آیا می‌شود بجز دیوان حافظ بر اشعار شکسپیر هم تفال زد؟
شبکه خبری ایران24 ـ گروه ادبیات: فال گرفتن از دیوان حافظ یکی از سنت‌های فرهنگی و اجتماعی ایران است که در طول تاریخ جایگاه ویژه‌ای داشته و همچنان در میان ایرانیان و فارسی‌زبانان دیگر کشورهای جهان ادامه دارد.
این رسم به‌ویژه در شب‌های خاص مثل شب یلدا یا شب‌های بیستم مهرماه (روز حافظ) برگزار می‌شود و به‌عنوان یکی از راه‌های جلب آرامش، درک معانی زندگی و یافتن راهنمایی‌های معنوی در نظر گرفته می‌شود. در این میان، سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا دیوان حافظ تنها کتاب شعر در جهان است که با آن فال می‌گیرند؟ برای پاسخ به این سوال، لازم است به بررسی این سنت، ریشه‌های آن، تطبیق‌های مشابه در فرهنگ‌های دیگر و بررسی دلایل منحصر به‌فرد بودن حافظ در این زمینه پرداخته شود.
سنت فال گرفتن از دیوان حافظ: یک تاریخ فرهنگی
فال گرفتن از دیوان حافظ، که در بسیاری از مواقع با مراجعه تصادفی به یک غزل از دیوان حافظ انجام می‌شود، سابقه‌ای طولانی در تاریخ ایران دارد. حافظ، شاعر بزرگ ایرانی، به‌خاطر غزلیات عاشقانه، عرفانی و فلسفی‌اش شهرت یافته است. اشعار حافظ، که پر از استعاره‌ها و نمادهای پیچیده است، به‌گونه‌ای نوشته شده‌اند که می‌توان آن‌ها را در موقعیت‌های مختلف زندگی تفسیر و به‌کار برد. به همین دلیل، مردم در موقعیت‌های مختلف به دیوان حافظ مراجعه کرده و با باز کردن تصادفی کتاب، پاسخ‌هایی برای سوالات خود می‌یابند.
در گذشته، فال گرفتن از دیوان حافظ به‌طور عمده در محافل خانوادگی و یا در شب‌های خاص مانند شب یلدا یا شب‌های بیستم مهر (روز حافظ) انجام می‌شد. این سنت علاوه بر آنکه به عنوان یک تفریح یا سرگرمی فرهنگی شناخته می‌شود، به نوعی یک روش معنوی برای یافتن آرامش و پاسخ به سوالات زندگی نیز بوده است. اما آیا دیوان حافظ تنها کتاب شعر در جهان است که برای فال‌گیری استفاده می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی به سایر فرهنگ‌ها و سنت‌های مشابه در نقاط مختلف دنیا بیندازیم.
فال گرفتن از کتاب‌های شعر در سایر فرهنگ‌ها
در سایر فرهنگ‌های جهان نیز شواهدی از استفاده از کتاب‌های شعر به‌عنوان ابزاری برای فال‌گیری وجود دارد. به‌عنوان مثال، در فرهنگ‌های غربی، از کتاب‌های مختلف به‌ویژه کتاب‌های شعر برای گرفتن فال استفاده می‌شود. یکی از نمونه‌های شناخته‌شده در این زمینه استفاده از آثار شاعران بزرگ مانند شکسپیر است. در برخی از سنت‌ها، از کتاب‌های شکسپیر برای یافتن پاسخ به سوالات معنوی یا زندگی روزمره استفاده می‌شود. به‌ویژه در انگلستان و دیگر کشورهای انگلیسی‌زبان، استفاده از آثار شکسپیر به‌عنوان ابزاری برای مشاوره روحی و روانی رایج است.
علاوه بر شکسپیر، در برخی از فرهنگ‌های دیگر نیز از آثار شاعران برجسته برای فال گرفتن استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در هندوستان، کتاب‌های مقدس و اشعار کلاسیک مانند «گیتا» و «رامایانا» به‌عنوان منابعی برای یافتن پاسخ‌های معنوی و راهنمایی‌های زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این موارد، مشابه با فال گرفتن از دیوان حافظ، فرد کتاب را باز می‌کند و با تفسیر شعرها به سوالات و چالش‌های خود پاسخ می‌دهد.
در چین نیز یک سنت مشابه به نام «ای چینگ» (I Ching) وجود دارد که بیشتر به‌عنوان یک کتاب فلسفی و راهنمایی برای زندگی شناخته می‌شود. در اینجا نیز افراد با استفاده از روش‌هایی خاص از کتاب ای چینگ برای دریافت پاسخ به سوالات خود بهره می‌برند. هرچند که ای چینگ به‌طور مشخص یک کتاب شعر نیست، اما این مثال‌ها نشان‌دهنده این است که استفاده از متون فرهنگی و ادبی برای دریافت راهنمایی در بسیاری از فرهنگ‌ها رایج است.
تفاوت‌های بنیادی در فال گرفتن از دیوان حافظ
با وجود اینکه در بسیاری از فرهنگ‌ها از کتاب‌های مختلف برای گرفتن فال استفاده می‌شود، دیوان حافظ در فرهنگ ایرانی ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر کتاب‌ها متمایز می‌کند. یکی از تفاوت‌های اساسی دیوان حافظ با دیگر کتاب‌های شعر، عمق عرفانی و فلسفی آن است. اشعار حافظ به‌گونه‌ای نوشته شده‌اند که علاوه بر داشتن زیبایی‌های هنری و زبانی، معانی عمیق و پیچیده‌ای نیز دارند. این ویژگی باعث می‌شود که فال گرفتن از دیوان حافظ نه تنها یک عمل سطحی و تصادفی نباشد، بلکه یک فرآیند معنوی و ذهنی باشد که فرد را به تفکر و تأمل عمیق‌تر در مورد زندگی، عشق و معنای وجودی خود وادار می‌کند.
به‌طور خاص، در دیوان حافظ، ترکیب‌های مختلفی از عشق دنیوی و عشق الهی، جستجوی حقیقت و زندگی پس از مرگ، تقدیر و اختیار انسان‌ها، و مفاهیم عرفانی به‌چشم می‌خورد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که فال گرفتن از دیوان حافظ به نوعی یک تجربه معنوی عمیق باشد که نه‌تنها به‌عنوان یک تفریح، بلکه به‌عنوان یک جستجوی درونی برای یافتن پاسخ به سوالات existential (وجودی) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فال حافظ و مفاهیم جامعه‌شناختی
سنت فال گرفتن از دیوان حافظ علاوه بر جنبه‌های فردی، جنبه‌های اجتماعی نیز دارد. در فرهنگ ایرانی، این سنت اغلب در جمع‌های خانوادگی، دوستانه و حتی در محافل عمومی صورت می‌گیرد و نوعی تعامل اجتماعی را به همراه دارد. افراد در کنار یکدیگر جمع می‌شوند، دیوان حافظ را باز می‌کنند و به تفسیر غزل‌ها می‌پردازند. این تجربه جمعی از فال حافظ نه‌تنها به‌عنوان یک عمل فردی، بلکه به‌عنوان یک فعالیت اجتماعی که به تقویت ارتباطات انسانی و ایجاد فضایی معنوی و صمیمی کمک می‌کند، دیده می‌شود.
این جنبه اجتماعی فال حافظ در بسیاری از جوامع دیگر وجود ندارد. در حالی که در دیگر فرهنگ‌ها ممکن است از کتاب‌های شعر برای فال گرفتن استفاده شود، اما کمتر پیش می‌آید که این فرآیند به‌صورت جمعی و اجتماعی در محافل عمومی و خانوادگی انجام گیرد. بنابراین، فال گرفتن از دیوان حافظ نه‌تنها به‌عنوان یک سنت فردی، بلکه به‌عنوان یک تجربه جمعی و فرهنگی در ایران و سایر کشورهای فارسی‌زبان متمایز است.
آیا دیوان حافظ تنها کتاب شعر در جهان است که با آن فال می‌گیرند؟
در نهایت، با وجود آنکه استفاده از کتاب‌های مذهبی برای گرفتن فال در بسیاری از فرهنگ‌ها رایج است، دیوان حافظ همچنان یک کتاب منحصر به‌فرد در این زمینه به شمار می‌رود. حافظ با زبان خاص خود، که پر از استعاره‌ها و مفاهیم عرفانی است، توانسته است کتابی خلق کند که نه تنها از نظر ادبیات فارسی، بلکه از نظر فرهنگ‌های دیگر نیز تأثیرگذار باشد. علاوه بر این، فال گرفتن از دیوان حافظ با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاصی در ایران و فارسی‌زبانان دیگر کشورها همراه است که آن را از دیگر روش‌های مشابه در جهان متمایز می‌کند.
به‌عبارت دیگر، اگرچه در دیگر فرهنگ‌ها نیز از کتاب‌های مختلف برای فال گرفتن استفاده می‌شود، دیوان حافظ با توجه به جنبه‌های فرهنگی، فلسفی و عرفانی خاص خود، نه تنها در ایران بلکه در میان فارسی‌زبانان در سراسر جهان، جایگاه ویژه‌ای دارد. این کتاب به‌عنوان یک ابزار معنوی و اجتماعی همچنان نقش مهمی در زندگی روزمره مردم ایفا می‌کند و به‌طور خاص به‌عنوان یک روش برای یافتن آرامش، راهنمایی و پاسخ به سوالات درونی زندگی، در دنیای امروز همچنان محبوب است.
