واکاوی دلایل و موانع تشکیل خانواده/نظام اجتماعی بدون ازدواج از هم می پاشد

طبق آخرین آمار که در زمستان سال ۱۴۰۳ منتشر شد، میانگین سن ازدواج مردان به ۲۸.۷ و زنان به ۲۴.۶ سال رسیده است. این افزایش بازتابی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جامعه امروز ایران است.

گرچه مشکلات اقتصادی مهم‌ترین مانع بر سر راه ازدواج و تشکیل خانواده است، اما عوامل دیگری نیز وجود دارند که بحران ازدواج را پیچیده‌تر می‌کنند. 

دکتر «امان‌الله قرایی‌مقدم» جامعه شناس و استاد دانشگاه روز یکشنبه 22 تیر 1404 در گفت وگو با شبکه خبری ایران ۲۴ درباره عوامل افزایش سن ازدواج گفت: چند عامل مهم در افزایش سن ازدواج در جوانان وجود دارد، اولین عامل مهم اقتصادی است؛ بیکاری و مسئله اشتغال پسران مخصوصا با توجه به هزینه‌های بالای زندگی، همچنین افزایش تنوع طلبی پسران و دختران که به روابط نامشروع و جنسی قبل از ازدواج روی می‌آورند، عدم تناسب فرهنگی و وظیفه مدار و مسئولست پذیر نبودن جوانان و مهمتر از همه بر اساس تئوری سوروکین از آنجایی که ذهنیت مادی و حسی بر جامعه حاکم است همه چیز، از جمله ازدواج، از روی چشم روی هم چشمی صورت می‌گیرد.

وی افزود: همچنین امروزه تحت تاثیر رسانه‌های بیگانه، چه شبکه‌های اجتماعی و چه ماهواره‌ها، شاهد کمرنگ شدن معنویات و اعتقادات و باور‌های دینی در زمینه ازدواج هستیم، با این وجود مهمترین عامل مسئله اشتغال و کار جوانان وهزینه‌های بالای زندگی است که در صورت عدم رسیدگی به این موضوع، مسئله ازدواج نکردن یا بالا رفتن سن ازدواج جوانان بحرانی‌تر هم خواهد شد. نداشتن چشم انداز روشن از آینده و ... همه اینها باعث شده که ازدواج به تاخیر بیفتد.

این جامعه شناس افزود: طبق مطالعاتی که در برخی مناطق ایران انجام شده است، مشخص شد که برخی پسران بین ۱ تا ۱۵ شریک جنسی داشته‌اند. همین مسئله باعث شده است که جوانان نسبت به ازدواج و انتخاب همسر دچار تردید شوند. در واقع، فساد در جامعه باعث می‌شود که جوانان نسبت به ازدواج تردید داشته باشند «ازدواج سفید» نیز که اصطلاحی مضر و مخرب و خطرناک است یک معضل اجتماعی دیگر در جامعه است که نظم جامعه را برهم می‌زند و البته به جای آن باید از اصطلاح «همباش‌های سیاه» استفاده کرد زیرا کلمه ازدواج به معنای پیوند شرعی، عرفی و قانونی میان زن و مرد است در حالی که در «ازدواج سفید» هیچ پیوند قانونی صورت نمی‌گیرد. همچنین واژه سفید نیز در این اصطلاح به غلط به کار گرفته شده زیرا آینده این نوع روابط روشن و سفید نیست و عاقبت سیاهی در انتظار این افراد است.

قرایی‌مقدم ادامه داد: زمانی که خانواده تشکیل نمی‌شود نظم جامعه به هم می‌خورد زیرا خانواده ستونِ خیمه جامعه است و نبود آن باعث به هم ریختن اوضاع فرهنگی و اقتصادی جامعه و ارزش‌ها و هنجار‌های فرهنگی و وضع سیاسی می شود و سرنوشت نسل‌ها نیز تغییر می‌ کند. وقتی خانواده تشکیل نمی‌شود اقتصاد نیز شکوفا نمی‌شود زیرا اقتصاد در خانواده شکل می‌گیرد. خانواده پول خود را سرمایه‌گذاری می‌کند در حالیکه افراد مجرد سرمایه و پول خود را به شکل دلخواه خرج می‌کنند؛ بنابراین باید مسئله اشتغال جوانان را جدی بگیریم که البته دولت در این زمینه کار‌هایی انجام داده است.

وی ادامه داد:، اما مسئله اصلی «انگیزه» است بدین معنا که جوانان انگیزه ازدواج ندارند. در واقع ترس از ازدواج در جوانان وجود دارد. تئوری حاکم شدن ذهنیت حسی و مادی در جامعه تاثیر زیادی بر انگیزه جوانان برای ازدواج دارد. وقتی همه چیز به مادیات تبدیل می‌شود و لباس و داشته‌های فرد او را تعریف می‌کند و هرکس همانقدر با ارزش است که ظاهرش نشان می‌دهد، چشم رو هم چشمی بوجود می‌آید و جوانان نیز انگیزه خود را از دست می‌دهند و نسبت به ازدواج دچار ترس و تردید می‌شوند. همچنین نبود امید و شادی در جامعه و غم پراکنی و جنگ و ترس و دلهره انگیزه را از جوانان گرفته است.

این استاد دانشگاه در مورد اینکه آیا بالا رفتن سن ازدواج الزاما پدید مخربی است یا نه تصریح کرد: بالا رفتن سن ازدواج پدیده بسیار مخربی است زیرا باروری سن معینی را می‌طلبد، همچنین ضریب هوشی دختران از پسران بیشتر است به این ترتیب که هوش یک دختر ۱۴ ساله معادل با هوش یک پسر ۱۸ ساله است. پس با بالا رفتن سن، سختگیری‌های دختران در مورد انتخاب همسر بیشتر می‌شود. پس باید مسئله شغل جوانان، چه پسران و چه دختران، که اصلی‌ترین مانع تشکیل خانواده است حل شود.

وی در مورد سن ازدواج در روستا‌ها گفت: سن ازدواج در روستا‌ها با توجه به اینکه در آنجا ریشه‌های فرهنگی و ارزش‌ها و هنجار‌ها و باور‌های دینی قوی‌تر است و همه یکدیگر را می‌شناسند در مقایسه با شهر‌های بزرگ پایین‌تر است با این وجود سن ازدواج در روستا نیز در مقایسه با گذشته افزایش پیدا کرده است.

قرایی‌مقدم افزود: ازدواج امری مقدس است و نظام اجتماعی باید همه تلاش خود را برای حل بحران ازدواج به کار گیرد زیرا ازدواج ستون جامعه است و وقتی ازدواج صورت نمی‌گیرد اقتصاد شکوفا نمی‌شود. همچنین از نظر انتقال میراث فرهنگی از نسل گذشته به نسل آینده و بقای نسل با مشکل مواجه می‌شود و مسائل سیاسی و اقتدار کشور به خطر می‌افتد. اصل و اساس جامعه ازدواج است و وقتی ازدواج صورت نمی‌گیرد همه نظام اجتماعی از هم می‌پاشد و بنابراین دولت، مسئولان و حاکمیت باید بکوشند تا بحران ازدواج جوانان حل شود.