سیاه نمایی یک واژه ساختگی است/مسوولان دولتی فیلم های انتقادی اجتماعی را دوست ندارند

با گذشت چند هفته از اکران فیلم «پیر پسر» و استقبال تماشاگران از این فیلم، انتقاد تند برخی افراد نسبت به ساخته اکتای براهنی، یادآور سرگذشت تلخی شده که اغلب دامنگیر فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی و انتقادی شده است. فیلم‌هایی که با بهانه‌هایی از قبیل ضد ارزش بودن و یا سیاه‌نمایی مورد هجمه برخی افراد قرار گرفته و گاهی نیز به چاه توقیف سقوط کرده‌اند.

در چنین مواقعی همیشه مخاطبان بوده‌اند که با استقبال از یک فیلم زیر بار برچسب سیاه‌نمایی نرفته و از نمایش گوشه‌هایی از حقائق تلخ اجتماع بر پرده سینما، با این امید که آموزنده و هشدار دهنده باشد، استقبال کرده‌اند.

هرچند منتقدان نیز اغلب چنین فیلم‌هایی را ستوده‌اند و فیلمسازان جسوری که به سراغ چنین سوژه‌هایی رفته‌اند را نیز تشویق کرده‌اند اما، گاهی تنها نارضایتی چند نفر و یا نهادی خاص، سرنوشت برخی فیلم‌ها را تغیر داده است.

در ادامه نظر یکی از منتقدان پیشکسوت سینما درباره فیلم‌های اجتماعی و انتقاداتی که به آنها می‌شود را جویا شده‌ایم.

طهماسب صلح‌جو در گفت‌وگو با ایران۲۴، درباره انتقاد تند برخی افراد و جریان‌های خاص نسبت به فیلم‌های اجتماعی تصریح کرد: باید دید چه کسانی از فیلم‌های اجتماعی انتقاد می‌کنند. سینمای اجتماعی را مردم و منتقدان بیشتر دوست دارند. گاهی هم بعضی‌ها انتقاد می‌کنند ولی اغلب فیلم‌هایی با موضوع اجتماعی که اعتراض اجتماعی در آن وجود دارد با استقبال مردم رو‌به‌رو شده و مورد تایید صاحب‌نظران هم بوده‌اند.

وی درباره فیلم پرفروش این روز‌های سینما و انتقاد تند برخی افراد به آن عنوان کرد: فیلم «پیر پسر» را بیشتر منتقدان دوست دارند؛ اگر در بخش مسابقه جشنواره فجر بود احتمالا بهترین فیلم هم می‌شد. «پیر پسر» فیلمی است که هم مردم پسندیند و هم منتقدان. باید دید کسانی که این حرف‌ها را درباره فیلم «پیر پسر» می‌زنند چه کسانی هستند. 

صلح‌جو افزود: معمولا مدیران سینمایی و مسوولان ارشاد ممکن است از این حرف‌ها بزنند، چون نگاهشان سیاسی است. این افراد درباره هر فیلمی که به نوعی انتقاد اجتماعی دارد می‌گویند سیاه نمایی است؛ ما این حرف‌ها و انتقاد‌ها را بیشتر از زبان آنها شنیده‌ایم، نمی‌توان به همه منتقدان تعمیمش داد. مدیران معمولا این کار را می‌کنند، از قدیم اینطور بوده و تازگی هم ندارد.

وی تاکید کرد: فیلمی که انتقاد اجتماعی دارد معمولا از نظر مسوولان و مدیران دولتی فیلم خوبی نیست. برای همین برخی از این فیلم‎ها را مسوولان دولتی توبیخ و سانسور می‌کنند؛ این روند سابقه داری است.

این نویسنده درباره برچسب سیاه‌نمایی که به خیلی از فیلم‌های اجتماعی زده می‌شود نیز گفت: سیاه نمایی یک واژه ساختگی است و معنایی ندارد. کسانی که آن را ساخته‌اند به هر فیلمی که بر خلاف تمایلات و خواسته‌هایشان حرف بزند، برچسب سیاه‎نمایی می‌زنند. اشخاصی که منافع و موقعیتشان را با یک فیلم در معرض انتقاد می‌بینند می‌گویند این فیلم سیاه نمایی است. فرض کنید کسی پشت سر شما حرف‌هایی بزند که ممکن است این حرف‌ها واقعی هم باشد ولی، چون شما احساس می‌کنید به ضررتان است، آن شخص را متهم می‌کنید که دارد درباره شما سیاه نمایی می‌کند.

صلح‌جو درباره تعمیم دادن موضوع یک فیلم تلخ اجتماعی به کل اجتماع یاآدور شد: هیچ فیلمی نمی‌تواند یک مسئله خانوادگی را به اجتماع تعمیم دهد. هر فیلم یک مسئله کوچک اجتماعی را در حد خودش مطرح می‎ کند، درباره آن هشدار می‌دهد و می‌گوید این مسئله وجود دارد، اما نمی‌گوید کل جامعه اینطور هستند. همه فیلم‌ها همین هستند، گوشه‌ای از زندگی را نمایش می‌دهند و درباره‌اش قصه پردای می‌کنند.

این منتقد و نویسنده سینمایی تصریح کرد: اتفاقا کسانی که از این فیلم‌ها ایراد می‌گیرند خودشان دارند به کل جامعه تعمیمش می‌دهند. مثلا فیلم «پیر پسر» درباره پدری نااهل و ناخلف حرف می‌زند؛ افرادی که می‌گویند این فیلم دارد درباره پدر ایرانی حرف می‌زند، خودشان دارند قضیه فیلم را به کل جامعه تعمیم می‌دهند. کجای فیلم گفته شده این پدر، نماد و سمبل پدر ایرانی است؟ هیچ فیلمی را پیدا نمی‌کنید که یک چارچوب کوچک را بخواهد به همه جامعه تعمیم دهد. هر کدام از این فیلم‌ها گوشه‌ای از زندگی است که نمی‌تواند غیرواقعی باشد.

صلح‌جو با بیان اینکه اشکال در نگاه این افراد است و آنها بد می‌بینند، خاطر نشان کرد: مانند این فیلم‌ها نه فقط در ایران بلکه در تمام دنیا ساخته می‌شود. ممکن است شخصیت منفی فیلم، پدر، پسر یا یک زن باشد که عضوی از خانواده است. همه این مدل‌ها را در تاریخ سینما داریم و تاریخ سینما از این فیلم‌ها پر است. فیلم مثال می‌زند و می‌گوید همچین چیزی وجود داشته، در واقع فیلم درباره یک موقعیت فرضی قصه می‌گوید و قصد تعمیم دادن آن به کل جامعه را ندارد.

وی درباره آسیب‌هایی که انتقادات احساسی و بیجا و اعمال سلیقه‌های شخصی به سینما وارد می‌کند، گفت: این شرایط فیلمسازان را با وضعیت بلاتکلیفی و سردرگمی مواجه می‌کند. وقتی فیلمی را با این بهانه‌ها توقیف می‌کنند یا از پرده سینما پایین می‌کشند، فیلمساز‌ها نگران می‌شوند که فیلم آنها هم به مشکل برنخورد، چون فیلم سرمایه آنهاست، این آسیب است و جلوی پیشرفت سینما را می‌گیرد. 

صلح‌جو درباره استقبال از فیلم «پیر پسر» گفت: این موضوع که مردم در این شرایط حاد اجتماعی و روز‌های جنگ و پساجنگ، می‌روند فیلم «پیر پسر» را می‌بینند موضوع خیلی مهمی است. باید دید این فیلم چه چیزی دارد که مردم از آن استقبال می‌کنند.