رسانه تحلیلی تصویری بهمن، گروه امنیت ملی و سیاست خارجی - سمیرا کریمشاهی: انستیتو خاورمیانه (MEI) در گزارشی که اخیرا منتشر کرده به یکی از جنبه های روابط ایران و روسیه پرداخته که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همکاری رو به رشد اقتصادی و تجاری طرفین در زمینه تولید، صادرات و واردات گوشت و محصولات حلال که از سال 2015 ملموس بوده:
در نوامبر 2020، ایران و روسیه کنفرانس مجازی به میزبانی سفارت ایران در مسکو برگزار کردند که منجر به تصویب سند راهبردی تقویت همکاری‌های تجاری حلال دوجانبه شد. کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه هدف از این اقدام را «تقویت و توسعه بخش خصوصی ایران و روسیه» از طریق افزایش تجارت حلال بین آنها اعلام کرد. به همین ترتیب، مارات کابایف، رئیس انجمن بین المللی تجارت اسلامی روسیه (IAIB) -که به دنبال تقویت روابط مسکو با جهان اسلام است - برای همکاری با ایران در تجارت گوشت حلال و سایر فعالیت های اقتصادی ابراز آمادگی کرد.
تلاش‌های ایران و روسیه برای پیگیری همکاری‌های تجاری حلال نشان می‌دهد آنها برای قرار گرفتن در بازار جهانی آن اهمیت قائلند. بازاری با ارزش تخمینی ۱۲۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ که پیش‌بینی شده در سال ۲۰۲۴ به ۱۴۰ میلیارد دلار برسد. ایران، کشوری با اکثریت مسلمان و روسیه با اکثریت مسیحی، هر دو دارای بازارهای قابل توجهی برای تولید و تجارت گوشت و سایر محصولات حلال هستند. در سال 2019، ایران و روسیه رتبه ششم و هفتم را در گردشگری حلال (مانند رستوران‌ها، هتل‌ها و استراحتگاه‌هایی که غذای حلال سرو می‌کنند و دارای نمازخانه هستند)، کسب کردند.
تحریم؛ تشویق به همکاری بیشتر
فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی که ایران و روسیه می‌توانند برای تقویت تجارت حلال و سایر جنبه‌های تجارت بین خود و دیگر کشورها، به‌ویژه کشورهای همسایه در آسیای مرکزی و خاورمیانه با جمعیت قابل‌توجه مسلمان، مورد استفاده قرار دهند، برجسته است. در عین حال، این همکاری مملو از موانع است که بارزترین آنها تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی است که ایران و روسیه را به تقویت روابط اقتصادی و تجاری به عنوان ابزاری برای دور زدن این تحریم‌ها تشویق کرده است.
پس از خروج ایالات متحده از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در سال 2018، صادرات ایران به روسیه از حدود 400 میلیون دلار به 800 میلیون دلار، تقریباً دو برابر شد و صادرات روسیه به ایران از 1.2 میلیارد دلار به بیش از 1.4 میلیارد دلار افزایش یافت. بین سال‌های 2018 و 2019، ایالات متحده و اتحادیه اروپا، تحریم‌ها علیه روسیه را به دلیل نقش آن در اوکراین و فعالیت‌های دیگر تشدید کردند. از سال 2015، تحریم‌ها اروپا را وادار کرد تا تجارت مواد غذایی خود را با روسیه متوقف کند. این وسیله باعث شد صادرات گوشت حلال و سایر محصولات کشاورزی به مناطق دیگر برای روسیه مهم‌تر از قبل شود.
همکاری بیشتر تجارت حلال بین ایران و روسیه می تواند به آنها کمک کند تا با باز کردن بازارهای صادراتی بیشتر، فشار اقتصادی را کاهش دهند. روسیه بازار قابل توجهی برای صادرات محصولات حلال از ایران دارد که طبق گزارش‌ها تا نوامبر 2020 ، 1500 نوع از این محصولات غذایی توسط ایران تولید می‌شود. علاوه بر جمعیت مسلمان روسیه، طبق مطالعه‌ای که در سال 2015 منتشر شد، نشان داد که گوشت حلال در واکنش به رسوایی‌های غذایی بعضی تولیدکنندگان و تصور عمومی مبنی بر اینکه محصولات حلال سالم تر هستند، به طور فزاینده‌ای در بین غیرمسلمانان در روسیه و اروپا نیز محبوب شده است. به این ترتیب، مصرف صادرات حلال ایران به روسیه محدود به مصرف کنندگان مسلمان نخواهد بود.
ظرفیت منطقه آزاد ایران
برای تسهیل صادرات، روسیه در کنفرانس مجازی با درخواست ایران مبنی بر ایجاد دفتر یا نمایندگی IAIB در بندر انزلی موافقت کرد. IAIB دارای دفاتر نمایندگی در حداقل 20 کشور در سراسر جهان است در آمریکای جنوبی (برزیل)، آمریکای شمالی (آمریکا)، اروپای غربی (آلمان)، اسکاندیناوی، اروپای شرقی (بوسنی و هرزگوین و صربستان)، خاورمیانه ( عربستان سعودی، ترکیه و امارات)، آسیا (هند، سنگاپور و کره‌جنوبی) و جمهوری‌های شوروی سابق (آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، لیتوانی و ازبکستان). با این حال، برخی از کشورهای این مناطق با توجه به خطر تحریم‌های ثانویه توسط ایالات متحده، احتمالاً از واردات یا تجارت حلال با ایران خودداری خواهند کرد.
از طرف دیگر، ایران بازار قابل توجهی برای صادرات حلال روسیه است. با جمعیتی نزدیک به 84 میلیون نفر که بیش از 99 درصد مسلمان هستند ایران بازار بزرگی از مصرف کنندگان گوشت حلال و سایر محصولات را در خود جای داده است. صرف نظر از مصرف داخلی و جمعیت مذهبی، ایران می تواند به عنوان مجرای صادرات محصولات حلال روسیه به بازارهای آسیای مرکزی و خاورمیانه باشد. روسیه علاوه بر امضای قراردادهای تجاری و مبادله ای بیشتر در این بخش ها با ایران و سایر کشورهای خاورمیانه، می تواند از بندر انزلی و منطقه آزاد ایران که در سواحل خزر و کریدور شمال-جنوب با روسیه قرار دارند، استفاده کند. از سال 2015، ایران گوشت حلال را از دو تولیدکننده بزرگ روسیه وارد کرده و محصولات دامی خود را به کشورهای منطقه و فراتر از آن ارسال کرده است.
بندر و منطقه آزاد انزلی دارای زیرساخت هایی است که تجارت زمینی، دریایی و هوایی بین ایران، روسیه و سایر بازارها را تسهیل می کند. در این فرآیند، سازمان منطقه آزاد انزلی می‌تواند شرایط تجاری مطلوبی از جمله عدم اخذ مالیات مضاعف، کاهش عوارض گمرکی و سایر موانع تجاری و همکاری در کشتیرانی و حمل‌ونقل را به روسیه پیشنهاد دهد. به همین دلیل طی کنفرانس مجازی، مدیر عامل سازمان، دکتر محمدولی روزبهان، از کابایف، نماینده روسیه دعوت کرد تا به منظور ارائه بهتر به انزلی سفر کند. روزبهان در این کنفرانس همچنین پیش‌بینی کرد که افزایش همکاری‌های اقتصادی می‌تواند حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه را بین سال‌های 2020 تا 2022 چهار برابر کند. در واقع، مجموع تجارت ایران با روسیه بین سال‌های 2020 تا 2021 کمی بیش از 19 درصد افزایش یافته است که واردات آن از روسیه تقریباً 43 درصد افزایش یافته است در حالی که صادرات آن به روسیه نزدیک به 23 درصد کاهش یافته است.
چشم‌انداز
چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی بیشتر در تجارت حلال و سایر بخش‌ها بین ایران و روسیه امیدوارکننده به نظر می‌رسد، به‌ویژه اگر تنش‌های این دو کشور با غرب ادامه یابد. قلمرو نهایی تجارت محصولات حلال بین ایران و روسیه هنوز مشخص نیست اگرچه ایران ممکن است محصولات حلال بیشتری نسبت به روسیه تولید کند، اما هر دو کشور به تقاضای داخلی و مصرف خود امیدوارند تا بازارهای صادراتی عمده این محصولات را تشکیل دهند. همچنین از طریق بندر و منطقه آزاد انزلی ایران و انجمن بین المللی تجارت اسلامی روسیه (IAIB) ، هر دو کشور زیرساخت‌های لازم برای تسهیل این تجارت را در سطح دوجانبه و همچنین با سایر کشورهای منطقه و فراتر از آن در اختیار دارند.
