«مسلم ابن عقیل» شخصیت تکراری سریال های عاشورایی/چرا ۱۵۲ یار دیگر امام حسین(ع) دیده نمی‌شوند؟
به گزارش شبکه خبری ایران ۲۴، بررسی سوابق تولیدات مرکز سیمافیلم و شبکه‌های مختلف صداوسیما نشان می‌دهد که در دو دهه اخیر، حداقل چهار اثر مهم تلویزیونی و سینمایی با محوریت مسلم بن عقیل تولید شده است.
از سریال «مختارنامه» در سال ۱۳۹۰ تا «معصومیت از دست رفته» در سال ۱۳۸۲ و «طفلان مسلم» در سال ۱۳۸۸، همگی به شکلی بر این شخصیت تاکید دارند.
این درحالیست که شخصیت‌های مهمی مانند حبیب بن مظاهر، سلیمان بن صرد خزائی، مسلم ابن عوسجه، زهیر بن قین یا حر بن یزید ریاحی که هرکدام سهم بسزایی در واقعه کربلا داشته‌اند، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
سیما فیلم برای ساخت سریال «مهمان کشی» که این روز‌ها از شبکه یک پخش می‌شود، بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه هزینه کرده این درحالیست که پیشنهادات متعددی برای تولید آثاری درباره دیگر شخصیت‌های عاشورا به مرکز سیمافیلم ارائه شده که عمدتاً با استقبال رو‌به‌رو نشده‌اند.
محمد حسینی یکی از فیلمنامه‌نویسان سینمای دفاع مقدس در این باره پیش از پخش این سریال گفته بود: «تکرار مکرر یک سوژه خاص درحالی که دهها شخصیت ناشناخته و جذاب در واقعه عاشورا وجود دارد، نه تنها از نظر هنری توجیه‌پذیر نیست، بلکه به مرور باعث دلزدگی مخاطبان نیز می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «چرا باید هر سال شاهد تولید آثاری درباره مسلم بن عقیل باشیم درحالی که حتی یک فیلم سینمایی مستقل درباره شخصیت‌هایی مانند حضرت قاسم (ع) یا حضرت علی‌اصغر (ع) ساخته نشده است؟»
بررسی آمار مخاطبان نیز نشان می‌دهد که این تکرار موضوعی با استقبال کمتری از سوی بینندگان همراه بوده است.
بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما، سریال «مهمان‌کشی» در مقایسه با تولیدات مشابه سال‌های گذشته، ۱۵ درصد کمتر بیننده داشته است. برخی کارشناسان رسانه معتقدند این کاهش مخاطب می‌تواند نشانه‌ای از خستگی مخاطبان از دیدن روایت‌های تکراری باشد.
به نظر می‌رسد صداوسیما و مرکز سیمافیلم نیازمند بازنگری در سیاست‌های تولیدی خود هستند. در حالیکه سالانه بودجه‌های کلانی صرف تولید آثاری با موضوعات تکراری می‌شود، غفلت از دیگر جنبه‌های واقعه عاشورا نه تنها از نظر هنری قابل دفاع نیست، بلکه ممکن است به مرور باعث فاصله گرفتن مخاطبان جوان از این مفاهیم ارزشمند شود مساله‌ای که دکتر محمدرضا سنگری چهره پیشکسوت عاشورا پژوهشی در گفت وگوی اختصاصی با ایران ۲۴ نیز به آن پرداخته است.
وی که مدیر اندیشکده ادبیات پایداری حوزه هنری نیز هست، در واکنش به پخش سریال «مهمان‌کشی» طی محرم ۱۴۰۴، نقد جدی به «تک‌سوژه‌ای شدن» تولیدات هنری درباره واقعه کربلا وارد کرده و با تأیید حق هنرمندان برای روایت‌گری از زوایای مختلف یک شخصیت و حتی خوب دانستن این پرداخت، اما یک پرسش بنیادین را مطرح کرد: چرا طی دهه‌ها، فقط شخصیت مسلم بن عقیل بار‌ها بازتولید می‌شود، اما ۱۵۲ یار دیگر امام حسین (ع) در سایه غفلت مانده‌اند؟
سنگری که کتاب دو جلدی «آینه‌داران آفتاب» را با بررسی مفصل زندگی و نقش‌آفرینی تک‌تک یاران سیدالشهدا (ع) تألیف کرده است، با یادآوری گنجینه مغفول‌مانده این شخصیت‌ها تأکید کرد: در میان این یاران، هم اسوه‌های بی‌بدیل مقاومت وجود دارد، هم الگو‌های تعهد سیاسی و هم چهره‌های جهانی مانند اسلم بن عمر دیلمی (شاعر سه‌زبانه و قصه‌گوی کودکان کربلا) که رجزهایش زیباترین نمونه ادبیات پایداری عاشوراست. با این حال، حتی یک اثر سینمایی یا تلویزیونی شایسته درباره عمده آنان تولید نشده است.
این پژوهشگر برجسته، یکی از مهم‌ترین خلأ‌ءهای هنری را عدم پرداخت به فاجعه تاریخیِ مسیر کوفه تا شام دانست و توضیح داد: در این مسیرِ تحقیر و مقاومت، دهها رویداد تراژیک و حماسی رخ داده که هنرمند می‌تواند با تکیه بر منابع مستند (مانند گزارش‌های خمید بن مسلم و عقبة بن سمعان به عنوان گزارشگران عینی عاشورا)، آنها را به زبان هنر بازآفرینی کند. متأسفانه این فضا کاملاً بکر و دست‌نخورده باقی مانده‌است.
سنگری با بیان اینکه تولیدات هنریِ تکراری مخاطب را از واقعه کربلا دور می‌کند از هنرمندان خواست با عبور از سوژه‌های کلیشه‌ای، به سراغ سه حوزه کمتر‌دیده‌شده زندگینامه یاران غیرعراقی امام حسین (ع) مانند جان‌نثاران ایرانی، ترک و دیلمی، روایت‌های زن‌محور از نقش حضرت زینب (س) تا رباب (س) در حفظ پیام عاشورا و تحریف‌زدایی هنری با استفاده از منابع معتبر تاریخی برای مقابله با روایت‌های خرافی بروند
مدیر اندیشکده ادبیات پایداری با یادآوری اینکه سابقه ادبیات پایداری در فرهنگ ما به خود کربلا بازمی‌گردد هشدار داد: هنرِ فاقد پشتوانه پژوهشی و ادبی، به تحریف تاریخی و سطحی‌نگاری دامن می‌زند. ما در اندیشکده، اولویت‌های پژوهشی مانند جمع‌آوری «سنگرنوشته‌های دفاع مقدس» یا «کوتاه‌نگاری‌های مزار شهدا» را شناسایی کرده‌ایم تا هنرمندان با اتکا به این منابع اصیل، آثاری زایا خلق کنند.
