آیا نمایشگاه کتاب امسال می‌تواند شاخص‌های بازار نشر را صعودی کند؟
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، نمایشگاه کناب تهران هر ساله در اردیبهشت ماه برگزار می‌شود و به همین مناسبت پایتخت ایران میهمان دوستداران کتاب از سراسر کشور می‌شود، امسال نیز این نمایشگاه قرار است از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت ماه در مصلی تهران برگزار شود، نمایشگاهی که اگر به دستاورد‌های فرهنگی آن توجهی نکنیم، مطمئنا توجیه اقتصادی آنچنانی برای برگزاری آن باقی نمی‌گذارد، زیرا به طور کلی و براساس آنچه آمار‌های سال گذشته حکایت دارد فروش اینترنتی کتاب با وجود برگزاری فیزیکی نمایشگاه افزایش چشمگیری داشته است.
بر اساس گزارش‌ها، فروش آنلاین کتاب در ایران روند رو به رشدی داشته است؛ و در سال ۱۴۰۳، ۳۹ درصد از کل فروش (۲۳۲ میلیارد تومان از ۵۹۲ میلیارد تومان) مربوط به بخش مجازی بود، که نشان‌دهنده افزایش استقبال از خرید اینترنتی کتاب است.
با این حال افزایش قیمت کاغذ، عدم رعایت قانون کپیرایت، و مشکلات توزیع از جمله موانع اصلی پیش روی ناشران هستند. برخی ناشران داخلی در نمایشگاه ۱۴۰۳ با کاهش حضور مواجه شدند، که احتمالاً به دلیل فشار‌های اقتصادی و هزینه‌های بالای چاپ بوده است علاوه بر این رشد چشمگیر انتشار کتاب‌های دانشگاهی و علمی نشان می‌دهد که تقاضای بالای محتوای علمی و درسی در بازار کتاب بیش از کتاب‌های عمومی و تفننی است که این مساله خود جای موشکافی فرهنگی دارد که کار ما نیست.
اما موضع نمایشگاه کتاب پیش از آنکه یک رویداد فرهنگی باشد یک رویداد اقتصادی محسوب می‌شود که باید دید آیا برگزاری فیزیکی چنین نمایشگاهی با گستردگی زیاد توجیه اقتصادی دارد یا نه؟
به هر حال سال گذشته کل فروش نمایشگاه ۴۹۷ میلیارد تومان بود که ناشران ۳۱۹ میلیارد تومان از بخش حضوری و ۱۷۸ میلیارد تومان از بخش مجازی توانستند کسب درآمد کنند که این اعداد نشان دهنده رشد ۲۴ درصدی فروش نسبت به سال قبل (بدون در نظر گرفتن تورم سالانه) است، از سویی دیگر دولت نیز ۲۰۰ میلیارد تومان یارانه برای کاهش هزینه ناشران و خریداران به این نمایشگاه اختصاص داد که سبب تقاضای پایدار فرهنگی در حوزه کتاب شد با این حال کاهش تعداد ناشران حاضر در نمایشگاه ۱۴۰۳ به ۲،۶۱۹ ناشر نشان دهنده جذابیت نداشتن نمایشگاه و غیر قابل رقابت بودن این فضا برای ناشران رسمی در مقابل ناشران غیر رسمی کتاب در ایران محسوب می‌شود.
علاوه بر این با وجود تورم بالا (حدود ۳۵ درصدی)، تقاضا برای کتاب‌های خاص مانند ادبیات داستانی، روانشناسی و کودک نسبتاً پایدار مانده است، زیرا قیمت کتاب‌ها به طور متوسط ۴۰-۵۰ درصد افزایش یافته، اما برخی ناشران با کاهش شمارگان (به زیر ۱۰۰۰ نسخه) توانستند این وضع را مدیریت کنند.
با این وجود سهم نویسندگان هنوز هم از قیمت کتاب‌ها بسیار ناچیز است، سهم آن‌ها از قیمت پشت جلد تنها ۱۰ درصد است که برای نویسندگان تازه‌کار حتی به ۵ درصد نیز کاهش می‌یابد. درآمد متوسط یک نویسنده از فروش ۱۰۰۰ نسخه کتاب ۲.۵ میلیون تومان (معادل ۲۱۰ هزار تومان ماهانه) است که عملاً امرار معاش را غیرممکن می‌کند.
از سویی دیگر کمبود کاغذ، هزینه‌های چاپ، افزایش قیمت کاغذ و زینک باعث کاهش چاپ اولیه کتاب‌ها شده و برخی ناشران کوچک را به تعطیلی کشانده است و برگزاری چنین نمایشگاهی با نبود قوانین مستحکم در رعایت کپیرایت سبب شده تا ناشران غیررسمی با چاپ غیرمجاز کتاب‌های خارجی، سود نویسندگان و ناشران قانونی را کاهش داده‌اند.
همچنین فروشگاه‌های آنلاین با پلتفرم‌هایی مانند «۳۰بوک» و «ایران کتاب» با تخفیف‌های تا ۶۰ درصد و ارسال رایگان، سهم بزرگی از بازار را به دست آورده‌اند. این فروشگاه‌ها با ارائه نقد و بررسی تخصصی، انتخاب کتاب را برای مشتریان آسان‌تر کرده‌اند و نیاز به حضور خریدار را در رویدادی مانند نمایشگاه کتاب به حداقل رسانده‌اند.
در نتیجه انتظار می‌رود سهم فروش آنلاین امسال تا ۵۰ درصد افزایش یابد، به ویژه با گسترش پلتفرم‌های تخصصی کتاب و کتابخانه‌های دیجتال که همین امر سبب تمرکز بر کیفیت محتوا برای خوانندگان می‌شود و آن‌ها را به دنبال کتاب‌هایی با ارزش افزوده (مانند نسخه‌های لوکس یا همراه با محتوای مکمل دیجیتال) می‌کشاند که در ساختار سنتی نمایشگاه کتاب جایگاهی ندارد در نهایت نیز به نظر می‌رسد به جای برگزاری نمایشگاه و اهدای یارانه کتاب لازم است که دولت اصلاح ساختاری را برای حل مشکل کپیرایت و حمایت از نویسندگان حرفه‌ای برای تولید آثار باکیفیت در پیش گیرد.
