که کنار رفتن ترامپ و روی‌کار آمدن دموکرات‌ها را آغاز دور تازه‌ای از محدودیت‌ها برای تحرکات منطقه‌ای و بین‌اللملی‌اش در نظر گرفته و چندان هم بی‌راه نیست.
ترکیه برای کم کردن فشارهای احتمالی دولت جدید در آمریکا، تلاش برای بهبود روابط با کشورهای مناطق هم‌جوار خود را آغاز کرد تا خطر انزوا و کمرنگ شدن در ائتلاف‌سازی‌های تازه را از خود دور کند. مذاکرات با یونان موانع زیادی بر سر راه خود دارد. تلاش‌های ترکیه برای رابطه با مصر همچنان ادامه دارد. روابط ابوظبی-آنکارا به مرحله‌ی بهبود رسیده و اردوغان تمایل دارد در سفر آتی خود به ریاض بتواند روابط عربستان و ترکیه به وضعیت بهتری نسبت به آنچه که هست، برساند.
تکاپوی اردوغان برای عادی‌سازی
تازه‌ترین تلاش‌های ترکیه به منظور برقراری کانال‌های ارتباطی سر از ایروان و تل‌آویو در آورده است. ترکیه به عنوان اولین کشور جهان اسلام که رژیم‌صهیونیستی را به رسمیت شناخت، همواره سطحی از روابط با این رژیم را حفظ کرده حتی با روی کار آمدن اسلام‌گرایان و قدرت‌گیری اردوغان، همچنان این روند به ویژه در حوزه اقتصادی و امنیتی ادامه داشته است. اما تحولات منطقه به ویژه وضعیت فلسطین و جنایات اسرائیل باعث شده روابط سیاسی هیچگاه یک روند ثابت نداشته باشد. البته باید موضع‌گیری‌های تبلیغاتی اردوغان برای فلسطین را هم در نظر گرفت که سبب شده دوره‌هایی از تنش در مناسبات میان آنکارا و رژیم را در پی داشته باشد. اما در چند ماه اخیر از سخنان مقامات ترکیه آشکار است که تلاش جدیدی برای برقراری روابط سیاسی جریان دارد. اردوغان بارها برای بهبود روابط اظهار تمایل کرده است.
بازگشت به ارمنستان
ارمنستان مقصد دیگری است که روند عادی‌سازی روابط با آن به آغاز مذکرات میان ایراون-آنکارا رسیده است. هیئت‌های مذاکره کننده دو کشور به میزبانی مسکو روز جمعه اولین دور مذاکرات عادی‌سازی را آغاز کردند. دو طرف فضای گفت‌و‌گو را مثبت دانسته و برای مراحل بعد امیدوارند. تنش میان ارمنستان و ترکیه یک ریشه تاریخی مربوط به کشتار ارمنیان توسط دولت عثمانی دارد. اما در دوره معاصر، ترکیه در پی تنش‌ها میان آذربایجان و ارمنستان در سال 1993 به منظور حمایت از باکو، مرزهای خود را به روی ارمنستان بست و روابط دو کشور تیره شد. سال 2009 تلاش‌هایی شد که روابط به حالت عادی بازگردد اما مذاکرات نتیجه مثبتی نداشت.
جنگ2020 قره‌باغ و شکست ارمنستان، کاتالیزوری برای جبران شکست مذاکرات 2009 شد. اراده‌ی ترکیه برای نقش‌آفرینی در جنگ قره‌باغ با یک محدودیت مهم همراه بود. روسیه به دلیل دارا بودن کانال‌های ارتباطی با طرفین تنش، توانست میدان‌دار میانجی‌گری باشد. درحالیکه درهای ایروان-آنکارا به روی یک‌دیگر بسته بود.
پس از آرامش میدان جنگ، با توجه به موضع ضعفی که ارمنستان در آن قرار گرفت و تمایل ترکیه برای از بین بردن موانع تحرکاتش در قفقاز، بستر عادی‌سازی فراهم شد.
فصل برداشت ایران از بازار ارمنستان
هر چند روند بهبود روابط کشورها می‌تواند به تنش‌زدایی در سطح منطقه کمک کند اما اگر در چارچوب رقابت‌های منطقه‌ای به موضوع نگاه کنیم. تهدید‌هایی برای سیاست‌خارجی کشورمان می‌تواند شکل بگیرد که لازم به توجه است.
در مورد نیات ترکیه برای برقراری روابط با ایروان و تاثیر آن بر موقعیت ایران دو نکته ترانزیتی_تجاری مهم‌تر به نظر می‌رسد. در سپتامبر گذشته رئیس‌جمهور ترکیه هنگامی در مورد رفت‌‌و‌‌آمدها میان کشورش و ارمنستان سخن گفت به این نکته اشاره کرد ایروان باید با کریدور اتصال آذربایجان به نخجوان موافقت کند. طرح چنین مسیری به گونه‌ای که قلمرو ژئوپلیتیکی ایران را محدود و ظرفیت ترانزیتی‌اش در قفقاز را منزوی سازد، ورود دستگاه دیپلماسی کشور را ضروری می‌سازد. به نظر می‌رسد پلتفرم 3+3 قفقاز با حضور ایران و روسیه بستری مذاکراتی مناسبی برای این امر باشد. به ویژه اینکه حوادث چند ماه گذشته میان ایران و آذربایجان و آنچه که به عنوان سوء تفاهم تفسیر شد، دیگر رفع شده و ایران توانایی رایزنی دوجانبه با آذربایجان و از طرف دیگر ارمنستان را دارد.
نکته بعدی توانایی دیپلماسی اقتصادی ترکیه در بستر بهبود روابطی که دنبال می‌کند است. به عنوان مثال امارات بهبود روابط با ایران و ترکیه را تقریبا همزمان دنبال کرد. با آنکه در مورد ایران همچنان نتایج ملموس آن به چشم نمی‌خورد اما اخباری در مورد سرمایه‌گذاری‌های امارات در ترکیه منتشر شد. در رابطه به ارمنستان هم بدیهی است اگر روابط دو کشور شکل عادی به خود بگیرد، ترکیه ورود به بازار تجاری این کشور به ویژه تجارت مرزی را دنبال خواهد کرد. مردم محلی هم‌مرز با ارمنستان مطالبه بازگشایی مرزهای زمینی برای فعال شدن تجارت و بازارچه‌های مرزی را از دولت ترکیه دارند. از طرف دیگر ارمنستان می‌تواند از فضای انحصاری روسیه بکاهد و از طریق ترکیه فرصت‌های اقتصادی به‌دست آورد. ایران یکی از گزینه‌هایی است که در این مدت زمان محروم بودن ترکیه، هرچند ناکافی اما موقعیت‌های صادراتی به ارمنستان را فراهم کرد. به فرض اینکه ارمنستان اقدام تحریم کالاهای ترکیه‌ای را حذف کند رقیب بزرگی در رقابت اقتصادی وارد این کشور خواهد شد.
